17. Движ. Воды в руслах . Теорія Лелявского і Лосіевского

Адной з асаблівасцей перамяшчэння водных мас у рэках з’яўляецца непаралельнасць струменяў. Яна выразна назіраецца як на закругленнях рэчышча, так і на прамалінейных адрэзках рэк. Рух вады на прамых і закругленых адрэзках ракі па Н.С. Леляўскаму

Н.С.Леляўскі правёў вымярэніі напрамкаў рачных струменяў. Вынік: пры значных хуткасцях адбываецца ўцягванне струменяў вады з боку. У цэнтры плыні ўзнікае некаторае павышэнне ўзроўню. У сувязі з гэтым у плосксці, якая перпендыкулярна напрамку цячэння, узнікаюць два цыркуляцыйныя цячэнні па замкнутым контурам, разыходзяцца ў дна. У спалучэнні з паступальным рухам гэтыя папярочныя цыркуляцыйныя цячэнні прыймаюць форму винтападобных рухаў. Паверхневыя цячэнні, накіраваныя да стрыжані ракі, былі названы Леляўскім збойнымі, якія разыходзяцца ў дна – веерападобныя. Паверхневае збойнае цячэнне пад вуглом падыходзіць да фарватэра, затым апускаецца да дна і робіць у ім, быццам плуг, падоўжную баразну і адварочвае ў бок вымываемы грунт дна. Доннае цячэнне веерападобна паступова адхіляецца ад збойнага па фарватэру да берага. Другая струмень, суседняя першай, сустракая першую, больш паслабленую, адхіляе яе ўніз па цячэнню. Пры гэтым утвараецца прыдоннае цячэнне, накіраванае ад берага ўглыб і да супрацьлеглага берага. Такім чынам, паверхневыя струмені і адхіленыя донныя ўтвараюць адну цыркуляцыю, у якой у вобласці (х) хуткасці будуць найбольшымі, у вобласці (у) – паслабленымі і (z) – найменшымі. У сувязі з гэтым, на загнутым плесе назіраецца вінтападобны рух, пры чым, на загнутых управа рух адбываецца па часавой стрэлцы, на плёсах загнутых улева – супраць часавой стрэлкі. Такое размеркаванне хуткасці струменяў садзейнічае размыву ўвагнутых берагоў і накапленню наносаў у выпуклых, дзе адпаведна назіраецца наіменшая хуткасць вады ракі. Рух вады на прамых і закругленых адрэзках вады па А.І.Ласіеўскаму На матэрыялах, атрыманых у лабараторных умовах А.І.Ласіеўскім, былі ўстаноўлена залежнасць формы цыркуляцыйных цячэнняў ад суадносін глыбіні і шырыні воднай плыні. Тыпы 1 (для шырокіх неглуб русел) і 2 ( Для глуб і узкіх русел) з’яўляюцца двумя сіметрычнымі цыркуляцыямі. У першым выпадку струмені зыходзяцца ў паверхні вады і разыходзяцца ў дна. Гэты выпадак назіраецца ў вадацёкаў з шырокім і неглыбокім рэчышчам, калі ўплыў берагоў на водную плынь нязначна. У другім выпадку донныя струмені накіраваны ад берагоў да сярэдзіны рэчышча. Гэты тып цыркуляцыі характэрны для глыбокіх вадацёкаў са значнай хуткасцю вады. Трэці тып з анднабаковай цыркуляцыяй назіраецца ў рэчышчах трывуголнай формы (3). Чацьвёрты выпадак – прамежкавы. Ён можа ўзнікаць пры пераходзе ад першага да другога тыпу. У гэтым выпадку напрамкі струменяў плыні могуць назірацца як у першым, так і ў другім выпадку (4).

18. Колебанія ур рек. Водом посты. Первіч обраб наблюд за ур воды

Осн. прічіны колеб воды: клім условія, созданіе платін, інтенсівн выпад атм-х осадков,прілів-отлівн явл., русловые процессы На рачных гідралагічных пастах Беларусі праводзяцца назіранні за вышынёй ўзроўню і тэмпературай вады, таўшчынёй лёду, снегу на лёдзе; лядовым рэжымам, шарашам, ветрам, хвалямі, ападкамі, воднай расліннасцю, змяненнем рэчышча, сплавам, суднаходствам. Састаў назіранняў вызначаецца разрадам паста. Тыпы Вадам. пастоў: простыя( свайныя і рэячныя), дыстанцыйныя,самапішуўщыя(стокавыя-хім састаў вады)Частата іх рэгістрацыі на працягу сутак залежыць ад рэжыму ракі. Асноўнымі тэрмінамі назіранняў з’яўляюцца 8 і 20 гадзін. акрамя адзначаных тэрмінаў праводзяцца дадатковыя назіранні праз роўныя прамежкі часу: 2, 4 ці 6 гадзін, у залежнасці ад характару і хуткасці падняцця і спаду разводдзя або дажджавой паводкі, інтэнсіўнасці лядовых з’яў. Гідралагічныя назіранні запісваюць у палявую кніжку КГ-1, якая штодзённа апрацоўваецца назіральнікам. Першапач. апрац. 1.Опред. ср, мах,мін вяліч узр вады.,зімой-тол. льда Для вадамернага паста ўстанаўліваецца нуль («0») графінка – умоўная гарызантальная плоскасць, адзнака вышыні якой з’яўля-ецца пастаяннай для ўсяго перыяду існавання паста. Адзнака нуля графіка выбіраецца з такім разлікам, каб яна праходзіла не менш чым на 0,5 м ніжэй самага нізкага ўзроўню вады ў рацэ ў створы вадамер-нага паста. Гэтым дасягаецца тое, што пры самых нізкіх узроўнях ва-ды адлікі іх над нулём графіка будуць заўсёды дадатнымі.

Для кожнай палі вылічваецца прывод-ка (h, см) – перавышэнне галоўкі палі над плоскасцю нуля графіка.2. Сярэднія сутачныя ўзроўні Сярэдні ўзровень за месяц (Н_с, см) вылічваецца па формуле:Н_с = ∑Н_і / n, Каэф крыгахода 0,8 х 0,5=0,4 азначае, што лёд з гушчынёй 0,8 ішоў паласой, якая займала 5/10 шырыні ўсёй ракі, астатняя частка ракі была свабодная ад лёду. Вынік: пабуд графіка ваганняў узр вад, граф обеспеч узр вады за перяд, ёгр частоты і продол стоянія узр воды.

19.

20. Повтор. і продолжіт.,крівые частоты і обеспечен.

Паўтаральнасць узроўняў паказвае колькасць дзён або гадоў – лічбу выпадкаў стаяння ўзроўняў у зададзеным узроўневым інтэрвале. Паўтаральнасць, выражаная ў працэнтах ад агульнай колькасці дзён разглядваемага перыяду, называецца частатой. Працягласць стаяння ўзроўню – гэта колькасць дзён або гадоў, на працягу якіх назіраліся ўзроўні вышэй зададзенага ці роўныя яму. Працягласць, выражаная ў працэнтах ад усяго разліковага перыяду, называецца забяспечанасцю (Р, %). Да характэрных узроўняў графікаў частаты і забяспечанасці (гл. рыс. 1.7) перш за ўсё адносяцца ўзровень найбольшай частаты (Н_м) – мадальны – і узровень, забяспечаны на 50 % – медыянны (Н₅₀). Для характарыстыкі нарастання ўзроўняў улева ад медыяннага прымяня-юць узровень, забяспечаны на 25 %, які называецца верхнім квадрыль-яльным (Н₂₅); для характарыстыкі змяншэння ўзроўняў управа ад медыяннага – ніжні квадрыльяльны (Н₇₅) пры забяспечанасці 75 %.