- •Гідраграфія беларусі
- •Прадмова Уводзіны.
- •П.С. Лопух
- •2. Водныя рэсурсы Беларусі і спецыфіка іх выкарыстання
- •Размеркаванне водных рэсурсаў некаторых краін
- •Колькасць рэк Беларусі і іх даўжыня
- •Аб’ёмы вады і плошча воднай паверхні вадатокаў і вадаёмаў Беларусі
- •Перыяды аднаўлення вады на Зямлі
- •4. Гідралагічнае раянаванне тэрыторыі Беларусі
- •4.1 Прынцыпы гідралагічнага раянвання.
- •4.2 Характарыстыка гідралагічных раёнаў
- •Гушчыня рачной сеткі 0,40 км/км2. Рэчышчы устойлівыя, слаба звілістыя. Ухілы малых рэк 0,8 – 1,5 о/оо, сярэдніх — 0,3 – 0,5 о/оо.
- •Азёры і азёрна-рачныя сістэмы
- •5.1 Агульная характарыстыка
- •Колькасць азёр Беларусі і аб’ём воднай масы па градацыям плошчаў
- •Размеркаванне азёр па абласцям Беларусі (б.В. Курзо, с.Ў. Багданоў, 1989)
- •Азёрнасць тэрыторыі Беларусі па розным гіпсаметрычным узроўням б.В. Курзо, с.В. Богданаў, 1989)
- •5.2. Гідаграфічныя і марфалагічныя асаблівасці азёр
- •Тыпізацыя вадазбораў азёр Беларусі па велічыні вадазбораў
- •5.3. Паходжанне і тыпы катлавін
- •5.4 Марфафлагічныя асаблівасці катлавіны
- •5.5. Берагавыя працэсы і марфалогія азёрных катлавін
- •5.6 Марфаметрычныя паказчыкі
- •5.7 Жыўленне і водны баланс азёр
- •5.8. Узроўневы рэжым
- •Тыпізацыя азёр Беларусі па рэжыму узроўняў
- •5. 9 Гаспадарчае выкарыстанне рэсурснага патэнцыялу і ахова азёр
- •Ддынаміка і перспектывы здабычы азёрных спарапеляў з азёр Беларуси (тыс.Тон)
- •6. Каналы
- •6.1. Дняпроўска-Бугскі водны шлях.
- •6.2. Беразінская водная сістэма.
- •6.3. Аўгустоўская водная сістэма.
- •6.4. Вілейска-Мінская водная сістэма.
- •6.5. Сляпянская водная сістэма.
- •6.6. Мікашэвічскі канал.
- •6.7. Дняпроўска-Нёманскі водны шлях (Агінская сістэма)
- •6.9. Меліяратыўныя каналы.
- •7.4 Марфаметрычныя характарыстыкі ракі
- •7. 5 Марфаметрычныя паказчыкі рэчышча
- •7.3. Агульная характарыстыка гідраграфічнай сеткі Беларусі
- •Гідраграфічныя характарыстыкіасноўных рэк Беларусі
- •7.4. Гаспадарчае выкарыстанне рэк Беларусі
- •Дынаміка рыбапрадуктыўнасці некаторых рэк Мінскай вобласці у параўнанні з вадаёмамі (кг/га)
- •8. Вадасховішчы
- •8.1. Агульная характарыстыка.
- •8.2. Размеркаванне вадасховішчаў па басейнам рэк
- •8.3 Праектныя і назіраемыя гідралагічныя характарыстыкі вадасховішчаў
- •8.4. Тыпы вадасховішчаў
- •Табліца 8.1 Тыпізацыя вадасховішчаў сусвету па памерах
- •8.5. Марфаметрычныя і гідрамарфалагічныя асаблівасці вадасховішчаў.
- •8.6. Воднагаспадарчы баланс вадасховішчаў.
- •Тыпы вадасховішчаў Беларусі па рэжыму узроўняў вады
- •8.8. Зарстанне вадасховішчаў
- •9. Сажалкі
- •9.1 Тыпы сажалак і іх размеркаванне па тэрыторыі Беларусі
- •9.4. Гідрахімія
- •9.5. Фільтрацыя вады з сажалак
- •9.6. Асаблівасці зарастання сажалак.
- •9.7. Донныя адклады і заіленне сажалак
- •9.8. Прызначэнне і асаблівасці выкарыстання сажалак
- •10. Кар’ерныя вадаемы
- •10.1. Паходжанне кар’ерных вадаемаў
- •10.2. Рэкультывацыя кар'ераў
- •10.3. Марфалагічныя і марфаметрычныя асаблівасці кар'ерных вадаемаў
- •10.4. Гідралагічныя асаблівасці
- •Водны баланс некаторых кар’ерных вадаёмаў Беларусі, тыс. М3 / год
- •10.5. Гідрахімічны рэжым
- •10.6. Донныя адклады
- •10.7. Зарастанне кар’ерных вадаемаў
- •11. Падземныя воды
- •Табліца 11.1
- •Рэсурсы і запасы падземных вод Беларусі
- •У межах рачных басейнаў (па стану на 01.01.2002 г.)
- •Табліца 11.2
- •Літаратура
- •Гідралогія сушы
- •Гідраграфія беларусі
- •220050, Мінск, праспект Францыска Скарыны, 4
- •220030, Мінск, вул. Чырвонаармейская, 6.
- •Пералік пастоў на рэках, каналах, азёрах і вадасховішчах Беларусі (па стану на 01.01.2003)
Ддынаміка і перспектывы здабычы азёрных спарапеляў з азёр Беларуси (тыс.Тон)
Гады |
Азёрныя сапрапелі |
Торфосапропелевыя угнаенні |
Торф для патрэб сельскай гаспадаркі |
1991—1995 |
8786 |
4094 |
33439 |
1996—2000 |
12527 |
6517 |
19300 |
2001—2005 |
13166 |
6224 |
11530 |
2006—2010 |
11441 |
6102 |
6933 |
Інтенсіўнае гаспадарчае выкарыстанне азёрнага фонда вызывае іх забруджванне і дэградацыю іх экасістэм. Таму важнай задачай з'яўляецца іх ахова. Адрозніваюць непасрэдную ахову азёр, іх рэсурсаў (гідралагічныя і біялагічныя заказнікі) і косную, калі азёры ўваходзяць у склад іншых ахоўваемых аб'ектаў (нацыянальных паркаў, заказнікаў другіх тыпаў. На сённяшні дзень запаведны фонд Беларусі ўключае 4 нацыянальных паркі, 3 запаведнікі, 74 заказнікі і 183 помнікі прыроды, што састаўляе 3,8 % тэрыторыі рэспублікі і ў межах якой знаходзіцца 154 возеры агульнай плошчай 20 тыс. га (2,5 % ахоўваемай тэрыторыі).
Рыс. 5.10. Размеркаванне азёрных сапрапеляў па тэрыторыі Беларусі
Аналіз азёрнага фонда Рэспублікі Беларусь дазволіў выдзеліць 105 вадаёмаў, якія адрозніваюцца высокім прыродна-рэсурсным патэнцыялам. З іх 83 возеры з'яўляюцца месцам пражывання рэдкіх і ахоўваемых відаў флоры і фауны, 40 вадаёмаў – перспектыўнымі для стварэння рэзерватаў чыстай птной вады, 22 вадаёмы маюць навуковую інфармацыйную цэннасць у якасці эталонаў прыроды унікальных геахімічных умоў накаплення асадкаў.
З мэтай рацыянальнага выкарыстання прыродных рэсурсаў азёр Беларусі, забяспячэння іх аднаўлення і аховы ад забруджвання і поўнага знікнення распрацавана іх прыроднагаспадарчая класіфікацыя (Уласаў Б.П., 2001), якая улічвае комплекс колькасных і якасных паказчыкаў рэсурснага патэнціялу, а таксама ступень змянення іх прыроды.
6. Каналы
Старажытныя волакі даўно былі перашкодай для сплаву лесу, для развіцця водных шляхоў. Таму час ад часу узнікала ідэя будаўніцтва судаходных каналаў. У 1631 годзе Варшаўскім сеймам быў зацверджаны праект злучэння ракі Бярэзіны з Віліяй. Аднак, калі спецыялісты прыехалі на месца яны вырашылі, што гэтая работа на той час ім была не па сілам. Напэўна ідэя будаўніцтва Беразінскай воднай сістэмы таксама належыла гэтым экспертам.
На працягу амаль трох стагоддзяў на тэрыторыі Беларусі было пабудавана некалькі водных сістэм, якія выканалі сваю ролю у развіціі эканомікі рэспублікі.
6.1. Дняпроўска-Бугскі водны шлях.
У 1655 годзе на польскім сейме надворны прыскарбій Ю. Асалінскі абгрунтаваў праект Дняпроўска-Бугскага канала, які павінен быў злучыць рэкі Піна і Мухавец, басейны якіх адносяцца да вадазбораў адпаведна Балтыйскага і Чорнага мараў. Аднак першыя практычныя крокі для пабудовы былі зроблены толькі у 1755 годзе, калі на вадападзелу паміж імі быў пракапаны роў даўжыней 8 кіламетраў. Затым работа была астаноўлена і аднавілась толькі праз 20 гадоў. Завяршэнне будаўніцтва канала адбылося толькі у канцы XVIII стагоддзя (перыяд будаўніцтва 1775-1843 гг). У Х1Х стагоддзі вядомы як Каралеўскі канал, які звязваў два буўнейшыхя партовыя гарады Херсон і Даныг прз р. Дняпро, Прыпяць, Піну, Мухавец, Заходні Бунг і Віслу.
Першы караван судоў прайшоў па каналу да порта Гданьск на узбяржжы Балтыйскага мора. Рух судоў быў невялікі. Аднак кожны дзень па каналу праходзіла 3-4 караблі і 1-2 плыты з лесам.
Дняпроўска_Бугскі водны шлях быў пабудаваны без камерных шлюзоў і плаванне адбывалася праз разборныя плаціны. У 1837-1848 гг. адбылася рэканструкцыя канала. Для падняцця узроўня вады і паляпшэння такім чынам судаходных якасцей канала былі дадаткова пабудаваны тры вадападвадных каналы (Белаазёрскі, Арэхаўскіі Турскі). Сам канал быў значна пашыраны, а агульная яго даўжыня склала 196 кіламетраў. Штучная выемка грунта склала каля 110 км ад вескі Дубай на р. Піна да г. Кобрына. Мяжа вадападзела знаходзіцца каля Белаазерскага канала. Да рэканструкцыі судаходства па каналу адбывалася толькі адзін – два месяцы у год і толькі пры высокай паводкавай вадзе.
У 1940 годзе Дняпроўска-Бугскі водны шлях быў карэнным чынам перабудаваны, што значна палепшыла яго судаходныя якасці і павялічыла габарыт судаходнага шляху. Часткова была зменена траса канала, занава было пабудавана 8 шлюзоў і другіх гідратэхнічных збудаванняў. Агульная колькасць гідравузлоў на Каралеўскім канале была пяменшана да 10, замест існуючых дагэтуль 19 плацін.
Канал мае свае гідралагічныя асаблівасці. Вясной у паўнаводдзе на вадападзеле каля вёскі Ляхавічы – г. Кобрын вада цячэ на захад і ўсход. На сённяшні дзень канал таксама з’яўляецца вадапрыёмнікам меліяратыўных сістэм, галоўным чынам з Арэхаўскага, Галаўнога, Ляхавіцкага і р. Мухавец, Рыты, Жабінкі, Няслухі і інш.
Па інтенсіўнасці выкарыстання шляху у савецкі перыяд канал займаў першае месца. На захад па каналу у Польшчу і другія краіны усходняй Еўропы ішлі жалезная руда, будаўнічыя і іншыя матэрыялы. Прапускная здольнасць шляху пасля другой сусветнай вайны складала каля 1 млн. тон грузаў за навігацыю. Горад Брэст займаў у Беларусі першае месца у Беларусі па грузазвароту.