- •Спіс скарачэнняў і абрэвіятур
- •Уводзіны
- •Праграмна-інфармацыйны блок выпіска з тыпавой праграмы
- •Змест вучэбнай дысцыпліны
- •«Беларуская мова (прафесійная лексіка)». Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •Вучэбна-метадычны блок
- •Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •Уводзіны ў дысцыпліну «Беларуская мова (прафесійная лексіка)». Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •1.1 Мова і соцыум. Гіпотэзы паходжання мовы. Функцыі мовы ў грамадстве
- •1.2 Беларуская мова сярод іншых моў свету
- •1.3 Беларуская мова — форма нацыянальнай культуры беларусаў
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Паходжанне беларускай мовы і асноўныя этапы яе развіцця
- •2.1 Асноўныя этапы фарміравання беларускай мовы. Старабеларуская літаратурная мова хіv—хvі ст.
- •2.2 Новая (сучасная) беларуская мова XIX — пачатку XX ст.
- •2.3 Развіццё і функцыянаванне беларускай літаратурнай мовы ў XX — пачатку XXI ст.
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст *
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Лексічная сістэма беларускай мовы
- •Лексіка беларускай мовы паводле паходжання і сфер выкарыстання
- •1. 1 Паняцце пра лексіку. Прадмет і задачы лексікалогіі
- •1.2 Лексіка беларускай мовы паводле паходжання
- •1.3 Лексіка беларускай мовы паводле сферы выкарыстання
- •1.4 Актыўная і пасіўная лексіка ў беларускай мове
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Беларуская тэрміналогія
- •2.1 Паняцце тэрміна. Тэрміналогія. Адрозненне тэрміна ад слова
- •2.2 Асаблівасці словаўтварэння беларускай тэрміналогіі (прадуктыўныя спосабы і сродкі)
- •2.3 З гісторыі беларускай навуковай тэрміналогіі [6, с. 7—14]
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Лексікаграфія як раздзел мовазнаўства
- •3.1 Лексікаграфія як навука. З гісторыі вывучэння лексікаграфіі
- •3.2 Тыпы слоўнікаў
- •3.3 Тэрміналагічныя слоўнікі і даведнікі, іх роля і месца ў лексікаграфічнай сістэме беларускай мовы
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі
- •Функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму
- •Моўная сітуацыя ў Рэспубліцы Беларусь на сучасным этапе. Моўная інтэрферэнцыя і яе віды
- •1.1 Білінгвізм у Рэспубліцы Беларусь. Псіхалагічны, педагагічны, сацыялінгвістычны аспекты білінгвізму
- •1.2 Паняцце моўнай інтэрферэнцыі. Віды інтэрферэнцыі (фанетычная, акцэнтная, лексічная, марфалагічная, сінтаксічная, словаўтваральная)
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Моўная інтэрферэнцыя і яе віды. Сінтаксічная інтэрферэнцыя
- •2.1 Сінтаксічная інтэрферэнцыя. Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове
- •2.2 Каардынацыя дзейніка і выказніка ў сказе
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі
- •Функцыянальныя стылі маўлення
- •Сістэма функцыянальных стыляў беларускай мовы
- •1.1 Паняцце функцыянальнага стылю. Класіфікацыя функцыянальных стыляў
- •1.2 Навуковы стыль і яго асноўныя падстылі
- •1.3 Публіцыстычны стыль і яго асноўныя асаблівасці
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Навуковы стыль і яго моўныя асаблівасці
- •2.1 Навуковы стыль і яго функцыянальна-камунікатыўныя характарыстыкі
- •2.1 Сістэма лексічных сродкаў навуковага стылю
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Навуковы тэкст: структура I моўнае афармленне
- •3.1 Марфалагічныя асаблівасці навуковага стылю
- •3.2 Асаблівасці сінтаксісу навуковага стылю
- •3.3 Структурныя адзінкі навуковага тэксту: сказ, абзац, складанае сінтаксічнае цэлае. Сродкі сувязі на ўзроўні сказаў і абзацаў навуковага тэксту
- •3.4 Кампазіцыйна-структурная арганізацыя з пункту гледжання спосабаў выкладання інфармацыі (апісанне, апавяданне, разважанне, доказ)
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Сістэма жанраў навуковай літаратуры
- •4.1 Паняцце жанру. Віды жанраў навуковай літаратуры
- •4.2 Рэферат і яго віды. Патрабаванні да рэферата
- •Алгарытм напісання рэферата навуковай крыніцы
- •4.3 Кампазіцыйна-змястоўная і лінгвістычная арганізацыя анатацыі. Віды анатацый
- •Алгарытм напісання анатацыі навуковай крыніцы
- •4.4 Тэзісы як жанр навуковай літаратуры
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Белавежская пушча
- •Патрабаванні да мовы пісьмовага выкладу матэрыялу, іх афармленне
- •5.1 Патрабаванні да мовы пісьмовага выкладу матэрыялу
- •5.2 Бібліяграфічны спіс і патрабаванні да яго афармлення
- •5.3 Цытаты і спасылкі, іх афармленне
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Афіцыйна-справавы стыль
- •6.1 Афіцыйна-справавы стыль. Асноўныя рысы афіцыйна-справавога стылю
- •6.2 Паняцце «дакумент» і «службовы дакумент». Лексіка-граматычныя асаблівасці мовы справавых папер і службовых дакументаў
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •1. Мы, народы аб’яднаных нацый, поўныя рашучасці
- •Віды афіцыйна-справавых дакументаў, правілы іх афармлення
- •7.1 Асабістыя дакументы (заява, аўтабіяграфія, даручэнне, распіска), іх кампазіцыйнае і моўнае афармленне
- •7.2 Распарадчыя дакументы (загад, распараджэнне), іх кампазіцыйнае і моўнае афармленне
- •7.3 Інфармацыйна-даведачныя дакументы (даведка, дакладныя і службовыя запіскі)
- •7.4 Справавыя лісты, іх віды і асаблівасці афармлення
- •Гласарый
- •Пытанні для самакатролю
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Культура прафесійнага маўлення
- •Паняцце культуры маўлення. Асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення
- •1.1 Мова і маўленне. Маўленне — маўленчая дзейнасць — агульная культура чалавека
- •1.2 Паняцце культуры маўлення. Асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення: правільнасць, дакладнасць, лагічнасць, чысціня і багацце маўлення, дарэчнасць, вобразнасць
- •1.3 Службовы этыкет і культура зносін
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Теория цикла и. Шумпетера
- •Правільнасць маўлення і моўныя нормы
- •2.1 Правільнасць маўлення і моўныя нормы: лексічныя, арфаграфічныя, арфаэпічныя, акцэнталагічныя
- •2.2 Правільнасць маўлення і моўныя нормы: марфалагічныя, сінтаксічныя
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Асаблівасці вуснай формы прафесійных узаемаадносін
- •3.1 Тэхніка і выразнасць маўлення (голас і маўленчае дыханне, дыкцыя, інтанацыя і інш.)
- •3.2 Узаемадзеянне вербальных і невербальных сродкаў маўленчай дзейнасці
- •3.3 Падрыхтоўка да публічнага выступлення
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Теория экономического цикла н. Д. Кондратьева
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Кантрольны блок выніковы тэст
- •Пытанні да заліку
- •Навучальна-даследчыцкі блок прыкладныя тэмы вусных паведамленняў I рэфератаў
- •Спіс выкарыстаных крыніц
Гласарый
Акцэнтная інтэрферэнцыя — інтэрферэнцыя, якая звязана з разыходжаннямі ў націску ў рускіх і беларускіх лексемах.
Двухмоўе (білінгвізм) — папераменнае карыстанне дзвюма мовамі.
Інтэрферэнцыя — гэта адхіленне ад нормаў у мовах, якія кантактуюць. Парушэнне нормаў звязана з тым, што пры маўленні на адной мове ўжываюцца элементы другой.
Лексічная інтэрферэнцыя — інтэрферэнцыя, якая выклікана наяўнасцю разыходжанняў або частковага падабенства ва ўласналексемным і семантычным аспектах беларускай і рускай моў.
Марфалагічная інтэрферэнцыя — від інтэрферэнцыі, які звязаны з разыходжаннямі ў граматычным афармленні рускіх і беларускіх лексем.
Сінтаксічная інтэрферэнцыя — гэта адхіленні ў будове словазлучэнняў, простых і складаных сказаў.
Словаўтваральная інтэрферэнцыя — несупадзенне словаўтваральных фармантаў аднакаранёвых беларускіх і рускіх слоў.
Фанетычная інтэрферэнцыя — пранікненне спецыфічных фанетычных рыс з адной мовы ў другую.
Пытанні для самападрыхтоўкі
-
Дайце характарыстыку аспектам вывучэння білінгвізму.
-
Што разумеюць пад паняццем моўнай інтэрферэнцыі? Назавіце віды інтэрферэнцыі, прывядзіце прыклады.
-
Як вы ацэньваеце моўную сітуацыю ў нашай краіне на сучасным этапе?
Трэнінг уменняў
Заданне 1 *. Вызначце від інтэрферэнцыі.
Белая гусь, ажаніцца на Таццяне, васкрасенье, смачная маліна, наша сабáка, хварэць грыпам, воздух, чытальнік, алфáвіт, у тую стэп, хітрэц, здзек над прыродай, спінá, паслаць за вадой, чатыры цялятаў, тры цікавых кнігі, спазніцца з-за хваробы, вéрасеньскі, неразборлівая запіс.
Заданне 2. Вызначце асаблівасці вымаўлення зычных і галосных у тэрмінах на рускай і беларускай мовах.
◊ Аренда — арэнда, авансированный — авансаваны, кредит — крэдыт, договор — дагавор, инкассация — інкасацыя, ассортимент — асартымент, лицензирование — ліцэнзаванне, коммерция — камерцыя, дисциплина —дысцыпліна, неустойка — няўстойка, продукция — прадукцыя, оптовая цена — аптовая цана, себестоимость — сабекошт.
▲ Приговор — прысуд, рецидив — рэцэдыў, договор — дагавор, лицензирование — ліцэнзаванне, дисциплина — дысцыпліна, неустойка — няўстойка, планирование — планаванне, арест — арышт, землевладение — землеўладанне, нотариат — натарыят, бюджетное право — бюджэтнае права, чековая книжка — чэкавая кніжка, эмиграция — эміграцыя.
■ Режим экономии — рэжым эканоміі, самофинансирование — самафінансаванне, внедрение — укараненне, эффективность — эфектыўнасць, рентабельность — рэнтабельнасць, соавторство — сааўтарства, микропроцессор — мікрапрацэсар, программирование — праграмаванне, блок-схема — блок-схема, пользователь — карыстальнік.
Заданне 3 *. Перакладзіце на беларускую мову. Адзначце разыходжанні ў родзе. Падбярыце да назоўнікаў дапасаваныя азначэнні.
Салат, россыпь, электричество, роспись, рукопись, живопись, жизнеописание, фальшь, бездорожье, гусь, яблоко, тень, щенок, полынь, фасоль, тополь, стадо, начало, занятие, посуда, доверие, спокойствие, средство, продажа, доказательство, намерение, посуда, летопись, кафель, прожилка, охапка, щука, чудо, творчество, шоссе, пар, мозоль.
Заданне 4. Запішыце наступныя тэрміны ў форме роднага і меснага склонаў адзіночнага ліку. Растлумачце правапіс канчаткаў.
◊ Тарыф, акцыянер, асартымент, банк, аванс, бізнес, бухгалтар, лізінг, менеджар, вэксаль, даход, камбінат, бюджэт, дэпазіт, дагавор, пасіў, план, плацеж, агент, улік, падатак, банкір, дэбітор, сабекошт.
▲ Адвакат, дакумент, офіс, фонд, дагавор, план, агент, кліент, праект, вэксаль, узрост, юрыст, тэрмін, кааператыў, суд, натарыят, падатак, інтэрнат, шлюб, ордэр, прысуд, ісцец, штраф.
■ Хаатычнасць, дыспетчар, заказ, кліент, праект, заказчык, шаблон, рэзка, абразіў, тытан, узровень, апрацоўка, утылізацыя, сплаў, механізм, карбід, метал, працэс, контур.
Заданне 5. Дапішыце канчаткі назоўнікаў у наступных тэрмінах і тэрміналагічных словазлучэннях.
◊ Велічыня капітал..., аплата адпачынк..., адносіны абмен..., адлічэнні ад прыбытк..., страхавога запас..., рынак капітал..., эканамічнага суверэнітэт..., таварнага дэфіцыт..., працоўнага калектыв..., фінансавага план..., гаспадарчага разлік..., велічыня паток... грашовых сродкаў, сутнасть попыт..., каштоўнага чэк..., дапаможнага цэх..., прыроднага фактар..., тэхналагічнага паказчык..., унутрызаводскага абарот..., грамадскага прадукт... .
▲ Бязвыплатнага крэдыт..., рэчавага доказ..., дзяржаўнага лад..., грамадзянскага працэс..., грамадзянскага кодэкс..., грашовага налік..., законнага прадстаўнік..., тэхналагічнага паказчык..., касацыйнага пратэст..., грамадскага кантрол..., ускоснага доказ..., разліковага рахунк..., дарадчага голас..., крымінальнага вышук..., штатнага расклад..., юрыдычнага абавязк... .
■ Выпраменьвальнік… цеплаты, даўжыня паветранага зазор…, дакладнасці вымярэнн…, галоўкі запіс…, бесперабойнага працэс…, звышцягучага метал.., апрацоўвемага матэрыял…, устарэлага ўзор…, апрацоўка жалезабетон…, прыроднага інструмент…, струйнага апарат…, поршневага рухавік…, рэжым… работы, надзейнага пуск…, момант… успышкі, шкоднага выкід….
Заданне 6. Да назоўнікаў падбярыце прыметнікі і словазлучэнні пастаўце ў месным склоне.
◊ Рынак, бюджэт, лексіка, прыдатак, рынак, від, рэжым, бізнес, суфікс, выказнік, механізм, прадукт, інфляцыя, тавар, спосаб, індывід, цыкл, суб’ект, рэзультат, капітал, апарат, стымулятар.
▲ Індывід, суб’ект, капітал, права, сістэма, уласнасць, урад, заканадаўства, машэннік, прадстаўнік, спекуляцыя, ліст-запыт, пратакол, хадатайніцтва, скарга, адвакат, юрысконсульт, пайшчык.
■ Метал, станок, крыніца, апальванне, апарат, цыкл, рэгуляванне, стан, патрэба, абавязак, вынік, электраплаўка, фаза, сплаў, распад, зацвярдзенне, сталь, эфект, чыгун, нагрэў, механізм.
Заданне 7 *. Утварыце ад наступных дзеясловаў уласцівыя беларускай мове дзеепрыметнікі. Запішыце іх.
Развеяць, акрыліць, заржавець, разважаць, плавіць, прад’яўляць, кіраваць, прадстаўляць, паглынаць,стрымаць, абагульняць, меркаваць, фінансаваць, аднавіць, наймаць,інтэрпрэтаваць, пазычаць, разважаць, раствараць, інтэрпрэтаваць, пазычаць, разбіць, вывучыць, меркаваць, абагульняць, абпальваць, падцягнуць, суправаджаць, заступацца.
Заданне 8. Перакладзіце сказы, запішыце лічбы словамі. Ахарактарызуйце разыходжанні ў граматычным афармленні лічэбнікаў у беларускай і рускай мовах.
◊ 1. Общее количество предприятий, обязанных вносить платежи в экофонд, в 2008 году составило 153. 2. По плану согласно выданным лимитам общая сумма платежей должна составить 2 987 млн рублей. 3. Освобождено от платежей 19 предприятий. 4. Стоимость инвестиций оцениваеся в 45 млн долларов США, а ввод в эксплуатацию предприятия предполагает создание более 120 новых рабочих мест. 5. Зарубежные инвестиции современной Франции и Англии обеспечивают 1/5 часть прироста продукции обрабатывающей промышленности, Германии — около 1/3, Италии — 1/4.
▲ 1. Среди важнейших конвенций, регулирующих вопросы внешней торговли, можно назвать: Парижскую конвенцию об охране промышленной собственности 1883 г.; Венскую конвенцию ООН 1980 г. о договорах международной купли-продажи товаров и др. 2. Гражданский кодекс применяется и к отношениям, возникшим после 1 июля 1999 г. 3. В силу ст. 185 ГК Республики Беларусь коммерческим представителем является лицо, постоянно и самостоятельно представительствующее от имени предпринимателей при заключении ими договоров в сфере предпринимательской деятельности. 4. Процедура заключения договора поставки товаров для государственных нужд регламентирована ст. 499 ГК. 5. По гражданским правоотношениям, возникшим до 1 июля 1999 г., Кодекс применяется к тем правам и обязанностям, которые возникнут после вступления его в силу.
■ 1. За последние три десятилетия сложность современной машиностроительной продукции выросла в среднем в 6 раз. 2. Растворимость фосфора в железе достигает 0,25 процента. 3. Значение вязкости эвтектического чугуна не достигает той минимальной величины, которая наблюдается для сплава, содержащего 4,7 % углерода, при выдержке 30 минут. 4. Инструментом водоструйной резки материалов является определенным образом сформированная струя жидкости, исходящая из специального сопла диаметром 0,08-0,5 мм со сверхзвукой скоростью (1000 и более м/с). 5. Обычно сопла изготавливаются из искусственных камней — сапфира, алмаза, корунда, их стойкость составляет 250-2000 часов.
Заданне 9. Перакладзіце словы і словазлучэнні. Зрабіце вывады наконт асаблівасцей ўтварэння дзеясловаў, дзеяслоўных форм і прыметнікаў.
◊ Побеждающие идеи, обслуживающий персонал, развитые страны, ориентированный на сбыт, подписывать договор, выполняемая задача, опережающие развитие, оцениваемая продукция, долгосрочный кредит, описывающий имущество, модифицировать, выпускающая отрасль, способствуя, рассмотрев проблему, записывать в протокол.
▲ Совещательный голос, способствуя, развитые страны, подписывать договор, записывать в протокол, опережающие развитие, ненормированный рабочий день, оцениваемая продукция, описывающий имущество, рассмотрев проблему, несчастный случай, входящий в состав, причиненный вред, рассмотрев дело, предлагать.
■ Деревообрабатывающий комплекс, режущая головка, самый короткий период, используются материалы, отличающаяся фаза, внеконкурентный, выполняемая задача, имеющий значение, модифицировать, обслуживающий персонал, нагреваемые отливки, содержащая основа, подвергаемый отжигу, продолжается образование.
Тэма 2