2.9. Лукаш калюга

(1909—1937)

Лукаш Калюга (Канстанцін Пятровіч Вашына) — адзін з найбольш таленавітых беларускіх празаікаў 20—30-х гг. Біяграфія пісьменніка, яго надзвычай кароткі і трагічны творчы лес. Проза Л. Калюгі як прыклад найбольш плённага філасофска-сацыяльнага паглыблення традыцый мастацкага адлюстравання нацыянальнага быцця і смелага рэфарміравання нормаў беларускай літаратурнай мовы.

Навелістыка Л. Калюгі як узор так званай нораваапісальнай прозы. Праграмнасць творчасці пісьменніка, наўмысная засяроджанасць аўтарскай увагі на каларытнасці жыцця і характараў беларускай вёскі ў эпоху паэтызацыі “сталёвых машын” і погляду на сялянства як адсталы, кансерватыўны сацыяльны пласт (“Баркаўцы — добрая вёска і баркаўчане — вясёлыя людзі”, “Краўцы і чаляднікі”, “Як Міхалюку Баркаўцы даліся ў знакі”, “Іллюк-даследчык”, “Трахім — штучны чалавек”, “Тахвілін швагер”). Паэтызацыя “нефункцыянальнага чалавека” ў эпоху паэтызацыі функцыянальнасці (“Лук’ян — капераціўскі сабака”, 1928). Дэманстрацыя выяўленчых магчымасцей мовы пісьменніка з дапамогай выкарыстання дыялектных і рэгіянальных слоў і фразеалагізмаў. Стыхія народнага смеху, гумару і жарту ў навелістыцы Л. Калюгі. Узвышэнскія эстэтычныя прынцыпы, іх рэалізацыя ў творах пісьменніка. Арыентацыя на народнае жыццё і народную мараль, іх паэтызацыя і свядомае адстойванне самакаштоўнасці вясковага жыцця.

Глыбокі аналіз сацыяльных і псіхалагічных працэсаў грамадства ў аповесці “Ні госць, ні гаспадар” (1928). Эпічнасць аповеду і звязаная з ёй некаторая сюжэтна-кампазіцыйная аморфнасць аповесці. Прадчуванне разбурэння эканамічных і маральных асноў быцця беларускай вёскі. Чысціня памкненняў і рамантызм светаўспрымання маладога пакалення, трагічная раздвоенасць іх унутранага свету, выкліканая імкненнем балансаваць паміж традыцыйным жыццём “гаспадароў на зямлі” і жаданнем вырвацца за звыклы круг, у новае жыццё, прывабнае, але незразумелае. Лірычныя фрагменты аповесці, іх мастацкае значэнне. Асаблівасці мовы і стылю (лексічныя наватворы, аўтарскія фразеалагізмы, майстэрства дэталі, інш.).

Развіццё тэмы крызісу вёскі ў апавяданні “Цеснаватая куртачка”.

Мастацкія прынцыпы паказу народнага жыцця ў аповесці “Нядоля Заблоцкіх” (1931). Зварот аўтара да свету народных паданняў, забабонаў звычаяў, прыкмет, мастацкая мэтазгоднасць такога звароту. Праекцыя жыцця дарэвалюцыйнага сялянства на сучасную пісьменніку рэчаіснасць. Падтэкставасць твора, элементы філасофскай прыпавесці ў “Нядолі Заблоцкіх”. Багацце чалавечых тыпаў і характараў, адлюстраваных у аповесці. Гумар у творы, моўныя сродкі камізму (іронія, каламбур, параўнанні, інш.).

Незавершаныя творы Лукаша Калюгі, напісаныя ім у турме і ссылцы (раман “Пустадомкі”, аповесці “Дзе косці мелюць”, “Зэнка малы ніколі не быў”, “Зоры вам вядомага горада”).

Празаічны накірунак, створаны Лукашом Калюгам, і яго далейшы лёс у беларускай літаратуры.

Проза Л. Калюгі ў кантэксце нацыянальнай і сусветнай літаратуры (Я. Колас, К. Чорны, М. Зарэцкі, А. Мрый, М. Гогаль, Я. Гашак, Р. Ралан, інш.). Ацэнка яго асобы і творчасці К. Чорным, М. Гарэцкім, Я. Скрыганам, М. Лужаніным, іншымі пісьменнікамі і літаратуразнаўцамі.