- •Гідраграфія беларусі
- •Прадмова Уводзіны.
- •П.С. Лопух
- •2. Водныя рэсурсы Беларусі і спецыфіка іх выкарыстання
- •Размеркаванне водных рэсурсаў некаторых краін
- •Колькасць рэк Беларусі і іх даўжыня
- •Аб’ёмы вады і плошча воднай паверхні вадатокаў і вадаёмаў Беларусі
- •Перыяды аднаўлення вады на Зямлі
- •4. Гідралагічнае раянаванне тэрыторыі Беларусі
- •4.1 Прынцыпы гідралагічнага раянвання.
- •4.2 Характарыстыка гідралагічных раёнаў
- •Гушчыня рачной сеткі 0,40 км/км2. Рэчышчы устойлівыя, слаба звілістыя. Ухілы малых рэк 0,8 – 1,5 о/оо, сярэдніх — 0,3 – 0,5 о/оо.
- •Азёры і азёрна-рачныя сістэмы
- •5.1 Агульная характарыстыка
- •Колькасць азёр Беларусі і аб’ём воднай масы па градацыям плошчаў
- •Размеркаванне азёр па абласцям Беларусі (б.В. Курзо, с.Ў. Багданоў, 1989)
- •Азёрнасць тэрыторыі Беларусі па розным гіпсаметрычным узроўням б.В. Курзо, с.В. Богданаў, 1989)
- •5.2. Гідаграфічныя і марфалагічныя асаблівасці азёр
- •Тыпізацыя вадазбораў азёр Беларусі па велічыні вадазбораў
- •5.3. Паходжанне і тыпы катлавін
- •5.4 Марфафлагічныя асаблівасці катлавіны
- •5.5. Берагавыя працэсы і марфалогія азёрных катлавін
- •5.6 Марфаметрычныя паказчыкі
- •5.7 Жыўленне і водны баланс азёр
- •5.8. Узроўневы рэжым
- •Тыпізацыя азёр Беларусі па рэжыму узроўняў
- •5. 9 Гаспадарчае выкарыстанне рэсурснага патэнцыялу і ахова азёр
- •Ддынаміка і перспектывы здабычы азёрных спарапеляў з азёр Беларуси (тыс.Тон)
- •6. Каналы
- •6.1. Дняпроўска-Бугскі водны шлях.
- •6.2. Беразінская водная сістэма.
- •6.3. Аўгустоўская водная сістэма.
- •6.4. Вілейска-Мінская водная сістэма.
- •6.5. Сляпянская водная сістэма.
- •6.6. Мікашэвічскі канал.
- •6.7. Дняпроўска-Нёманскі водны шлях (Агінская сістэма)
- •6.9. Меліяратыўныя каналы.
- •7.4 Марфаметрычныя характарыстыкі ракі
- •7. 5 Марфаметрычныя паказчыкі рэчышча
- •7.3. Агульная характарыстыка гідраграфічнай сеткі Беларусі
- •Гідраграфічныя характарыстыкіасноўных рэк Беларусі
- •7.4. Гаспадарчае выкарыстанне рэк Беларусі
- •Дынаміка рыбапрадуктыўнасці некаторых рэк Мінскай вобласці у параўнанні з вадаёмамі (кг/га)
- •8. Вадасховішчы
- •8.1. Агульная характарыстыка.
- •8.2. Размеркаванне вадасховішчаў па басейнам рэк
- •8.3 Праектныя і назіраемыя гідралагічныя характарыстыкі вадасховішчаў
- •8.4. Тыпы вадасховішчаў
- •Табліца 8.1 Тыпізацыя вадасховішчаў сусвету па памерах
- •8.5. Марфаметрычныя і гідрамарфалагічныя асаблівасці вадасховішчаў.
- •8.6. Воднагаспадарчы баланс вадасховішчаў.
- •Тыпы вадасховішчаў Беларусі па рэжыму узроўняў вады
- •8.8. Зарстанне вадасховішчаў
- •9. Сажалкі
- •9.1 Тыпы сажалак і іх размеркаванне па тэрыторыі Беларусі
- •9.4. Гідрахімія
- •9.5. Фільтрацыя вады з сажалак
- •9.6. Асаблівасці зарастання сажалак.
- •9.7. Донныя адклады і заіленне сажалак
- •9.8. Прызначэнне і асаблівасці выкарыстання сажалак
- •10. Кар’ерныя вадаемы
- •10.1. Паходжанне кар’ерных вадаемаў
- •10.2. Рэкультывацыя кар'ераў
- •10.3. Марфалагічныя і марфаметрычныя асаблівасці кар'ерных вадаемаў
- •10.4. Гідралагічныя асаблівасці
- •Водны баланс некаторых кар’ерных вадаёмаў Беларусі, тыс. М3 / год
- •10.5. Гідрахімічны рэжым
- •10.6. Донныя адклады
- •10.7. Зарастанне кар’ерных вадаемаў
- •11. Падземныя воды
- •Табліца 11.1
- •Рэсурсы і запасы падземных вод Беларусі
- •У межах рачных басейнаў (па стану на 01.01.2002 г.)
- •Табліца 11.2
- •Літаратура
- •Гідралогія сушы
- •Гідраграфія беларусі
- •220050, Мінск, праспект Францыска Скарыны, 4
- •220030, Мінск, вул. Чырвонаармейская, 6.
- •Пералік пастоў на рэках, каналах, азёрах і вадасховішчах Беларусі (па стану на 01.01.2003)
8.6. Воднагаспадарчы баланс вадасховішчаў.
У розныя часы для некаторых вадасховішчаў Беларусі былі разлічаны водныя і састаўлены водна-гаспадарчыя балансы. Іх аналіз паказвае, што у прыходнай частцы перавагае паверхневы прыток (66,4-99,1 %), у расходнай — сцёк праз гідратэхнічныя збудаванні і турбіны ГЭС (9,4-97,3 %). Атмасферныя ападкі у асноўным кампенсуюць велічыні выпарэння з іх воднай паверхні. Роля гэтых частак баланса залежыць ад суадносін плошчы вадаёмаў і вадазборнай плошчаў.
Па характару суадносін памж прыходнай і расходнай часткамі воднага баланса выдзяляецца тры групы вадасховішчаў.
Група вадасховішчаў пры ГЭС. З найбольш даследаваных вадасховішчаў Беларусі гэтай групы адносяцца Асіповічскае, Чігірінскае, Цяцерінскае і інш вадасховішчы, якія выкарыстоўваюцца у асноўным у энэргетычных мэтах. У прыходнай і расходнай частках воднага балансу вадасховішчаў гэтага тыпу асноўную ролю іграе паверхневы прыток (97,7-98,8 %) і сцек праз галоўныя гідраэнэргетычныя збудаванні (87-99 %). Гадавыя іх велічіні амаль не змяняюцца па гадам, што звязана з ажыццяўляемага імі відам рэгуляваення: штодзеннага, штодзенна-тыдневага, тыдневага, гадавога (па порам года). Даволі устойлівыя суадносіны паміж паверхневым прытокам і атмасфернымі ападкамі значна не уплываюць на суадносіны памж асноўнымі артыкуламі воднага баланса. Пасля увода у дзейнасць Вілейска-Мінскай воднай сістэмы павялічыўся аб’ем сцеку па р. Свіслачы на 120 млн м куб, што прывяло у першыя 10-15 год да павялічэння сцеку з Асіповічскага вадасховішча на 10-12 %.
Ападкі на паверхню вадасховішчах невялікая і складае 1-2 % баланса. Выпарэнне з паверхні вадасховішчаў даволі устойлівае з мая па кастрычнік. У маі-верасні выпарэнне у сярэднім перавагае велічіню атмасферных ападкаў.
На веснавы перыяд прыходзіцца 49-54 %, летне-асенні — 32-35 % і зімовы 14-17 % ад гадавога паверхневага прытоку. У такіх жа суадносінах раўзмяркоўваецца па гідралагічным порам года і сцек з вадасховішчаў гэтага тыпу.
Вадасховішчы ВМВС. Да вадасховішчаў гэтай групы адносяцца найбольш буйныя штучныя вадаемы — Вілейскае і Заслаўскае, якія уваходзяць у склад Вілейска-Мінскай воднай сістэмы (ВМВС) і адносяцца да катэгорыы сярэдніх вадасховішчаў па класіфікацыі вядомых вучоных гідролагаў і практыкаў.
У прыходнай частцы вадаёмаў гэтага тыпу асноўную ролю выконвае паверхневы сцек і падача вады прымусовым спосабам з дапамогай помпаў. У ВІлейскім вадасховішчы паверхневы сцек складае 95,9 %, у Заслаўскім 30,4 %. Падача вады па каналу ВМВС складае амаль 65 %. У расходнай частцы Вілейскага вадасховішча сцек склаў 66,6 %. забор вады у ВМВС 23,7 %, Заслаўскага — 83 - 92 %. Такія суадносіны прыходнай і расходнай частак воднага баланса Заслаўскага вадасховішча звязана з дзейнасцю ВМВС з пачаткам яе дзейнасці з 1975 года.
Заборы вады у ВМВС з Вілейскага вадасховішча дасягаюць найбольшых значэнняў у маі - жніўні, наіменьшых — катрычніку-сакавіку (рыс. 8.7).
У адпаведнасці з дыспетчарскім графікам перад напаўненнем Вілейскага вадасховішча яно узровень яго паніжаецца амаль да адзнакі узроўня мёртвага аб’ему (УМА). Пасля запаўнення яно паінна падтрымліваць свой аб’ем блізкім да нармальнага (НПУ). Пры гэтым вадасховішча павінна вырашаць наступныя задачы: забяспечыць падачу ваду па каналу ВМВС (58,9 % ад агульнага карыснага) і Вільнюс (29,3 %), санітарныя попускі вады у ніжні б’еф (5,2 %), папаўненне запасаў вады у Заслаўскім вадасховішчы (4,4 %), рыбную гаспадарку (1,1 %) і сельскую гаспадарку (1,1 %).
У параўнанні зх першай гшрупай доля атмасферных ападкаў у гэтых вадаемах павялічваецца ад 4 да 13 %. Пасля пабудовы ВМВС доля выпарэння з паверхні вады з абодвух вадасховішчаў складае 3,3-3,4 %.
Вадасховішчы меліяратыўнага прызначэння. Вадасховішчы гэтага тыпу (Любанскае, Чырвонаслабадское і інш.) , акрамя падтрымання належнага узроўня грунтовых вод на меліяратыўных аб’екатах выкарыстоўваюцца разам з поўнасістэмнымі рыбнымі гаспадаркамі. У расходнай частцы сярэднегадавога воднага баланса перавагае выкарыстанне вады рыбнымі гаспадаркамі (55-60 %).
Рыс. 8.7.Дыспетчарскі графік напаўнення Віелйскага вадасховішча
Паверхневы сцек праз гідратэхнічныя збудаванні у ніжні б’еф складае усяго 10-12 %, фільтрацыя праз цела плацін — 12-18 %. Гэта вымушае фільтрацыйныя воды зноў закачваць у вадасховішчы. Вадакарыстанне поўнасістэмнымі рыбнымі гаспадаркамі складаецца з аб’ему вады на папаўненне сажалак, прапітку іх дна, на выпарэнне і фільтрацыю.
Сельская гаспадарака карыстаецца вадой для увільгатнення меліяратыўных аб’ектаў шляхам шлюзавання і арашэння дажджаваннем.
Ваганні ўзроўня вады вадасховішчаў. Ваганні ўзроўня вады вадасховішчаў знаходзяцца ў цеснай сувязі з відам рэгулявання, якое ажыццяўляе вадасхвішча. У канцы зімы ў вадасховішчах назіраецца самае нізкае палажэнне ўзроўня вады, якое звязана з зітмовай (перадпаўнаводнаў) спрацоўкай вадасховішча. З ускрыццём вадасховішчаў пачынаецца рэзкі ўздым узроўняў, максімум якога назіраецца ў пік паўнаводдзя. Максімальная амплітуда ваганняў узроўняў вады вадасховішчаў дасягае 3 м у самых буйных вадасховішчаў (Вілейскае, Заслаўскае і інш.). Затым ідзе плаўная спрацоўка карыснага аб’ёму і паніжэнне ўзроўня вады (глядзі рыс. 8.7).
Табліца 8.2