14. Грамадска-палит. Лад вкл

15.Развитё феадальных адносин. Гарады и мястэчки

У феад. эпоху гал. сродак вытворч. – зямля. Манапольнае права уласн. на зямлю належала класу феад.. Асн. прадукцыйн. класам было сялянства. З кан. 14 ст. побач з вялікакн. стала прызнавацца прыв. уласн. на зямлю: княжац., баярская, царкоуная. Паступ. уся зямля у ВКЛ падзялілася на дзяржауную, прыватнауласн. і царк.. Адпаведна падзяліліся і сяляне. 1) Чэлядзь нявольная – не вяла сваей гасп., жыла пры дварах феад., цалкам далучал. да гасп., не мела права уладкав. свайго лесу. 2) Цяглыя сяляне – карыст. зям. надз., менш. залежн. ад гасп. а) непахожыя – сял. прымацоув. да зямлі па прынцыпу старажыхарства (больш за 10г. ці мелі спадчынную землю). У 1447г. – прывілей па вышуку беглых непахожых сялян. б) пахожыя (вольныя) – сял., якія прадавалі свае вотчыны другім і сыходзілі карміцца у розн. бакі. 3) Служкі – блізкія да цяглавага сялянст., былі землекарыст., але яўчэ іх павінн. – вайсковая служба.Сяляне дзяліліся: смерды – найб. вял. гр. феад. зал. сялян, закупы – часова абавяз. за пазыку(купу), халопы і рабы – асабіс. несваб. насельн., радовічы – звяз. з феад. нейк. абавяз., ізгоі – выйшлі з абшч., служылі феад., залеж. ад яго. Дым – гасп. адн. сял. сям’і. Дымы аб’ядноув. у весі. Цэнтр весяу – вял. сяло – пагост. Земляр. насельн. арганізоув. у “міры”. Абшчына – сем’і адной або нек. весак.(кругавая парука). Асн. форма феад. павіннасці – аброк (аплата натурай част. сял. прыбытку), паншчына (работа на барскім полі), чынш. Існавалі талокі – аг. сезон. гасп. работы, гвалты – аг. тэрміновыя работы: рамонт дарог,аблава на звяроу; даніна прадуктамі. К канцу 15 ст. часцей за усе сяляне знаходзіліся на змешанай форме рэнты і выконвалі адработачныя, грашовыя і натуральн. павіннасці адначасова.

Для сялянс. землекарыст. была характ. цераспалосіца у размеркаванні надзелау і сядзіб. Велікакн. улада не прымалапланамерн. удзелу у землеупарадкав. сялянства, а мела справы толькі з сялян., якія стыхійна занялі надзелы, і толькт абкладала іх павіннасцямі і падаткамі у залежн. ад велічыні і якасці зямельі кольк. падатнага насельн. з дыму.

Існавалі формы уласн. на зямлю: вотч. – валодалі сяляне з правам перад. у спадч., памеснае – зямля у часов. улад. за службу без права спадч., царк. і манаст. – зямля царквы. Іерахія феад.: вял. князь, кіраун. асоб. зямель, баяры і дваране. Вотчына – замак феад. і вясков. акруга. Феад. меу уласн. войска. Стойлавае утрым. жывелы. Аддзяленне рамяства і гандлю ад земляр..

Т.ч. сельская абшч. з’яулялась калект. землекарыст.. Яна размяркоув. паміж сялян. зямлю і паншчыну, кантралявала выкананне імі законау і павіннасцей, рэгулявала карыстанне выганам і лесам, вырашала спрэчкі паміж абшчыннікамі. У сялянскай абшчыне і інш. відах агульн. работ трэба шукаць вытокі калектывісцкай традыцыі, якая не згубіла сваей вартасці і сення.

мястэчки

У 14-16 ст. адбываецца рост гарадоу і гарадскога насельн.. Гарады былі цэнтрамі рамяства і гандлю. Найбольш буйныя – Полацк, Віц., Мінск, Брэст, Гародня, Слук, Новагар.. Раслі паселішч. гарадс. тыпу – мястэчкі, я-я у асн. належалі феадалам. Каля 40% гарад. такс. былі прыватнауласн.. Гарады феадалау былі адміністрац., гаспад. і культ. цэнтр. іх зямель. Насельн. несла феад. павіннасці. Былі і дзярж. гарады. Іх насельн. лічылася вольным. Аднак у 16 ст. у гэтых гарадах з’явіл. уладанні вяльможн. і дух. феадалау, называліся “юрыдыкі”, яны не падпарадкоув. уладзе гарадс. самакіравання.

З ростам гардоу феад. залежн. перашкаджала развіваць гар. промыслы і гандаль. Таму з кан. 14 ст. літ. князі сталі дараваць гар. права на самакірав., паводле якога насельн. вызвалял. ад выканан. павін. на карысць феад.. Яны замяняліся граш. падаткам. Да др. пал 16 ст. права атрым. буйнейш. гарады Бел. (Мінск – у 1499).

Гал. органам адміністр. кіравання быу магістрат. Ен склад. з Рады (выбарны орган кірав.) на чале з войтам і лавы (суда). Сябры рады выбір. з багацеяу. Рада кіравала не толькі жыццем горада, але і суда. Аднак крымінальн. справы разбіраліся судом. Лаунікі выбіраліся гарадж.. Рада знаходз. у ратушах.

Сярод жых. гарадоу каля 80% - белар.. Тут жыля рус.,укр., палякі, немцы, татары, яурэі. Больш. насельн. – рамеснікі і гандляры, я-я назыв. мяшчанамі. Насельн. у гар. і мяст. займалася с\ гасп..

Да др. пал. 16 ст. у гар. рамяством займ. больш. жыхароу. Асабл. славіліся майстры – гарбары. Рамесн. адной спецыяльн. аб’ядноув. у цэхі – манапалізаваныя структуры, я-я дапамаг. рамесн. пазбегнуць канкурэнц., і засцерагчы мясц. рынак ад вырабау іншагар. рамесн.. Падчас ваенных дзеянняу цэхі пераутв. у атрады, абаранялі горад. Цэхавыя статуты прыпынялі разв. гарадс. рамяства, абмяж. вытворч. дзейнасць. Некат. цэхі аб’ядноув. вял. кольк. рамесн..

У 14-16 ст. развіваецца унутр. і знешні гандаль гар. Бел.. З’яул. таргі і кірмашы (толькі у буйн. гарадах 1 раз на год). Гарады Бел. гандляв. з рус.,укр., польс. гарад., а такс. з некат. гарад. Усходу. На знеш. рынак пастаул. жыта, сала, лес, футра, скуры, вырабы рамесн., а імпартав. жалеза, віно, соль. селядзец, прадметы раскошы.

Такімі былі асн. асабл. сац.-эканам. развіцця Бел.. Цэнтр. культ. жыцця, рамествау і гандлю танавіл. гарады. Іх роля у эканом. Бел. узрастала. Яны пашыраліся за кошт прытоку сельс. насельн.. Выявіліся сац. і кіраун. структуры. Гарады змагаліся за магдэб. права, што пашырала магч. развіцця рамяства і гандлю.