3.7. Андрэй макаёнак

(1920—1982)

Андрэй Макаёнак як класік беларускай драматургіі, народны пісьменнік Беларусі (1977). Поспех яго п’ес на сцэнах СССР і замежжа.

Біяграфія пісьменніка. Умовы фарміравання таленту. Ваенныя выпрабаванні. А. Макаёнак як чалавек, яго рознабаковыя здольнасці.

Першыя спробы ў драматургічным жанры, вострая надзённасць, камедыйна-сатырычная характарыстыка персанажаў у п’есах “Перад сустрэчай” (1950), “Жыццё патрабуе” (1950), “Крымінальная справа” (1951), “Першае пытанне” (1952).

Выдатнае дасягненне А. Макаёнка ў жанры сатырычнай камедыі — “Выбачайце, калі ласка!” (1954). Канфлікт твора, абумоўлены жыццёвымі калізіямі. Вобраз Каліберава — прынцыповая ўдача аўтара. Калібераўшчына як сацыяльная з’ява, Калібераў — тып кіраўніка, які ў рэшце рэшт праз некалькі дзесяцігоддзяў разбурыў вялікую дзяржаву. Моцкін — тып, што адрадзіўся ў асобах “перабудоўшчыкаў” канца 80 — пачатку 90-х гг. Мяккацеласць, слабавольнасць станоўчага героя Ягора Гарошкі. Гіпертрафіраванае развіццё рыс характару ўсіх персанажаў у далейшай савецкай гісторыі. У сувязі з гэтым выключная злабадзённасць камедыі.

“Каб людзі не журыліся” (1957): сцэнічны лёс камедыі. Канфлікт твора, абумоўлены праблемамі ў сельскай гаспадарцы. Вялікі грамадзянскі накал твора.

“Лявоніха на арбіце” (1961): асэнсаванне праблем савецкай рэчаіснасці пачатку 60-х гг. — так званай хрушчоўскай “адлігі”. Неадназначнасць стаўлення аўтара да свайго героя — Лявона Чмыха. Чаму сям’я Чмыхаў жыла заможна? Сучаснае разуменне канфлікту твора. Камедыйнае майстэрства А. Макаёнка ў п’есе: формы камічнага, сюжэтныя перыпетыі, моўная характарыстыка персанажаў.

Творчыя пошукі А. Макаёнка ў канцы 60-х — 70-я гг. Эксперыменты драматурга.

“Зацюканы апостал” (1969) — “п’еса-загадка” (С. Лаўшук). Сінтэтычны жанр твора: трагікамедыя — сатыра — памфлет. Выкрыццё буржуазнасці, заходняга мяшчанства, пошласці ў творы. Характарыстыкі персанажаў: Таты, Мама, Дзеда. Амбівалентнасць вобраза Сына. Сімвалічная універсальнасць вобраза Сына як Дэмагога і Цыніка — правобраза шматлікіх сучасных палітыкаў. Сын — у патэнцыяле Гітлер (Я. Еўтушэнка). Імкненне Малыша да неабмежаванай свабоды як парадаксальны пратэст супраць бездухоўнасці грамадства. Падабенства Сына да Радзівона Раскольнікава і адрозненне яго ад персанажа Ф. Дастаеўскага. Больш вытанчаныя, больш дзейсныя, чым у Раскольнікава, дзеянні Сына ў правядзенні сацыяльнага “эксперыменту” (спачатку ў межах сваёй сям’і). Серыя бесчалавечных эксперыментаў Сына для вызначэння сваёй гатоўнасці да ролі цэзара. Дэмагогія Сына, імітацыя ім вар’яцтва, знешняя пакорлівасць для ажыццяўлення сваіх мэт, яго імкненне схавацца за маскай Гамлета. Выключная сіла прадбачання ў п’есе.

Наватарства трагікамедыі “Трыбунал” (1971) у плане жанру, у вырашэнні праблем гераічнага, у поліфаніі эмацыянальных фарбаў. Традыцыі народнага трагіфарса ў п’есе. Прынцып узаемаадлюстравання ў характарах персанажаў. Псіхалагічнае майстэрства А. Макаёнка ў п’есе, у стварэнні вобраза Цярэшкі Калабка. Гумар у творы.

Сацыяльна-філасофскі і этычны пошук А. Макаёнка ў камедыях апошняга дзесяцігоддзя яго жыцця. Грамадзянская смеласць аўтара ў камедыі “Таблетку пад язык” (1972), пастаноўка шматлікіх праблем тагачаснага вясковага жыцця: адносіны чалавека да прыроды, зямлі; лёс вясковай моладзі ў эпоху навукова-тэхнічнага прагрэсу. Наватарскі драматургічны ход — рэпартаж; сінтэз розных мастацкіх прыёмаў: псіхалагізм, адкрыта публіцыстычныя спрэчкі, вострая сатыра, паэтычны пафас фіналу. Глыбіня прадбачання Макаёнка-мастака ў камедыі “Кашмар” (1979), парадоксы ў творы. Футуралагічныя алюзіі ў трагікамедыі “Пагарэльцы” (1980) — п’есе, якая выкрывала чыноўніцтва, бюракратызм, кар’ерызм, прагу ўлады над людзьмі (Ухватаў, Кудасаў, Клёпкін, Бусько). Своеасаблівасць сюжэтна-кампазіцыйнай будовы п’есы.

Сентыментальны фельетон “Верачка” (1979) — зварот аўтара да галоўных маральных каштоўнасцей народа, сцвярджэнне чалавечнасці і дабрыні, асуджэнне бездухоўнасці.

Філасофскі роздум драматурга пра шляхі развіцця цывілізацыі і чалавека на Зямлі ў п’есе “Дыхайце эканомна” (1982). Паказ гісторыі развіцця чалавечага грамадства ў адваротнай храналагічнай паслядоўнасці: ад сучаснасці да зараджэння цывілізацыі. Выкрыццё эксплуататараў усіх масцей. Сарказм твора ў адносінах да палітыкаў, што ўяўляюць сябе гаспадарамі свету. Выдатнае веданне А. Макаёнкам спружын сусветнай палітыкі і ўвасабленне іх праз умоўнасць. Насычанасць твора палітычнай лексікай, яго інтэлектуальная змястоўнасць.

А. Макаёнак і тэатр. Розныя рэжысёрскія трактоўкі п’ес драматурга. Развіццё А. Макаёнкам традыцый сусветнай драматургіі.

А. Макаёнак як перакладчык.

А. Макаёнак як аўтар кінасцэнарыяў.

Поспех п’ес А. Макаёнка на сцэнах СССР і замежжа.

Асаблівасці драматургічнага таленту А. Макаёнка.

Значэнне А. Макаёнка як аднаго з лепшых сусветных драматургаў ХХ ст. у развіцці камедыяграфіі.