33. Донныя наносы. З Эрі.

Валачэнне цвёрдых часцінак па дну рэчышча абумоўлена прыдоннай хуткасцю вады. З павялічэннем хуткасці ўзрастаюць памеры часцінак, якія могуць перамяшчацца па дну. На раўнінных рэках па дну перамяшчаюцца невялікія часцінкі, на горных рэках пры значных ухілах вада пераносіць жвір, гальку, нават валуны. Часцінкі кранаюцца з месца і пачынаюць рухацца, калі хуткасць воднай плыні выводзіць яе з устойлівага стану. Рух часцінак мае скачкападобны характар. Скачкападобны рух часцінак у прыдонным слаі плыні адбываеццаа ў выглядзе слізгання, перакочвання і пераскоквання. Такі рух часцінак называюць сальтацыяй. Залежнасць паміж вагой часцінак, якія валочацца па дну рэчышча, і хуткасцю, пры якой гэтыя часцінкі рухаюцца, выражаюцца формулай Эры:Р = А V⁶, дзе Р – маса часцінкі, А – каэф, які залежыць ад формы і ўдзельнайвагі часцінкі, V – хуткасць, пры якой гэтыя часцінкі пачынаюць рухацца.Закон Эры адлюстроўвае тое, што пры невялікай розніцы ў хуткасці горныя рэкі пераносяць буйную гальку і валуны, а не раўнінныя - дробныя пясчаныя часцінкі. Пры адпаведных умовах рака мае адпаведную здольнасць перанесці абмежаваны расход завіслых наносаў. Гэтая здольнасць ракі залежыць ад яе гідралагічных характарыстык (ухілу, хуткасці, глыбіні) і складу наносаў. Пры перавышэнні расходу завіслых наносаў над транспарціруючай зольнасцю плыні адбываецца іх акумуляцыя. Для такой ацэнкі плыні існуюць эмпірычныя залежнасці, напрыклад, формула Е.А.Замарына: Р = 11V √(RVI)/W, дзе Р – трансп здольнасць плыні, кг/м²; R – радыус, м; І – ухіл паверхні плыні; W – сярэдняя гідраўлічная буйнасць завіслых наносаў, м/с.

34 Гідроморфолог тіпы русловых процессов

Тыпы рэчышчавых працэсаў: 1) стужкападобны- перамяшч па дне буй-х адз-х пясч-х градаў, v_ср= 200-300 м/ год, длина= 6-8 р,выш.= 2-3 м, интенс скор гряд изменяеи по сезонам. Мах – в половодье., встр на ровн-х отрезках реки при отсутст поймы. 2) Побачневы тып –в полноводие гряды движ в перекошенном виде.Образов Левобер. и правобер гряды. В межень пр пониж ур самые выс части грядосых, соед с берегами и обр- побочни.Верхняя затопл часть гряды нижнего побочня явл. грабнем переката.Выс побочня= 1-2 м, скор их перемеш=от дес до 100 м в год. 3)абмежаваннае меанд.- обр в узк долинах,сложен тв породами., не обр старицы, а только извевается русло. 4) свабодное(заверш) меанд на уч рек с шир далинами,в итоге происходит преобр русла с старицу.Сначала меандр сползает вниз по теч , а потом станов округлым. Происх разрыв перешейка междеу 2 смеж меандр-старица,далее возник новая мандра.(увел скор, уменш длина,увелич плотность) СВАБОДНАЕ НЕЗАВЕРШ МЕАНДР-спрямлене русла и формиров протоки,которое происх в пониж частях поймы. Это движен станов-ся новым глав руслом, а старое –отмирает(актив аккум)

35 Хар-е формы рельефа. Зак. Фарга

Рознабаковыя змяненні марфалагічнай будовы рэчышча пад уздзеяннем цякучай вады аб’ядноўваюць назвай рэчышчавага працэсу. Рэчышчавы працэс цесна звязаны з эрозіяй на вадазборы, пераносам і пераразмеркаваннем (размвам, намывам) наносаў, і ажыццяўляецца воднай плынню. Мікраформы – невял пяс-я грады, несувымяралльныя з памерамі рэчышча. Іх дэфармацыі залежаць ад расходу донных наносаў. Мікраформы вызначаюць ступень шурпатасці дна ракі. Мезаформы – прадстаўляюць сабой буйныя адзіночныя пясчаныя грады, якія рухаюцца па рэчышчу і вызначаюць яго марфалагічную будову. (плёсы, перакаты, грады). Пры зменах хуткасці яны мала змяняюць сваю форму. Макраформы – марфалагічныя ўтварэнні, якія ўключаюць і рэчышча і пойму (рачная меандра, сістэма пратокаў і г.д.), якія вызначаюць ўвесь рэчышчавы працэс.Наносы, якія ўтварыліся ў выніку размыву, пераносяцца адхіляючымі ад яго струменямі вады да супрацілеглага берагу і адкладаюцца некалькі ніжэй па цячэнню і ад выгіба. Такім чынам, ўзнікае меандра. Больш за ўсё размываюцца берагі і дно на загнутых участках рэчышча – плёсах, дзе назіраецца найбольшая глыбіня. Пры пераходзе ад верхняга да ніжняга плёсу фарміруецца перакат. У выпуклага берага, супрацілеглага ўвагнутаму, дзе адкладаюцца наносы фармуецца верхні побачэнь. Ніжэй верхняга плёсу знаходзіцца ніжні побачэнь. Паміж верхнім і ніжнім плёсамі ляжыць седлавіна пераката. Найбольш глыбокая частка пераката называецца карытам. Па сваёй будове перакат асіметрычны: верхні яго схіл палогі, ніжні – больш круты, ўтвараючы падвалле з боку ніжняй плёсавай лагчыны. Закон Фарга. Размеркаванне глыбіняў у рэчышчы цесна звязана з яго планавым абрысам.

1.Самая глыбокая частка плёса і самая мелкаводная частка пераката здвінуты адносна кропак найбольшай і найменшай крывізны ўніз па цячэнню прыблизна на адну чвэрць даўжыні сістэмы “плёс+ перакат”.

2.Плаўнай змене крывізны рэчышча адпавядае плаўная змена глыбіняў. Усякая рэзкая змена крывізны вызывае рэзкую змену глыбіняў.3. Чым большая крывізна, тым большая глыбіня.4.З павялічэннем даўжыні крывой згіба да некаторай велічыні глыбіні пры дадзенай крывізне спачатку павял., а затым памянш.