18-24 Жастағы әйелдер мен ерлердін дене массаларын бағалау

Төрт балмен бағаланатын дене массасы 100 алу дене үзындығы формуласы бойынша есептеледі. Бес балмен бағаланатын идеалды масса әйелдерде калыптыдан 10-12 %-ға және ерлерде 7-9 %-ға томен болып есептеледі. Нормадан ерлерде 9-11 %-ға және әйелдерде 12-14 %-ға артуы дене салмағының артыктығына жатқызылады және үш баллға бағаланады. Егер масса нормадан 17 %-ға артык болса, ол семіздік деп бағаланады және екі баллға бағаланады. Дене массасы нормадан әйелдерде 14-17%-ға және ерлерде 12%-ға аз болуы салмак жетіспеушілігіне жаткызылады және бір баллға бағаланады.

Дене бітімінің типіне сәйкес дене массасының көрсеткіштері 1,3-2,0 кг. косу, алу шамасында ауыткуы мүмкін.

Ортостатикалык сынама

Сынаманы өткізу кезінде тамыр соғу жиілігі 5 минуттык тынығудан соң жаткан калыпта және 1 минуттан соң тұрған калыпта есептеледі. белгілер санының: карапайым - екі белгі, күрделі - екіден астам екендігін көрсетеді. Бірак, практика көрсеткендей дене дамуын бағалауда тек индекстерді пайдалануға болмайды. Олардың кейбіреулері дене дамуының белгілі бір көрсеткіштерін бағалау үшін тиімді болуы мүмкін.

Ортостатикалык сынама нэтижесін бағалау

Жүктемеден кейінгі ЖЖЖ	Реакцияны бағалау
ЖЖЖ 6-12 соғу/мин жиілеуі	Жақсы
ЖЖЖ 13-18 соғу/мин жиілеуі	Қанағаттанарлык
ЖЖЖ 20 және астам соғу/мин жиілеуі	Қанағаттанарлыксыз

Индекс әдістемесі дене дамуынын екі немесе бірнеше белгілерінін сәйкестендірілуіне негізделген. Осы эдіс бойынша дене бітімінің пропорционалдылығын бағалау жүргізіледі. Әр түрлі индекстер эр түрлі

Кетле салмақ-бой индексі:

ик = м

Р

мұндағы М - дене массасы, г,Р - бой ұзындығы. см.

ИК орташа көрсеткіші ерлерде 370-400 г/см, әйелдерде 325-375. ИК > 540 семіздіктің, 200-299 арықтыктың көрсеткіші.

Дене массасының артық болуы бұлшық еттердің жақсы дамуына немесе май кабатының артықтығыны байланысты болуы мүмкін.

Егер дене массасы 10-29 %-дан артык болса, онда бұл семіздіктің бірінші сатысы, 30-49% - семіздіктің екінші сатысы, 50-99% - үшінші сатысы, төртінші сатысы 100% және одан артык. Семіздіктің үшінші, төртінші сатысы тіптен ауыр сыркат болып табылады.

Дене шынықтырумен айналысу барысында семіздікпен санаспауға болмайды. Мүндай адамдарға сауықтырушы жүгіруді тек дене массасын азайтканнан кейін ғана рұксат етуге болады.

Семіздік пен арықтық (ИК 200-299 г/см) жағдайында дене шынықтырумен айналысу тек дәрігердің қадағалауымен ғана жүргізіледі және қажет болғанда емдік дене шынықтырумен алмастырылады.

Брока - Бругша индексі дене массасы мен дене ұзындығының сәйкестілігін аныктайды және L-100=М формуласымен есептелінеді:

мұндағы L -дене үзындығы, см; М -дене массасы, кг.

Бойы 155-165 см. болатын адамдардың физикалык дамуын бағалау үшін 100, бой ұзындығы 165-175 см. болса 105, ал бой ұзындығы 175-185 см. болса 110 алынып тасталады.

Тиісті дене массасын мына формула бойынша есептеуге болады:

М_Д=К!+Ь-К₂,

мұндағы L - дене ұзындығы, см;

Кі - 0,83 (астениктер), 0,74 (нормостениктер), 0,89

(гиперстениктер);

К2 = 80 (астениктер), 60 (нормостениктер), 75 (гиперстениктер). Дене бітімінің типі жұмыс колының білегінің көлемін өлшеумен аныктылады: нормостениктерде ол 16,0-18,5 см, астениктерде - 16,0 см аз, ал гиперстениктерде - 18,5 см. астам болады.

А. Ф. Синяков тиісті дене массасын есептеу формуласын ересек адамдардың бойының ұзындығын және кеуде куысының кеңдігін ескере отырып ұсынады ерлер үшін:

М_д1 = 0,83Р - 80,

М_д2 = 0,74Р - 60,

Мдз = 0,89Р - 75,

әйелдерүшін:

М_д1 =0,72Р - 62;

М_д2 =0,73Р - 60,

Мдз= 0,69Р - 48,

Мұндағы Мді, М_Д2, Мдз -тиісті дене массасының тар, калыпты және кең дене куысына сәйкестілігі, кг;

Р - тұрған кездегі бой ұзындығы, см.

Кеуде куысының кеңдігін оның дамуының пропорционалды индексі бойынша бағалайды. Ол тыныс алу паузасы жағдайына кеуде куысының көлемінің катысының 100 %-ға көбейтілген дене ұзындығы бойынша аныкталады. 50-55 % көлеміндегі индекс кеуде куысының калыпты

екендігінің, 49 % және төмен оның тар екендігінің, 56 % және жоғары кеуде куысының кеңдігінің сипаты екендігін көрсетеді.

Эрисман индексі (кеуде куысының дамуының

пропорционалдылығының көрсеткіші) мына формуламен аныкталады:

ИЭ=т- Р,

2

Мұнда Т -паузадағы кеуде куысының көлемі, см; Р - бой ұзындығы, см.

ИЭ орташа көрсеткіші ерлер үшін +5,8 см және әйелдер үшін +3,3 см. Егер аталған мэнге тең немесе артык екені байкалса, онда ол кеуде куысының жақсы дамығандығы, егер томен немесе жақсы теріс мэн көрсетсе, онда ол кеуде куысының тар екендігінің көрсеткіші.

Пинье индексі (дене бітімінің мыктылығының көрсеткіші) мына формула бойынша есептеледі:

ИП_е =Р - (Т + М),

Мұнда Р - бой ұзындығы, см; Т - кеуде қуысының көлемі, см; М - масса, кг.

ИПе < 10 болса дене бітімі мыкты, 10-нан 20-ға дейін жақсы, 21-ден 25-ке дейін орташа, 26-дан 35-ке дейін әлсіз, 36-дан артық өте элсіз екендігінің көрсеткіші.

Өмірлік индекс: ӨТС

ТИ= М

мұндағы ӨТС - өкпенің тіршілік сыйымдылығы, мл; М - дене массасы, кг.

ТИ орташа мәні ерлер үшін 65-70 мл/кг, әйелдер үшін 55-60 мл/кг, спортшы ерлер үшін 75-80 мл/кг, спортшы әйелдер үшін 65- 70 мл/кг.

Дене дамуынын пропорционалдылығынын көрсеткіші:

Р -Р. + 100,

ПФ= м

Мұнда Р -тұрғандағы бой ұзындығы, см;

Р_с- отырғандағы бой ұзындығы, см;

М - масса, кг.

Көрсеткіштердің мәні аяк ұзындығының түлға ұзындығына катысын

аныктауға мүмкіндік береді: 87 % төмен - аз ұзындык, 87-92 % - пропорционалды дене дамуы, 92 % асхам - аяк ұзындығы орташадан жоғары. Күш индексі:

КИ= м—+Ю0

Мұндағы МСК - білектің бұлшык ет күші, кг;

М - дене массасы, кг.

Абсолютты МСК орташа ерлер дене массасының 65-80 % және әйелдерде 48-50 % кұрайды.4 Қосымша

А, Б және В АРНАЙЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ ТОПТАРДАҒЫ ФИЗИКАЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРДА ҚОЛДАНЫЛАТЬШ КӨРСЕТІЛІМДЕР ЖӘНЕ ҚАРСЫ

КӨРСЕТІЛІМДЕР А тобы

Физикалық жаттығулар көрсетілімі: таза ауада орындалатын жалпы дамыту жаттыгулары, баяу және орташа темппен жүру, шаңғымен жүру, велосипед тебу, ескек есу, берілген жүктемеге жүрек реакциясын ескере отырып тыныс алу жаттығуларымен сәйкестендірілген жүзу. Сондай-ак жаяу жүріп кыдыру, жақын туризм де көрсетіледі. Жаттығу деңгейіне карай аздаған кашықтыкта жылдамдатылған жүгіру, кұралдармен, жүптасып жаттығу жасау. Сабак барысында дене калпын ауыстыру, дене тұлғасына арналған жаттығуларды аяк-колға арналған жаттығулармен сәйкестендіру, арканың венозды кан ағымын жаксарту үшін жаткан калыпта аяк-колды жоғары көтеру, басты козғалту, бас миының кан тамырларындағы кан айналысын жаксарту мақсатымен иык белдеуіне арналған жаттығулар.

Тыныс алу жаттыгулары: статикальщ (бір калыпты ырғакты тыныс алу, тыныс алуды жиілету, тыныс алу механизмін және тыныс алу циклының фазасын өзгерту, тыныс алу деңгейін төмендету), динамикалық (тыныс алу циклының барлығын немесе фазасын орындауды жеңілдететін жаттығулармен сәйкестендіру; өкпе желденуін және жылжымалдылығын жекелей арттыруды камтамасыз ету аркылы кабырға мен диафрагманың калыптасуын немесе артуын, кимыл-қозғалыс пен тыныс алудың тиімді сәйкестену дағдысын қалыптастыру). Бұлшық еттер мен байламдардың созылғыштығы. Босаңсуға арналған жаттығулар.

Миопиямен ауыратын студенттерге аэробты негіздегі циклдык жаттығулар көрсетілген, сондай-ак жүзу (көру органдарына тітіркендіретін эсері бар суык заттардың басқасы), үстел теннисі ойындары, бадминтон.

Ремиссия кезеңіндегі шектелумен және аскыну кезенінде орындалатын қарсы көрсетілімдер: циклды және ациклды айтарлыктай ұзак жүктемелерді жоғары интенситілікпен орындау; тыныс алуды токтатумен байланысты статикалык кернеулер; снарядтарды лактыру, жоғарғы жылдамдықта ұзак уакыт бойы жаттығулар орындау, секірулер, окыс орын ауыстырулар, бір текті жаттығуларды көп рет кайталаудан туындайтын шаршау; қозғалыстың максимальді амплитудасымен орындалатын сермеу жаттыгулары; катты күштеніп, басты және түлғаны катты еңкейтіп орындалатын жаттығулар; асылып тұру, жатқан калпында колды бүгіп жазу. Жүйке кызметінің типіне сәйкес коздыру немесе тежелеу процестерін күштейтін жаттығулар карсы көрсетіледі. Жацыннан көргіштік ауруы бар студенттермен өткізілетін дене шынықтыру сабақтарынан баспен томен карай домалау және тұру, екі метр биіктіктен асатын гимнастйкалык кабырғаларда орындалатын жаттығулар, скакалкамен көп реттік секіру, бір мезетте екі аякка тіреліп секіру, сондай-ак орындау кезінде кұлайтын және денені күрт шайқалтатын жаттығулар алынып тасталыну кажет. Сонымен қатар айтарлыктай бұлшык ет кернелуін және интенсивтілігін қажет ететін, тренажерларда орындалатын жаттығулар.

Б тобы

Физикалық жаттығулар көрсетілімі: асказан-ішек жолдары аурулары бар студенттер үшін біртіндеп киындатылатын және физикалык жүктемесі арттырылатын эр түрлі бастапкы қалыпта (арқада жатып, бүйірлеп жатып, төрт тагандап түрып, отырып және түрып) орындалатын жалпыдамытушылык және жалпы калыптастырушылык жаттығулар жасауға кеңес беріледі. Әр 3-4 жаттығудан кейін диафрагмалык тыныс алу орындалады. Ауырльщпен жасалынатын жаттығуларды аркада жатып немесе отырып, іштің бұлшык еттеріне аса күш түсірмей және іштің кысымын арттырмай орындау кажет. Мөлшерленген жүріс, баяу және орташа темппен жүгіру, шаңғымен серуендеу, орташа интенсивті спорттық және қозғалыс ойындары, жылы суда жүзу де өте тиімді.

Зат алмасуының бұзылуында төзімділікке тәрбиелеуге септігін тигізетін физикалык жаттығулар көрсетілген.

Зэр шығару жүйесінің аурулары бар студенттер бір калыпты интенсивті және циклді негізді түрлі бағыттағы жүктемелерді орындай алады.

Созылмалы гинекологиялык ауруларда іштің бұлшык еттеріне арналған, жатып орындалатын, кіші жамбас куысында орналаскан мүшелердің кан айналысын жақсартатын жаттығуларды орындау пайдалы.

Ремиссия кезеңіндегі шектелумен және асқыну кезенінде орындалатын қарсы көрсетілімдер: тамактанып болғаннан кейін 1 сағаттан кем емес немесе ашкарында орындалатын кез келген жаттығулар, сондай-ак аздап күштенуді кажет ететін, тыныс алуды токтататын шаршауды тудыратын жаттығулар. Сабактың бастапкы кезеңінде окыс кимылдар (секіру, жылдамдыкка жүгіру) шектеледі. Ішпен жату секілді бастапқы қалып та шектетіле пайдаланылады, ал аскыну кезеңінде мүлдем пайдаланылмайды.

Бүйректің созылмалы кабыну ауруларында окыс бүрылу, еңкею, дене тұлғасын бұру, секіру жаттығулары шектеледі; организмнің суықка ұрынуына жол берілмейді, ал жүзу сабақтарында аталған студенттердің суда болуы 15-20 минутка дейін ғана шектеледі. Нефроптоз анықталған студенттерге бүйректің одан ары томен түсуіне әкеліп соғатын секіру, үзак уақыт тік тұрып орындалатын т.б. жаттығуларды шектеу кажет.

Май және сулы-тұз алмасуы бүзылыстарында секіру (әсіресе екі аякка бірден тіреле), ұзақ жүгіру, жоғарғы интенсивті үлкен күшпен орындалатын жаттығулар карсы көрсетілген.

В тобы

Физикалык жаттығулардын көрсетілімі: жалпы дамытушылык және арнайы жаттығулар эр түрлі бұлшык ет тобын катайтуға, закымданған буындардың жылжымалылығын арттыруға, мүсінді түзетуге арналған жаттығулар. Ең ыңғайлы бастапкы калып омыртқаны максимальді босаңсытатын: арцада, іиіпен жату, төрттагандап тұру секілді қалыптар болып табылады. Ауырлыкпен орындалатын жаттығулар жаткан калыпта тыныс алумен және релаксациямен сэйкестендіріліп жасалынады. Омыртка бағанасының деформациясы (сколиоз, кифоз, лордоз) бар студенттерге брасс тәсілімен жүзу, шаңғымен жүру, ескек есу, волейбол ойнау, гимнастикалык қабырғада және гимнастикалык таякшамен орындалатын жаттығулар үсынылады.

Жалпактабандылыкта күралдармен орындалатын (аяктың саусактарымен карындашты, допты алу, оларды бір орыннан екінші орынға апарып кою, таякшаны табанмен домалату, табанды массаждау) жаттығулар, жүру түрлері (аяктың ұшымен, өкшемен, табанның сырткы қырымен) орындалады.

Координацияға және тепе-теңдікке арналған жаттығулар кеңінен қолданылады.

Ремиссия кезеңіндегі шектелумен және асқыну кезеңінде орындалатын карсы көрсетілімдер: сколиозда омыртканың кисайған

бүрышының нүктелерінің жакындауына экеліп соғатын карсыласуға негізделген жаттығулар; катты күштеніп орындалатын жаттығулар шектеледі. Сондай-ақ денені және жамбасты айналдыру, колды алға айкастырып және отырған калыпта аякты артка айкастыру; тұлғаны алға-артка бүрып, екі жанға еңкею; айқастырылған адымдар; қолмен және аяқпен кезектестірілген қимылдар шектеледі. Физикалык жаттығулармен сабак барысында шектеу кимыл-қозғалыс аппаратының локализациясы мен ауырлығына тәуелді.

Аяк-кол артриті кезінде физикалык жаттығулар көбінесе отырган және жатқан калыпта орындалады, закымданған буындардағы бастапкы калып шектеледі. Аса ауыр жүктеме болмауы керек. Бел-сегізкөз радикулиті, остеохондроз секілді ауруы бар студенттерге окыс кимылдауға, тірексіз қалыптан еңкеюге болмайды. Жалпактабандылыкта тік түргандагы және бүралып түрган табан калпындағы аякка дене салмағының әсерін болдырмау керек. Сабактың бастапкы этаптарында статикалык жүктемелер шектеледі.

ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Оқытушыларға

Негізгі:

1. Арещенко А.И., Ломоносова Т.С., Рахимбаева Г.Х. Технология учебного процесса физического воспитания в специальном учебном отделении: Учебное пособие. - Алматы: Қазак университету 2000.

2. Арещенко А.И., Рахимбаева Г.Х., Семенова Е.Г. Лечебная физическая культура при сколиозах: Учебно-методическое пособие. - Алматы: Казак университету 2000.

3. Иванов Г.Д., Кульназаров А.К. Физическое воспитание студентов: учебник. - Алматы, 2002.

4. Основы знаний для самостоятельных занятий физической культурой студентов с отклонениями в состоянии здоровья: учеб. - метод, пособие/ И.И. Лосева (и др.); под общ. ред. И.И Лосевой. - Минск, 2005.

5. Бойченко С. Д. Классическая теория физической культуры. Введение. Методология. Следствия / С. Д. Бойченко, И. В. Вельский. - Минск, 2002.

6. Матвеев Л. Л. Теория и методика физической культуры: учеб, для высших специальных физкультурных учебных заведений / Л. П. Матвеев - СПб • М, 2004.

7. Теория и методика физической культуры: учебник / под ред. Ю. Ф. Курамшина.-М., 2003.

8. Холодов Ж. К. Теория и методика физического воспитании и спорта: учеб, пособие для студентов вузов / Ж. К. Холодов, В. С. Кузнецов. - 2-е изд.,испр. и доп. - М., 2002.

9. Фурманов А. Г. Оздоровительная физическая культура / А. Г. Фурманов, М.Б. Юспа.- Минск, 2003.

Қосымша:

1. Глазько Т. А. Физическое воспитание учащейся молодежи: учеб, пособие для занятий по физическому воспитанию в вузах, ссузах, ПТУ / Т. А. Глазько,

Р. И. Купчинов, В. М. Михаленя. - Минск, 1995.

2. Желобкович М. П. Дифференцированный и индивидуальный подходы к построению и организации физического воспитания студенческой молодежи: учеб, пособие / М. П. Желобкович, Т. А. Глазько, Р. И. Купчинов. -Минск, 1997.

3. Колос В. М. Планирование учебного процесса по физическому воспитанию в высших учебных заведениях / В. М. Колос, Т. Н. Шестакова - Минск 1992.

4. Лечебная физическая культура: учеб, для ин-тов физ. культуры / под. ред.проф. С. Н. Попова. - М., 1998.

5. Приходько В. В. Непрофессиональное физкультурное образование: учеб, пособие для студентов, аспирантов, слушателей ФУС и ФПК ГЦОЛИФКа

/В. В. Приходько. -М., 1991.

6. Теория и методика физической культуры: словарь-справочник / сост. А. Л. Смотрицкий. - 2-е изд., перераб. и доп. Минск, 2006.

Студентгерге:

Негізгі:

1. Кулинкович Е. К. Здоровый образ жизни как веление времени: метод, пособие / Е. К. Кулинкович. - Минск, 1998.

2. Купчинов Р. И. Формирование здорового образа жизни студенческой молодежью: учеб, пособие / Р. И. Купчинов. - Минск, 2004.

3. Лечебная физическая культура: Учебник для студ. Высш. Учеб. Заведений / С.Н.Попов, Н.М. Валеев, Т.С. Гарасеева и др.; под ред. С.Н. Попова. - М.: Издательский центр «Академия», 2004.

4. Основы знаний для самостоятельных занятий физической культурой студентов с отклонениями в состоянии здоровья: учеб.-метод, пособие / И. И. Лосева [и др.]; под общ. ред. И. И. Лосевой, - Минск, 2005.

5. Матвеев Л. П. Теория и методика физической культуры: учеб, для высших специальных физкультурных учебных заведений . - СПб.; М.. 2004.

6. Разницын А. Врачебный контроль за физическим воспитанием и состоянием здоровья студентов / д. В. Разницын. - Гродно, 2002.

7. Таранова А.В., Давлетшина Л.Н. Лечебная физическая культура при заболеваниях органов пищеварения: Учебное пособие. - Алматы: Казак университеті, 2005.

8. Холодов Ж. К. Теория и методика физического воспитания и спорта:учеб. пособие для студентов вузов / Ж. К. Холодов, В. С. Кузнецов. - 2-е изд.,испр. и доп. - М, 2002.

Қосымша:

1. Белякова Р. П. Педагогический и медицинский контроль физического воспитания учащихся: пособие для преподавателей физической культуры и медицинских работников учебных заведений / PH. Белякова, Г. А. Боник. И. Л. Мо-тевич. -Минск, 2004.

2. Дащинский А. К. Методы оценки уровня здоровья и эффективности физкультурно-оздоровительных занятий лиц зрелого возраста: метод, пособие /Л. К. Дащинский. - Минск, 1999.

3. Дубровский В. Спортивная медицина; учеб, для студентов вузов/В. И. Дубровский. - М._; 1998.

4. Фурманов А. Г. Оздоровительная физическая культура/А. Г. Фурманов, М. Б. Юспа. - Минск, 2003.

5. Основы знаний для самостоятельных занятий физической культурой студентов с отклонениями в состоянии здоровья: учеб.-метод, пособие / И. И. Лосева [и др.]; под общ. ред. И. И. Лосевой. - Минск, 2005.

ГЛОССАРИЙ

Дене иіынықтырудың сабацтан тыс формасы —сабактан тыс уақытта, сабак формасына қосымша ұйымдастырылатын физикалык жаттығулар сабақтары және спорттық іс-шаралар.

Салауатты өмір салты жеке адамның өзіне катысты денсаулықты сақтау мен катайтуға септігін тигізетін барлык өмірлік іс-әрекет формалары мен факторларын камтамасыз ету.

Оқытудың кредиттік технологиясы -білім алушының оқу жұмысының көлемін есептеуге білім алушы мен окытушының кредитті унифицирленген бірлік ретінде пайдаланып пэнді окып-білу реттілігін өздігімен жоспарлауға және таңдауға негізделуі.

Кредит (Credit, Credit-hour) - білім алушы мен окытушының оқу жұмысының көлемін есептеудің унифицирленген бірлігі. Бір кредит барлык академиялық кезең барысындағы 1 академиялык сағаттық жұмыстың аудиториялық байланысына тен. Академиялык сағат I контакты (50 минут) лекциялык, практикалық (семинарльщ) сабақ сағаттарына немесе 1,5 контактты (75 минут) төрешілік сабак сағатына немесе 2 контактты (100 минут) лабораториялық және дене тәрбиесі сабағына тең.

Біліктілік -теориялык және практикалық міндеттерді шешуге кажетті білім, білік және тәжірибе.

Жогары оқу орны түлегінің цұзіреттілігі -білім мен біліктілікті айкын колдана білу кабілеті.

Бұңаралыц спорт (барлығына арналған спорт) -дене тәрбиесінің жарыстык формасы, физикалык жаттығулар мен өткізілетін сабактың эмоционалдылығын арттыруға бағытталған.

Негізгі оқу бөлімі денсаулық жағдайына байланысты ешкандай да шектеулер койылмаған (негізгі медициналык топ) студенттер кұралы.

Дайындык, оқу бөлімі - денсаулық жағдайына байланысты ешкандай да шектеулер койылмаған, бірак физикалык дайындык немесе физикалык даму деңгейі томен студенттер кұрамы.

Кәсіби-қолданбалы дене шыныцтыру - кәсіби біліктілік эффективтілігін арттыру максатында дене шынықтыру потенциалын пайдаланудьщ әлеуметтік тэжірибесі. Кәсіби-қолданбалы физикалык дайындык (белгілі бір кэсіби-еңбек кызметіне жеке физикалык және функционалдык дайындықтың тиісті деңгейімен камтамасыз ету) және маманның кәсіби дене шынықтыруы (маманның-дәрігердің, педагогтың және т.б. тиісті дайындык деңгейін камтамасыз ету) дене шынықтыру потенциалын пайдалана отырып, өзінің кәсіби деңгейін, кэсіби компетенциясын жүзеге асырады.

Арнайы оқу бөлімі - денсаулық жағдайындагы ауыткушыльщка байланысты және физикалык жүктемелерге шектеу койылған (арнайы медициналык топ) студенттер кұрамы.

Спорт -жарыстык формада және жарыстарға катысуга дайындык барысында жүзеге асырылатын әлеуметтік-мәдениеттік іс-эрекет. Жогаргы жетістіктегі спорт —жогаргы нэтижелерге (рекордтарга) жетуге және

Хальщаралык спорттық ареналарда, студенттік спортқа қатысты Дүниежүзілік Универсиадаларға, студенттер арасындағы Әлем Чемпионаттарына және т.б. жарыстарға катысуға студенттерді дайындау жүйесі.

Спорттьщ оқу бөлімі - таңдап алынған спорт түрі бойынша физикалык және технико-тактикалык дайындығы жоғары студенттер кұрамы.

Дене иіынъщтырудың сабацтъщ формасы - дене шынықтыру пэні бойынша оқу бағдарламасында және оқу жоспарында карастырылған оқу- жаттығу, лекциялык, әдістемелік сабақтар.

Дене шынықтыру - әлеуметтік-мәдени іс-әрекет саласындағы, рухани және материалдык кұндылыктар шоғырланған, адамды физикалык дамыту максатында коғамның калауымен кұрылып, пайдаланылатын, оның қозғалыс белсенділігін арттыра түсетін, оның денсаулығын калыптастырып катайтуға бағытталған және жеке тұлғаның үйлесімді дамуына септігін тигізетін жалпы мэдениеттің кұрамды бөлігі.

Дене шыньщтыру - зерттеу пэні оқу жүйесі, жеке тұлғаның физикалык және рухани күшін калыптастыруда дене шынықтыру - сауыктыру біліктілігі іс-эрекеті; оның емірлік және кәсіби максатка жетуі болып табылатын оқу пэні.

Адаптацияльщ дене шыньщтыру —дене шынықтыру потенциалын пайдалана отырып, физикалык мүмкіндіктері уакытша (ЕДШ) немесе үнемі (инвалидтер) шектелгендерді калпына келтіру немесе компенсациялау.

Түлгальщ дене шыньщтыру -бұл дене шынықтыру-сауықтыру немесе спорттық сабақтардың шектелген бірлігі, осыған катысты біліктілік және дағдыны, физикалык жаттығулармен сабак жүйесіне физикалык және психикалык дайындыкты кажет ететін, өзін-өзі дамытуға бағытталған.

Сауықтырушылық дене шыньщтыру —дене шынықтыру потенциалын ауру алды жағдайында немесе тәуекелділік факторы барларға, денсаулықты катайту және физикалык кабілеттілікті арттыру максатында пайдалану.

Рекреативті дене шыньщтыру — дене шынықтыру потенциалын организмге тиімді дем алуды камтамасыз ететін бос уакыт жүйесінде пайдалану.

Дене тәрбиесі - жеке тұлғаның дене мәдениетін және физикалык статусын арттыруды калыптастыруға бағытталған педагогикалык ұйымдастырылған процесс.

Технология (педагогикальщ) — бұл білім беру мақсатын жүзеге асыруға және жоспарланған нәтижелерге жетуді камтамасыз ететін педагог пен білім алушының жүзеге асыратын жобасы. Білімдік технологияның негізгі сипаттамалары:

• технология негізіне білім беру мен тәрбиелеудің жоспарланған нәтижелеріне сай келетін автордың бағдарының күндылығы және максаттык ұстанымдары жатады;

• технологияны жүзеге асыру койылған максатка — нәтижелерге, сондай-ак іс-әрекет нәтижесін бағалауға бағытталған педагог пен білім алушының жүйелі операциясына байланысты;

52

•технология бұкаралык педагогикалық практикада педагогтың жеке бостылык стилін ескере отырып, жүзеге асыруға тиімді.

Білімдік технология, студенттердің кұзіреттілігін калыптастыруда анағұрлым тиімді болып табылатын — бұл білімді баскаруда студенттер ізденісін, өз бетінше эр түрлі міндеттерді шешу біліктілігін арттыруды қамтамасыз етеді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Арещенко А.И. и др. Технология учебного процесса физического воспитания в специальном учебном отделении: Учебное пособие/ А.И. Арещенко, Н.П. Вишнякова. Г.Х. Рахимбаева. - Изд. 2-е, дополненное.- Алматы: Қазак университегі, 2009.

2. Белякова Р. Н. Педагогический и медицинский контроль физического воспитания учащихся: пособие для преподавателей физической культуры и медицинских работников учебных заведений / Р. Н. Белякова, Г. А. Боник, И. А. Мотевич. - Минск. 2004.

3. Евсеев Ю.И. Физическая культура/ Ю.И. Евсеев. Изд. 3-е. - Ростов на Дону: Феникс, 2005.

4. Лобанов А. П. Управляемая самостоятельная работа студентов в контексте

инновационных технологий / Л. П. Лобанов, Н. В. Дроздова. - Минск 2005.

5. Матвеев Л. И. Теория и методика физической культуры: учеб, для высших специальных физкультурных учебных заведений / Л. И. Матвеев.

СПб.;

М., 2004.

6. Теория и методика здорового образа жизни: Учебное пособие. - Алматы, 2004.

7. Учебно-методический комплекс студента по дисциплине «Валеология» / Сост. Р.С. Омирбай. - Алматы: НИЦ КОУ, 2005.