30. Культура Беларусі канца XVIII - першай паловы XIX ст.

Пасля далуч. бел. зямель да Рас. Імп. у культ. Бел. ў XIX ст. назірал. шмат новых з'яў і працэсаў. звяз. з фармір. капіт. аднос.. Вызваленчай з'явай перш. пал. XIX ст. было паступ. фармірав. бел. нац. культ.. Культ. бел. перажыв. ў гэты час пер. адрадж.. Завяршаўся працэс пераўтвар. бел. народн. ў бел. нацыю. Моцн. пазіц. на Бел. мела поль. культ.. Аднач. з паланізат. тэндэнц. у культ. жыцці пачынае узмацн. рус. уплыу. У др. чв. 19 ст. паліт. царызму супр. паланіз. стала больш жорсткай. Стнаул капіт. аднос. праходз. ва умов. вост. ідэалагічн. бараць.. У Еур. з’яв. антыфеад. ідэалогія Асветн.. Ідэал – чал. разум., рацыянал., скептык, крытык рэлігіі, рэфарматар, адкрыты дасягн. сусв. культ. і новым яе павевам. Асн. “натур. правамі” чал. лічыл. правы на жыцце, сваб. і роунасць. У падзеле улады на зак., вык. і суд. яны бач. гарант. ад злоужыв. уладай. Аддав. перав. класіцыз..Адной з найб. важных галін дух. жыцця ў XIX ст. была асвета. У 1802 г. пачал. правядз. школь. рэф., якая закр. Бел.. Шк. сіст. будав. па прынц. пераемн. і адзінства. Навуч. бясплат.. Утвар. некалькі тыпаў навуч. устаноў. Гэта былі аднакл. прыхадс. вучыліш., павят. вучыліш.. універс. і 4-гад. гімн.. Дзейніч. сетка вучылішч. пры катал. кляштарах і базыльянс. манаст.. У перш. чв. XIX ст. сіст. асветы на Бел., асабліва ў зах. яе частцы, была значна спаланізав.. Са стат. 1828 г. аб нав. уст., уводз. 2 сіст.: адна дав. элемент. адук., др. пераваж. для дваран. Пасля падаул. пауст. 1830-31 і раскр. тайных таварыст. у навуч. устан. уводз. выклад. рус. мовы ў якасці абавязк. прадмета. Польс. гіст. замян. гіст. Расіі. У1832 г. закр. Віл. універ., як расаднік антырус. ідэй. Замест царкоунапрых. школ адкрыв. нар. вучылішчы. Аб’ядн. прав. і катал. царк. прывяло да закр. катал. манаст. і нав. устан.. Узнік. школы і прыв. пансіены для дзяуч., прафес. нав. уст. – 1840 Горы-Гор. земляр. вучыл., а потым у 1848 – інстытут – 1-я выш. навуч. устан.. Пасля закр. Віл. універ. і потым Г.-Г. інст. на Бел. не было выш. навуч. устан..Перш. пал. 19 ст. – узнікн. беларусазн.. Вывуч. гіст. Бел. ажыццяул. Рас. акад. навук, Рус. геагр. таварыст., Віл. універ., Маск. таварыс. аматарау старажытн. расійс., Віл. музей старажытн. і Віл. археалаг. камісія. Вял. інтар. да Бел. праяв. поль. вуч. – Ліндэ і Чацкі перш. загавар. пра самабытн. бел. мовы. У перш. пал. 19 ст. убач. свет дакум. і матэр. па гіст. Б.: Бел. архіу – Грыгаровіч, Летапісец Літ. і рус. хроніка – Даніловіч, Акты Зах. Расіі і інш. Выдадз. Помнікі гіст. Літвы – Нарбут, у рус. друку Статуты ВКЛ. Уклад у разв. беларусазн. – Грыгаровіч, Даніловіч, Нарбут, Насовіч, Шпілеускі, Мікуцкі, браты Тышкевічы, Кіркор. У творах раскпыв. багацці матэр. і дух. культ. бел. нар..У 18 ст. старабел. мова выйшла з ужытку. Афіц. станов. заняла руская мова., аднак у грам. жыцці панав. поль. мова. Выпрац. нов. бел. літарат. мова на базе бел. дыялектау. Выдатным літаратарам Бел. ў першыя дзесяціг. XIX ст. быў А.Міцк.. Хоць і напіс. былі яго творы на поль. мове, ён выкарыст. тэмы і вобр. бел. фалькл., сюжэты бел. гіст..Характ. з'явай бел. літ. 1 пал. XIX ст. было з'яўл. ананімн. твораў ("Гутарка Данілы са Сцяпа-нам", "Вось які люд стаў" і інш.). Значны ўклад у развіццё бел. літ. ўнеслі Я. Баршчэўскі, Ул. Сыракомля, В. Каратынскі, П. Багрым, В. Дунін-Марцінкевіч і інш. Вядомымі беларускімі пісьменнікамі II пал. XIX ст. былі Ф. Багушэвіч, Я. Лучына, А. Гурыновіч і інш.У XIX ст. найбольш масавымі відамі мастацтва становяцца тэатр і музыка. У пачатку XIX ст. тэатральныя калектывы дзейнічалі ў Вільні (трупа Мараўскага), Гродне (тэатр Саламеі Дзешнер), Мінску (трупа Кажынскага). У сярэдзіне 50-х гг. дзейнічалі так званыя "аб'язныя" трупы і пастаянныя руска-польскія тэатры і тэатр. дырэкцыяй. Значнай падзеяй у тэатр. жыцці Бел. стала ўзнікн. першай бел. трупы В. Дуніна-Марцінкеві. 3 тэатрам цесна звязана музычнае мастацтва. Музыка гучала ў салонах мясц. шляхты, яе выкладалі ў навуч. устан., адбыв. сольныя і аркестр. канц., музыч-ныя спектаклі. На Бел. добра ведалі творы заходнееўр. кампазітараў. У той час сусв. славай карысталіся творы бел. кампаз. М.К. Агінскага, С. Манюшкі і інш. Выдатных дасягненняў дабілася выяўленчае мастацтва. Вялікую ролю ў яго развіцці ў пачатку XIX ст. адыгр. Віл. школа жывапісу. У др.пал. XIX ст. асн. месца ў выяўл. мастацтве займаў рэаліст. жанр, звязаны з імёнамі К. Альхімовіча, Н. Сілівановіча, А. Гараўскага, I. Хруцкага і інш.Станоўчыя змены адбываліся ў архіт. Бел.. Назіраўся значны рост будаўн. дзейн.. Асн. архітэкт. стылем у 1 пал. XIX ст. стаў класіцызм. Да буйнейш. помн. гэтага часу адносяцца Петрапаўлаўскі сабор у Гомелі, Праабражэнская царква ў Чачэрску і інш. У II пал. XIX ст. у архітэкт. Бел. панаваў эклектызм—спалуч. разнаст. маст. эле-аў у архітэкт. формах фасадаў і інтэр'ераў.