4.2. Іван навуменка

(нар. у 1925 г.)

І. Навуменка як вядомы літаратар і навуковец: народны пісьменнік Беларусі (1995), акадэмік (1980), заслужаны дзеяч навукі БССР (1978), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР (1972), інш.

Біяграфія пісьменніка. І. Навуменка — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Навуковая, навукова-арганізацыйная і грамадская дзейнасць.

Юнацкі свет у ранніх творах. Пастаяннае вяртанне ў маладосць на працягу ўсёй творчасці. Выдатнае выяўленне ўзроставай псіхалогіі: дзіцячай, падлеткавай, юнацкай (“Вайна каля Цітавай копанкі” (1957), “Семнаццатай вясной” (1957), “Хлопцы-равеснікі” (1958), “Верасы на выжарынах” (1960), “Таполі юнацтва” (1966), “Вераніка” (1968), “Тая самая зямля” (1971). Юнацтва — своеасаблівы пункт адліку на працягу ўсёй творчасці пісьменніка. Культ кнігі, ведаў у апавяданні “Жуль Верн” (1959). “Вайна пад стрэхамі” юных герояў І. Навуменкі, рамантызацыя імі змагання. Рамантычныя юнакі на фронце ў навеле “Дом над морам” (1958); майстэрства будавання сюжэта ў творы ваеннай тэматыкі; трагізм навелы. Змена ракурсаў у апавяданнях як набліжэнне да раманнага мыслення.

Эпічнасць мыслення І. Навуменкі ў раманнай трылогіі “Сасна пры дарозе” (1962), “Вецер у соснах” (1967), “Сорак трэці” (1970). Цэнтральны герой трылогіі Міця Птах — паўтарэнне тыпажу юнака папярэдніх твораў. Сродкі стварэння персанажа. Тонкасць душэўнай арганізацыі Міці. Псіхалагічныя нюансы ў характары Сцяпана Птаха. Выдатнае псіхалагічнае майстэрства пісьменніка ў стварэнні вобраза Крамера. Праблема выбару ў трылогіі. Няпростае жыццё беларусаў у акупацыі паводле расповеду І. Навуменкі. Формы барацьбы з акупантамі. Паказ нарастання народнага супраціўлення ў другой і трэцяй кнігах трылогіі; зліццё падпольнай і партызанскай барацьбы. Празаізацыя побыту і адначасова — гераізацыя дзеянняў персанажаў. Сімвалы ў трылогіі. Матывы і мастацкія дэталі, перанесеныя з ранніх апавяданняў. Асаблівасці кампазіцыі раманаў. Мова твораў.

Раман “Смутак белых начэй” (1979) як своеасаблівы працяг трылогіі. Аўтабіяграфізм твораў. Паглыбленне трагедыйнасці зместу. Кантрасты: вайна і маладосць, ілюзіі і расчараванні, рамантыка і жорсткая праўда вайны, мірныя і ваенныя рэаліі ў творы. Асаблівасці хранатопу ў параўнанні з трылогіяй.

Аповесць пра студэнцтва “Бульба” (1964). Погляд аўтара на Веньяміна Сыраежку і Сашу Красуцкага.

Героі-інтэлігенты ў рамане “Летуценнік” (1983) і аповесці “Асеннія мелодыі” (1987). Неардынарнасць унутранага свету галоўных герояў твораў — Сяргея Касцюшкі і Аляксея Андрушкевіча, адчуванне імі сваёй адметнасці. Цяжкасці самарэалізацыі людзей такога тыпу ў асяроддзі, якое ўсё больш набывае рысы мяшчанства і пошласці.

Тэма драматычнага кахання ў навелах і аповесцях “Трымценне дубовага лісця” (1964), “Сукенка Ларэлеі” (1969), ”Развітанне ў Кавальцах” (1974), “Замяць жаўталісця” (1976). Паэтыка твораў. Адметнасць прозы пісьменніка: лірычная пранікнёнасць, настраёвасць і задушэўнасць пісьма. Гумар у творах. Багацце пейзажаў, лірычных адступленняў, маналогаў, мастацкіх дэталяў (сімвалічнай, бытавой, пейзажнай, партрэтнай).

Традыцыі Я. Коласа ў паказе дзяцінства і прыроды ў творах І. Навуменкі канца ХХ — пачатку ХХІ ст. Узаемадачыненні дзіцяці і яго роду, дзіцяці і соцыуму, дзіцяці і прыроды ў аўтабіяграфічнай трылогіі “Дзяцінства; Падлетак; Юнацтва” (1997). Вяртанне на новым жыццёвым вітку да ранейшай тэматыкі.

Гістарычнае і сімвалічнае ў творах І. Навуменкі. Развіццё пісьменнікам узроўню сімвалізацыі твораў (у тым ліку ў загалоўках). Тыпалогія творчасці (Я. Колас, К. Чорны, Г. Бакланаў, І. Чыгрынаў, Б. Сачанка і інш.).

Літаратуразнаўчыя і крытычныя працы пісьменніка. Даследаванні пра Янку Купалу, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча, Змітрака Бядулю і інш.