2. Элементы залягання слаёў I iх вылiчэнне.

3.2.1. Элементы залягання слаёў.

Асноўнымi прасторавымi характарыстыкамi пласта, якiя таксама завуцца элементамi залягання пласта, з’яўляюцца: лiнiя распасцiрання, лiнiя падзення. Лiнiя распасцiрання - прамая, атрыманая пры перасячэннi паверхнi слоя з гарызантальнай плоскасцю. Гэта любая гарызантальная лiнiя, якую можна правесцi на плоскасцi слоя (мал. 12). Пры манаклiнальным заляганнi лiнii распасцiрання з’яўляюцца паралельнымi. Калi ж распасцiранне слоя мяняецца, то лiнii распасцiрання будуць паралельна скрыўленымi (мал. 13).

Палажэнне лiнii распасцiрання вызначаецца адносна старон свету азiмутам, гарызантальным правым вектарыяльным вуглом, якi адлiчваецца ад паўночнага напрамку ад 0⁰ да 360⁰. Азначэнне азiмута можа давацца ў выглядзе двух лiчбаў праз 180⁰, напрыклад 40⁰ - 220⁰. Можна таксама даваць колькаснае выражэнне азiмута, карыстаючыся сектарамi, утворанымi промнямi старон свету (мал. 14): I - паўночна-усходнi (Пн-У) - 0⁰ - 90⁰, II - паўднёва-усходнi (Пд-У) - 90⁰ - 180⁰, III - паўднёва-заходнi (Пд-З) - 180⁰ - 270⁰, IV - паўночна-заходнi (Пн-З) - 270⁰ - 360⁰. Пры гэтым у межах сектароў значэннi азiмутаў падаюцца ад 0⁰ да 90⁰, напрыклад, Пд-У - 40⁰ , або II - 40⁰. (глядзi мал. 14).

Пры карыстаннi горным компасам трэба памятаць пра тое, што напрамак магнiтнага мерыдыяна адрознiваецца ад геаграфiчнага. Пры усходнiм схiленнi магнiтная стрэлка адхiляецца на ўсход, пры заходнiм - на захад. Калi папраўка на рознiцу паказчыкаў магнiтнага i геаграфiчнага мерыдыянаў не ўлiчана ў канструкцыi компаса, трэба запiсаць гэтую папраўку для тэрыторыi картаграфавання ў палявы дзённiк i ўлiчваць пры вымярэннях элементаў залягання пластоў. Папраўку, якая iснуе ў даследуемым раёне, трэба адымаць да паказанняў магнiтнай стрэлкi пры ўсходнiм схiленнi i дадаваць - пры заходнiм. У дзённiку паказчыкi элементаў залягання пластоў запiсваюцца ў геаграфiчных каардынатах.

Лiнiя падзення - прамая, перпендыкулярная лiнii распасцiрання слоя, якая ляжыць на плоскасцi слоя. Як i лiнiя распасцiрання яна вызначаецца азiмутам ад 0⁰ да 360⁰. Азiмут лiнii падзення азначаецца адной лiчбай, напрыклад, 45⁰, або Пн-У - 45⁰ , або I - 45⁰. Азiмут падзення пласта адрознiваецца ад азiмута распасцiрання на 90⁰ (плюс або мiнус у залежнасцi ад напрамку падзення слоя). Каб атрымаць значэнне азiмуту падзення слоя, ведаючы азiмут яго распасцiрання, трэба дадаць да першай лiчбы азiмута распасцiрання 90⁰, калi слой падае ва ўсходнiм напрамку, цi адняць 90⁰, калi падзенне мае адваротны накiрунак (на захад) (мал. 15).

Малюнак 15.

Вугал падзення – трэцяя характарыстыка прасторавага залягання пласта. Гэты вугал ўтвараецца плоскасцю слоя i гарызантальнай плоскасцю (праекцыяй лiнii падзення слоя на гарызантальную плоскасць). Ён не можа быць большым за 90⁰.

У некаторых навуковых працах можна сустрэць тэрмiн “лiнiя паўстання” (па-руску - лiнiя восстанiя), якi характарызуе лiнiю перпендыкулярную лiнii распасцiрання, накiраваную у супрацлеглы падзенню бок. Вугал памiж вертыкальнай лiнiяй i лiнiяй паўстання завецца вуглом нахiла.

Усе вышэйназваныя элементы залягання слаёў (пластоў) на мясцовасцi (абгаленнi) вымяраюцца з дапамогай горнага компасу, на картах i прафiлях адмысловымi спосабамi, апiсанымi нiжэй.