4. Круговорот воды в природе. Внутриматериковый влагооборот

Нясупынны і замкнуты працэс абмену вільгаццю паміж зямлёй і паветрай, літасферай і гідрасферай называюць кругаваротам вады ў прыродзе.Адрозніваюць два віды кругавароту: малы і вялікі. Пад уплывам сонечнага цяпла вада выпарваецца з паверхні акіянаў, падымаецца ў паветра ў выглядзе вадзяной пары і пераносіцца разам з паветрам на тысячы кіламетраў. У адпаведных вадзяная пара кандэнсуецца –воблакі- ападкі - глебу і паветра- мора, акіян, выпарваецца з іх паверхні. Вільгаць, уздымаецца ўверх, кандэнсуецца і вяртаецца ў мора і акіян і завяршае такім чынам малы, або акіянічны кругаварот вады, у якім удзельнічае толькі акіян (мора) і атмасфера. Другая частка вадзяной пары пераносіцца разам з паветранымі масамі на сушу і дае ападкі. Атмасферныя ападкі папаўняюць вадой рэкі, азёры, балоты, падземныя воды і ў выглядзе рачнога і падземнага сцёку па ухілам паверхні Зямлі вяртаюцца ў мора, акіян. Гэта вялікі кругаварот, які ў сваю чаргу ўключае мясцовы, або ўнутрымацерыковы кругаварот вільгаці. Мясцовы кругаварот вільгаці працякае непасрэдна на сушы, калі частка выпаўшых атмасферных ападкаў зноў выпарваецца і зноў кандэнсуецца (пераўтвараецца ў воблакі), а затым выпадае ў выглядзе дажджу ці снегу на паверхню Зямлі. Для Сусветнага акіяну (малы кругаварот)Z_o = X_o + Y_o Для перэфірыйнай часткі сушы Z_с = X_с - Y_с Для абласцей унутранага сцёку сушы Z_б = X_б ,Дзе Х – ападкі, Z – выпарванне, Y – сцёк , адпаведна над акіянам (о), на сушы (с) і ў абласцях унутранага сцёку (б)=> ураўненне воднага балансу Зямлі: Z_о + Z_с + Z_б = X_о + X_с + X_б, ці Z_зш = X_зш, дзе Z_зш – выпарэнне на Зямлі, Xзш – ападкі на паверхню Зямлі і Акіян. Унутрымацерыковы кругаварот вады: Ва ўтварэнні ападкаў, якія выпадаюць на мацерыкі, удзельнічае вільгаць з акіяна і з cушы - з паветрам углыб сушы. Частка выпаўшай вільгаці зноў выпарваецца, кандэнсуецца і дае новыя ападкі. Такім чынам, адбываецца ўнутрымацерыковы кругаварот вільгаці.Агульная колькасць ападкаў, якія выпалі на якой-небудзь мясцовасці, складаецца з “знешніх” і “мясцовых” (Z) ападкаў дадзенай тэрыторыі: X = X_а + X_z. Водны баланс разглядяемай тэрыторыі: X = Z + Y, дзе X, Z, Y – сярэднія шматгадовыя значэнні X, Z, Y, так як Z = Xz + c, а X = X_a + X_z, X_a = c + Y. Калі ведаць значэнні Х і Х_а, можна вызначыць каэфіцыент абароту вільгаці, які паказвае колькі разоў паступіўшая звонку вадзяная пара выпадае ў выглядзе ападкаў на працягу поўнага абароту вільгаці дадзенай мясцовасці, пакуль яна не будзе вынесена рачным і паветраным сцёкам за яе межы: К = Х/Х_а.

5. Водообмен водных объектов. Классификация водных объектов по водобмену.

Вады на паверхні Зямлі каля 1,5 млрд км³. Доля акіянаў =1,37 млрд км³, (94 % ад усей вады). Паверхневыя воды - гэта рэкі, азёры, балоты, сажалкі, ледавікі. Мацерыковы лёд = менш 2% ад агульнай колькасці вады на Зямлі. У атмасферы усяго каля 14 тыс. км³. Вада мае выключнае значэнне для ўсіх прыродных працэсаў, якія адбываюцца на Зямлі.

Дзякуючы кругавароту вады ў прыродзе ўсе водныя аб’екты на сушы абменьваюцца вадой праз атмасферу і літасферу. Хуткасць вадаабмену – адзін з галоўных гідралагічных паказчыкаў водных аб’ектаў. Так, для рэк характэрны найбольш інтенсіўны вадаабмен і з ім звязана механічнае ўздзеянне вады на рэчышча, перамяшчэнне і акамуляцыя цвёрдых часцінак (наносаў). Азёры адрозніваюцца пераважна накапленнем рэчываў, вады і рознай інтенсіўнасцю фізічных, хімічных і біялагічных працэсаў. Інтенсіўнасць вадаабмену колькасна характэрызуецца паказчыкам поўнага ўмоўнага вадаабмену, паказчык умоўнага вадаабмена (К_вб) вызначаецца адносінамі аб’ёма вады які удзельнічае ў вадаабмене да сярэдняга аб’ёма вады вадаёма (V_в): K_вб = V_б/V_в. Паказчык умоўнага вадаабмену паказвае колькасць гадоў ці некаторую частку года (пары года, месяца), за які вада вадаёма замяняецца новай вадой. К_вб = 5,=> поўны аб’ём вадаёма мяняецца 5 р/год. Для рэк, азёр і вадасховішчаў, у водным балансе якіх галоўную ролю іграе сцёк вады з вадазбору і з саміх вадаёмаў, замест паказчыка Квб карыстаюцца паказчыкам умоўнага вадаабмену С. І. Грыгор’ева К_вб = V_cц./V_в, дзе V_cц – аб’ём сцёку вады з вадаёма. Класіфікацыя водных аб’ектаў па водаабмену: па інтэнс. Водаабмену выдз. 2 групы вадаемаў: транзітныя і акумул.Паміж імі выдз. прамежкавыя тыпы: транз-акумул і акумул-транз. 1. транзіт група- рэкі з найбол. інтэнс. Водаабменам,які абдыв за нек. дзен. 2. Тран-акумул-праточныя в.,водабмен небольш адной пары года (“цвіценне”- водарас),среднепроточн.. 3 акумул-транз.- сцёкавыя в.,паказчык павялічваецца да дзес. гадоў. 4. акумул-.бяссцёк. в., самы нізкі паказч. Водаабмену звязаны з поўнай адсутн. з іх сцёку вады. Страты вады вадаемаў звязаны толькі з выпарэн. вады з іх паверхні.