30.Крызис феад.-прыгон. Сист. И зарадж. Капит. Адн.

У канцы 18—першай палове 19 ст у Беларуси, як на астатняй тэрыторыи Расийскай имперыи, праходзиу працэс разлажэння феадальна-прыгонницких адносин и фармиравання новага капиталистычнага укладу. Новыя формы гаспадарчага жыцця праяулялися у росце таварнасци сельскай гаспадарки, павеличэнни колькасци вольнарабочых, развицци унутранага и знешнягя рынку.  Сельская гаспадарка з’яулялася асноунай сферай народна-гаспадарчай дзейнасци у дарэформеннай Беларуси. Большая частка зямельных угоддзяу належала памешчыкам.  Развицце таварна-грашовых адносин вымушала памешчыкау исци на пашырэнне сваих зямель за кошт сялянских надзелау, распашки новых зямель, вырубки лясоу. У Минскай губерни буйнейшыми землеуладальниками были Радзивилы.  Асобныя памешчыки рабили спробы перабудовы сваих гаспадарак па заходнееурапейскаму тыпу. Яны выкарыстоували працу наемных рабочых, вырошчвали пародзистую жывелу, будавали прадпрыемствы па пераапрацоуцы сельскагаспадарчых прадуктау.  У першай палове 19 ст больш выразна вызначаецца спецыялизацыя вытворчасци па губернях. Пашыраюцца пасевы буракоу, вытворчасць цукру, распаусюджваецца мяса-малочная жывелагадоуля, авечкагадоуля, вырубка лесу на продаж.  Аднак большая частка памешчыкау имкнулася павяличыць даходы шляхам узмацнення эксплуатацыи сялян. Асноуными формами павиннасцей заставалися паншчына и аброк. Акрамя гэтага сяляне выконвали и другую работу, напрыклад, будауництва, вартауництва и г.д. Не менш цяжким было становишча и у дзяржауных сялян.  Нягледзячы на гэта, элементы капитализму праникали и у сялянскую гаспадарку. Яна усе больш звязвалася з рынкам. Расла колькасць базарау и кирмашоу. Паглыблялася маемаснае расслаенне. З аднаго боку, рос слой заможных сялян, купцоу. Гандляроу, з другога—частка збяднелых сялян.  Адной з праяу крызису прыгонницкай систэмы з’явиуся шыроки сялянски рух. Адбывалася шмат сялянских хваляванняу.  У 40-50 гг 19 ст праводзилася рэформа у дзяржаунай весцы. Яна прадугледжвала тры асноуныя моманты: 1) рэфармаванне систэмы киравання сялянами  2) «люстрацыю дзяржауных маемасцец» (аписанне дзяржауных уладанняу)  3) палитыку «апякунства» у адносинах да сялян.  У 1839 быу падписаны закон аб новай систэме киравання. Паводле палажэння аб люстрацыи, сяляне пераводзилися з паншчыны на аброк, прадугледжвалася заснаванне бальниц, школ, хлебных магазинау, устанаудивауся сярэдни надзел. Арандатары казенных маенткау пазбаулялися права суда над сялянами. Гэтыя меры некальки палепшыли становишча сялн.  Яшчэ у больш цяжким стане знаходзилися памешчыцкия сяляне. Яны фактычна не мели правоу уласнасци на сваю нерухомую маемасць. Были уведзены абавязковыя инвентары (гаспадарчае аписанне памешчыцких маенткау). Пасля рэформы 1844 были рэгуляваны памеры надзелау и павиннасцей памешчыцких сялян.  Далучэнне Беларуси да Расии дало импульс развиццю гарадоу и мястэчак.  У 40-50 гг узмацниуся працэс перарастання дробных вытворчасцей у прадпрыемствы мануфактурнага тыпу. Мануфактура з’яуляецца прамежкавай ступенню памиж дробными прадпрыемствами и фабрыками. Першыя фабрыки на Беларуси, як и мануфактуры, были прыгонными. Сярэдняя прадукцвйнасць была вышэйшай на капиталистычных фабрыках, чым на прыгонных. Усе гэта сведчыць аб пераваге капиталистычных адносин у вытворчасци.  Иснуючы лад стрымливау укараненне у вытворчасць новай тэхники: паравых машын, паравых рухавикоу. У канцы 50 гг у Беларуси пачауся прамысловы переварот.  Важная роля у фармираванни унутранага рынку, развицци таварна-грашовых адносин належала транспарту. Будавалися шашы, дароги, пачала дзейничаць водная систэма. У сваю чаргутранспарт спрыяу развиццю унутранага и знешняга гандлю. Были кирмашы, лавачны гандаль, развивауся буйна знешни гандаль.  Зменя адбывалися и у сацыяльным складзе насельництва. У чатыры разы павяличылася удзельная вага вольных саслоуяу, удвая узрасла колькасць гандлева-прамыловага насельництва, значна больш стала дзяржауных сялян.  Таким чынам, у 18—першай палове 19 ст у Беларуси, як и ва усей краине, ишли працэсы разлажэння феадальна-прыгонницкай систэмы, фармираванне новых капиталистычных адносин. З аднаго боку, расли гарадаы, у яких павяличвалася колькасць прамысловых прадпрыемствау, буйных мануфактур, пашырауся унутраны и знешни гандаль. З другога боку, марудна складвалися новыя адносины у сельскай гаспадарцы. Пераважная большасць памешчыкау прытрымливалася старых форм и метадау вядзення гаспадарки. Гэта вяло да знижэння даходау маенткау, пагалоуя жывелы, ураджайнасци. Гаспадарчыя рэформы на яле станоучых выникау у поунай меры не прынесли. Сацыяльныя супярэчливасци нарастали. Усе гэта сведчыла аб тым, што прыгонницки лад з Яго парадками выходзиу з ужытку.