14. Нац адметныя гукі бел мовы. Сінтагматыка гукаў.

Выкарыстанне розных фанетычных сродкаў для ўзмацнення гукавой выразнасці маўлення назыв гукапісам.Для таго каб гукавы бок маўлення стаў выразным, неабходна дакладнае вылучэнне слоў пры чытанні, а таксама шматразовыя паўторы некаторых гукаў. Напрыкл, пры паўторы гука [х] ствараецца ўражанне цішыні: Ціха, глуха ў лесе, Хоць бы гук адзін(Я.Колас) А паўтор свісцяч гук [з'], [с'], [ц'], нагадвае свіст: Вецер свішча так, як звер…(Я.Колас). Вельмі часта аўтары імкнуцца да дасягненн гукавога падабенства слоў, адбіраючы пры гэтым лексемы, у якіх паўтараюцца адны і тыя ж або падобныя па гучанні гукі: Не шукай ты шчасця, долі На чужым, далѐкім полі, Гэт, за шумным лесам-борам, За шырокім сінім морам Не шукай ты шчасця, долі! (Я.Купала). Асананс-паэтычны прыём, які характарызуе паўтарэнне аднолькавых/падобных галос гукаў у вершаваным радку: “Цінькае сініца ў асінніку”. Алітэрацыя-паэт прыём, які характар. Паўтарэнн аднолькав/падобн зычн гук у вершав радку: Гром пракаціўся ўгары.

15.Задачы і прынцып транскрыпцыі.Фанет і фанемат транскрі, іх адрозн.

Транскрыпцыя – штучны прыдуманы спосаб запісу, які адрозніваецца ад традыцыйнага пісьма. Фанетычная транскрыпцыя – своеасаблівы спосаб запісу, які павінен адпавядаць 2 галоўн патрабаван:1.Адзін і той жа гук абазначаецца 1 літарай. 2.кожная літара павінна ўж-ца толькі з адным строга акрэсленным значэннем. Такая транскрыпцыя практыкуеца пры складанні слоўнікаў іншамоўных слоў. А таксама ў лінгвістычн падручніках, у дапаможніках па дыкцыі і дэкламацыі, пры дыялектных запісах.

Дыякрытыкі: надрадковыя значкі. / - коска, // - кропка. [г], ‘, падаўжэнне і г.д.

Фаналагічная транскрыпцыя – сістэма перадачы гучанння слоў пісьмовымі і некаторымі ўмоўнымі знакамі, які адлюстроўваюць толькі фанемы гэтых слоў, не улычвая алафонаў. Указваюцца толькі тыя прыметы, якія функцыянальна значныя для моцнай пазіцыі. Літара выступае знакам усяго гукараду.

16. Фанема, яе адрозненне ад гукаў. Сістэма фанем беларускай мовы.

Аснавапаложнік: Бадуэн дэ Куртэнэ.

Фанема – гэта немальная адзінка гукавога ладу мовы, якая служыць для складвання і адрознення гукавых абалонак слоў. Для выканання сваей функцый яны павінны быць процівапастаўлены ў сістэме мовы. Такія процівапастаўленні называюцца фаналагічнымі апазіцыямі.

Функцыі фанемы: 1. Канстытуцыйная (ад словаК-пабудова), 2.сігніфікатыўная (з пазіцыі моўцы), 3.Перцыптыўная (з пазіцыі слухача)

Моцная пазіцыя – паз, спрыяльная для выканання фанемай сваёй функцыі, функцыі адрознення сэнсу.

Слабая пазіцыя – неспрыяльная пазіцыя для выканання сваёй функцыі.(Такая пазіцыя - нейтралізацыі).

Гукатып – увесь рад гукаў, якія чаргуюцца ў маўленні і прадстаўляюць адну фанему. Алафоны – варыянты адной і той жа фанемы.

Варыянты фанем – прыводзяць да змены гука. Варыяцыі фанем – не прыводзяць да новага гука.

Дыферынцыяльныя – прыметы, якія адыгрываюць вызначаьлную ролю.( свісцяч, шыпяч, язычн, дэнтальна, цверд,мяк,звонк.глух. Інтэгральныя прыметы – высутпаюць як другарадныя. (ХАР-КА РАДА для Г).

Гіперфанема – фанема, якую немагчыма прывесці ў Мпазіц.

Ленінградскай фаналагічнай школы. Пражская фаналагічная школа

17. Паняцце алафона. Ваыянты і варыяцыі фанем. Фанема – гэта немальная адзінка гукавога ладу мовы, якая служыць для складвання і адрознення гукавых абалонак слоў. Для выканання сваей функцый яны павінны быць процівапастаўлены ў сістэме мовы

Гукатып – увесь рад гукаў, якія чаргуюцца ў маўленні і прадстаўляюць адну фанему. Алафоны – варыянты адной і той жа фанемы. Напрыклад, НастАўнік-настАўляць,

Варыянты фанем – прыводзяць да змены гука. М[’о]д-м[’а]док-м[’э]данос./ Фанема О

Варыяцыі фанем – не прыводзяць да новага гука. б[э]лька- б[‘э]лы - Б[э]ла/ Фанема Э