3.2 Бөлу жұмыстарының дәлдік нормалары

Бұрыштардың тірек сызықтарын құруда ±20"-ден артық қателік, ал қабырғаларынан 1:10000 –дей қателік алынады. Тірек сызықтарынан 180 м-ден артық бойлық алмауға тырысу керек. Егерде тірек сызықтардың бойлығын 180 м ұзындықта ала алмайтын болсақ, онда пландық негіздегі нүктелерің арасынан полигонометриялық жүріс жасау керек.

Бөлу жұмыстарының дәлдігі құрылыс өлшемдерінің негізгі қателіктеріне тәуелді және жалпыдан жекеге қарай жүрыс жасап өседі.

Ғимараттың негізгі ұзын өсі пландық негізде 3-5 см қателікте анықталады. Қалған осьтерде бөлу дәлірек алынып, құрылыстық норма СНиП-ті қамтамасыз етеді.

Құрылыстық қателіктегі бөлшектік бөлуде орташа қателік 25—30 % -ден аспау керек. Ол СНиП-те дәлдік классына және құрылымдық бөлшекке тәуелді.

Негізгі осьтің тік сызықтылығы—ең негізгі талаптардың бірі. 90° бастап бұрыштардың ауыткуы ғимараттың негізгі осьінде ±30" аспауы керек.

1 — ғимараттың осьі ; 2 — штырь; 3 — шартты белгі;

Сурет 7. Элементті тұрғызу

Бірнеше ғимаратты бөлу кезіндегі дәлдігікте бір-бірімен байланысты технологиялық осьтерге назар аудару қажет. Технологиялық осьтерге: ғимараттың элементтерін және жеке ғимараттарды бір кешенге жинақтайтын ылдидың осьі, ылдидағы көліктің валының осьі,конвейердің осьі, эстакадтың осьі, қоректендіруші осьі,каналдардың осьі және басқа да осьтер кіреді.

Құрылыстағы бөлу дәлдігі құрылыстың түріне және мақсатына, іргетасты көтеру материалына, өндірістің технологиялық ерекшелігіне байланысты болады және құрылыстық нормалары мен ережелермен, «Құрылыстағы геометриялық дәлдіктің қамтамасыз ету жүйесі» мемлекеттік стандартымен және құрылыс жобасының техникалық шарттарымен белгіленеді. Жобада берілген симметриялы өстен шекті жіберілетін ауытқу рұқсат етілсе:

(9)

Инженерлік құрылысты көтеру дәлдігі геодезиялық өлшемдер дәлдігіне, жобаның технологиялық есептерінің дәлдігіне және құрылыс-монтаждық жұмыстарының қателіктеріне байланысты. Қателіктерді қолданған жағдайда бөлу жұмыстарындағы нормативтік құжаттарда көрсетілгендей (9) формуладан геодезиялық өлшемдер негізін және әдістерді таңдау негізін алуға болады.

Егерде қателіктер үшін тең түрдегі ықпал етуді қарастырсақ, онда геодезиялық өлшеулер үшін олардың әрқайсысын құрастырудағы барлық қателік мынаған тең болады:

(10)

Құрылыстық-монтаждық өндірістегі дәлдік мүмкіншілігі шамалы болғанда, геодезиялық өлшеулердің барлық қателігі өзгереді.

( 11)

мұндағы, К - толық қателіктегі геодезиялық өлшеудегі ықпал ету жағдайын анықтайтын коэффициент.

Кейде қателіктер көздерінің жеке әсерінің жарамсыз принципі, яғни есептерге керек шамадан қарағанда жеке процестер анағұрлым дәлірек орындалу үшін өлшемдерді жобалайды және жиынтық қателікті анықтау кезінде бұл көздер әсері ескерілмейді.

Салыстырмалы түрде қаржы шығынын аз жұмсап, геодезиялық өлшеулердің жоғарғы дәлдігін алу мүмкіндігін ескере отырып, әдетте бөлу жұмысының қателік әсерін қолданады, жіберілетін ауытқуларының аз мөлшерін елемейді.

(12)

мұндағы, -геодезиялық бөлу жұмысының жиынтық шекті қатесі.

Конструкцияның толық жиналуын қамтамасыз ету үшін ауысу коэффициенті шектіден орташа квадраттық кестесін 3-ке тең деп аламыз (р=0,9973-ке болу ықтималдығында).

немесе (9) формулаға сәйкес

(13)

Аса күрделі тік құрылыстар үшін жоба бойынша конструкция ауытқуының тең дәл бөлу жұмысының жиынтық орта квадраттық қателігін қабылдайды және осы қателікке байланысты бөлу жұмысының жеке түрлерінің дәлдігін есептейді. [12] Құрылыстың және конструкцияның дәл бөлу дәлдігін есеп кезінде кейде өлшемдер тізбегі теориясын қолданады, онда тұйық контур құратын өлшемдер жиынтығын қарастырады.

Өлшем тізбегінің түйіндері көбінесе құрылыс өстері мен жазықтары арасында арақашықтықты анықтайды. Қосылулар мен конструкциялар арасындағы саңылау өлшем тізбегінің жеке түйіні ретінде қарастырылады.

Өлшем тізбегінің барлық түйіндері құрастырушы және тұйықтаушы болып бөлінеді.

Жалпы түрде өлшем тізбегінің теңдеуі мына түрде жазылады:

(14)

мұндағы, -тұйықтаушы түйіннің өлшемі,-құрастырушы түйіннің өлшемі.

Егер өлшем тізбегінің элементтері қателіктері бар деп болжасақ, онда

(15)

Қателіктер теориясына сәйкес тұйықтаушы түйін үшін

(16)

Бұл теңдік екі тапсырманы шешуге мүмкіндік береді: тураны –құрастырушы түйіндер тізбегінің шегі арқылы тұйықтаушы түйіннің шегін табу, керіні –тұйықтаушы түйіннің шегі арқылы құрастырушы түйіннің шегін табу.

Егер түйіннің кездейсоқ қателіктері тәуелсіз болған жағдайда тұйықтаушы түйіннің орташа квадраттық қатесін мына формула бойынша анықтайды:

(17)

мұндағы, -құрастырушы түйіндердің орташа квадраттық қателіктері.

Егер құрастырушы түйіндердің қателіктері өзара тәуелді болса, онда жәнеорташа квадраттық қателіктерінің арасындағы корреляциялық тәуелділік дәрежесін ескеру қажет.

(18)

Корреляция коэффициенттері жәнетәуелді түйіндері үшін табылады.

СНиП III-2-75 «Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарға» сәйкес ғимараттар мен құрылыстар түрлеріне байланысты бөлу жұмыстарының дәлдігіне қойылатын жалпы талаптар төменде көрсетілген. ( Кесте 10)

Кесте 10 Бөлу жұмыстары кезінде жіберілетін орташа квадраттық қателіктер

Дәлдік класы	Ғимараттар, құрылыстар және конструкциялардың сипаттамалары	Бөлу жұмыстары кезіндегі өлшеулерде жіберілетін орташа квадраттық қателіктері
		Бұрыштық өлшеулер	Сызықтық өлшеулер және тік жобалау	Белгілерді анықтау
1	2	3	4	5
1 2 3 4 5	Фрезермен өңделген жазықтықпен түйіскен металл конструкциялар түйінде өзін-өзі белгілеу әдісімен құрастырылған жиынтық темірбетонды конструкциялар 16 қабаттан биік ғимараттар немесе аралығы 36 м жоғары және биіктігі 60 м-ден жоғары құрылыстар 5-тен 16 қабатқа дейінгі ғимараттар немесе аралықтары 6-дан 36 м-ге дейін және биіктіктері 15-тен 60 м-ге дейінгі құрылыстар. Пісірілген және болттық қосылулар мен металл жиынтық темірбетонды конструкциялар. Қозғалмалы және сырғымалы қалыптағы кеңістік және жұқа қабырғалы монолитті темірбетонды конструкциялар. 5 қабатқа дейінгі ғимараттар немесе аралығы 6 м-ге және 15-ге дейінгі құрылыстар темірбетонды монолитті конструкциялар. Бетон блоктардан және кірпіштен жасалған конструкциялар. Ағаш конструкциялар Жердегі құрылыстар	10 10 20 30 45	1/15 000 1/10 000 1/5000 1/3000 1/1000	1 2 2,5 5 10