27. . Западноевропейское изобразительное искусство второй половины 19 – начала 20 века.

Отталкиваясь от реализма и романтизма, возникают новые художественно-эстетические теории, получившие большую или меньшую популярность. Преемником некоторых романтических традиций стало возникшее в Англии в 1842 г. «Братство прерафаэлитов» — общество поэтов и художников: поэт и живописец Д. П. Россети (1828—1882), поэтесса К. Россети (1830—1879), живописцы Дэс. Э. Миллес (1842—1896) и Э. Берн-Джонс (1821—1878), художник, дизайнер, писатель У. Моррис (1834—1896). Они стремились к возрождению «наивной религиозности» в искусстве. Идеи прерафаэлитов в дальнейшем во многом повлияли на развитие символизма в английской литературе (О. Уайльд), стиля модерн в изобразительном и декоративном искусстве.

Под влиянием представителей живописи критического реализма (Курбе, Домье) появилось новое направление в искусстве — импрессионизм (от франц. impression— впечатление). Эстетические установки этого направления характеризовало желание соединить познавательные задачи с поиском новых форм выражения неповторимого субъективного мира художника, передать свои мимолетные восприятия, запечатлеть реальный мир во всей его изменчивости и подвижности. Его история сравнительно кратковременна — всего 12 лет (от первой выставки картин 1874 г. до восьмой в 1886 г.).

Импрессионизм представлен в творчестве таких художников, как Клод Моне, Пьер Огюст Ренуар, Эдгар Дега, Камиль Писсаро и других, объединившихся для борьбы за обновление искусства против официального академизма в художественном творчестве. После проведения в 1886 г. восьмой выставки эти группы распались, исчерпав возможности развития в рамках единого направления в живописи.

Клод Моне (1840—1926) В серии полотен «Стога сена», «Руанский собор» он стремился запечатлеть мимолетные, мгновенные состояния световоздушной среды в разное время дня. От названия пейзажа Моне «Впечатление. Восходящее солнце» произошло и название направления — импрессионизм. В более поздний период в творчестве К. Моне появились черты декоративизма.

Камиль Писсарро (1830—1903) — представитель импрессионизма, автор светлых, чистых по цвету пейзажей {«Вспаханная земля»). В поздний период творчества обратился к изображению города — Руана, Парижа («Бульвар Монмартр», «Оперный проезд в Париже»}. Во второй половине 80-х гг. испытал влияние неоимпрессионизма. Работал и как график.

Эдгара Дега (1834—1917 прославился свободно асимметричной угловатой композицией, знанием мимики, поз и жестов людей разных профессий, точными психологическими характеристиками: «Голубые танцовщицы», «Звезда», «Туалет», «Гладильщицы», «Отдых танцовщиц».

Пьер Огюст Ренуар (1841—1919) вместе с К. Моне и А. Сислеем создали ядро импрессионистского движения. Более всего Ренуар любил писать детские и юношеские образы и мирные сцены парижской жизни {«Зонтики», «Мулен де ла Галет», «Ж. Самари»).

Тесно связано с импрессионизмом и творчество Анри Тулуза-Лотрека (1864— 1901). Он работал в Париже, где рисовал танцовщиц и певиц из кабаре и проституток в своей особой манере, отличающейся яркими красками, смелостью композиции и блестящей техникой. Большим успехом пользовались его литографические плакаты.

Основные черты импрессионизма получили свое развитие в постимпрессионизме. Яркими представителями этого направления были художники П. Сезанн, В. Ван Гог, П. Гоген. Они начали работать одновременно с импрессионистами и испытали в своем творчестве их влияние.

Так, Поль Сезанн (1839—1906) в ранних работах обращался к приемам живописи старых мастеров («Оргия»), затем испытал воздействие Г. Курбе («Печка в мастерской»). Он автор таких картин, как «Берега Марны», «Персики и груши», «Пьеро и Арлекин». Сезанн оперировал преимущественно градациями трех основных цветов — зеленого, голубого и желтого. У него смелый лаконичный рисунок.

Поль Гоген (1848—1903) — один из выдающихся представителей постимпрессионизма, близкий к символизму и стилю модерн. Основная тема картин Гогена — быт и легенды народов Океании (Таити), поэтический мир гармонии человека и природы. «Брод», «А, ты ревнуешь?». На Таити он написал один из своих шедевров «Откуда мы? Кто мы? Куда мы идем?»

Вершина постимпрессионизма — творчество Винсента Ван Гога (1853— 1890). Его картины «Хижины», «Спальня», изображающие простые дома или комнаты, полны драматизма.

Формами в европейской культуре XX в. были набизм (от евр. наби — пророк), представители которого пытались в живописи синтезировать литературный символизм, музыкальность ритмов и декоративную обобщенность форм (Бонар, Дени, Вилар); фовизм (от франц. дикий), в работах которого чувствуется стремление к эмоциональной силе и стихийной динамике (Матисс, Руо, Дюфи и др.), а также кубизм.

Представители кубизма под влиянием Всемирной выставки 1900 г. попытались свести сложную реальность к простейшим геометрическим формам. Сам термин «кубизм» придумал критик Вексель, указав тем самым, что индустриализация и механизация современного мира дают новое направление искусству, которое вскоре проявится и в поэзии Аполлинера, Салмона, Жакоба. Заговорят даже о «кубистской философии», принципы которой «перевернут мысль».

№29. Мастацкая культура беларускіх зямель у 9 – п/п 13 стст. Гарадскiя i сельскiя паселiшчы старажытнай Русi фармiравалiся на базе гарадзiшчау i селiшчау жалезнага веку. Паселiшча размяшчалiся па берагах рэк i азер. Селiшчы яшчэ маглi утвараць з гарадзiшчамi адзiны планiровачны ансамбль. Прамежкавы характар памiж гарадскiмi i сельскiмi паселiшчамi мелi гарады -крэпасцi. зараджэнне i развiцце гарадоу. Планiроука гарадоу была надзвычай устойлiвай. будынкi гарадоу мелi амаль аднолькаваю арыентацыю сцен па баках свету. будаунiцтва у 11-12 ст. вялося амаль выключна з дрэва. Пераважалi 1-камерныя курныя жытлы наземнага тыпу. Зрэдку сцены будавалiся з брусоу. Сустракаюцца каркасныя наземныя дамы i пауземлянкi. Такiм чынам фармiраванне традыцыйных форм быларускага народнага жылля адбывалася ужо у старажытнарускую эпоху. З хрысцiянствам на Русi паявiуся новы тып збудавання- мураваны крыжова купальны храм, збудаваны з тонка квадратнай цэглы - плiнфы. У 10-11 ст. храмы будавалi пераважна майстры. запрошаныя з Вiзан-тыi. Яны прынеслi традыцыi правiнцыяльнага будаунiцтва Вiзантыскай Iмперыi. Ад-ным з першых храмау Кiеускай Русiбыу Полацкi Сафiйскi сабор. У Полацкiм княстве у 12 ст. узнiкла надзвычай яркая i своеасаблiвая Полацкая школа дойлiдства. Другая вядомая архiтэктурная школа на Беларусi - Гродзенская школа дойлiдства - склалося у 12 ст. у Гароднi. Збярогся адзiный помнiк гэтай школы - Гродзенская Барыса-глебауская царква на Каложы. Iншыя 4 помнiка ( Нiжняя i Грачысценская цэрквы, княжацкiя палаты у Гродне, царква у Ваукавыску) вядомы паводле архiалагiчных раскопак. Раннiя замкi - суровы непрыступны выгляд - тоустыя моцныя сцены, магутныя валы i равы. Фасады амаль пазбаулены аздобы за выключэннем асобных элементау раманскага або гатычнага паходжання. Інтэр’еры: массiуныя скляпеннi, маленькiя акенцы-бойнiцы, вузкiя лесвiцы у тоушчы сцен. Жывапіс 10-13стст.звязаны з манументальным жывапісам, кніжнай мініяцюрай, эмалевымі выявамі. Фрэскі:Роспісы Сафійскага сабора ў Полацку. Гэта сцэны "Еўхарыстыі" з выявамі Хрыста і апосталаў. храм быў багата арнаментаваны. Фрэскі Вялікага сабора, Пятніцкай і Барысаглебскай царквы Бельчыцкага манастыра. фрэскі Спаса-Праапбражэнскага сабора Ефрасініўскага манастыра. выканы ў 40 - 50 - ых 12 ст. У купале размешчана выява Спаса, на ветразяхь-выявы евангелістаў. Жывапіс алтарнай часткі царквы Барыса і Глеба ( 2 пал. 12 ст, фрэскі Барысаглебскай царквы ў Навгрудку.

Асаблівасць -кніжная мініяцюра. Кнігі пісаліся на пергаменце. Мініяцюры выконваліся тэмпернымі фарбамі расліннага ці мініральнага паходжання. Асноўная колеравая гамма мініяцюр - карычнева-вохрыстая, залацістая, чырвоная.Кнігі аздаблялі застаўкамі, ініцыяламі, буквіцамі, канцоўкамі. " Тураўскае "( 11 ст. ), " Полацкае " ( 13 - 14 стст. ), "Аршанскае " ( 12 - 13 стст. ), " Астрамірава " ( 1056 - 1057 гг.) евангеллі, "Ізборнік Святаслава" (1073). Для рукапісаў ранняга перыяду характэрны візантыйскі стыль, заснаваны на выкарыстанні ( асабліва ў арнаментацыі ) простых раслінных і геаметрычных матываў. .

Скульптурныя творы: культавыя і свецкія. Культавая пластыка:рэльефныя абразкі(ад 4 да 6 см) , на якіх паказвалі Хрыста, Маці Боскую, апосталаў.!Абразок з выявай Канстанціна і Алены ( сяр. 12 ст. ).

+"Хрыстос Эмануіл" (12 ст.) з Пінска. Майстры працавалі у камні, бронзе, выразалі выявы з косці.

Бронзавыя крыжы - энкалпіёны.Культавая роля+ яны ўпрыгожанні. свецкая пластыка:мал.вырабы, якімі карысталіся і побыце: фігуркі шахмат, шматлікія рэльефныя накладкі, вухачысткі і г.д. Да пластыкі малых форм трэба аднесці віслыя пячаткі.

Высокі ззровень ДПІ: ганчарства, ткацтва, мастацкай апрацоўкі дрэва, косці і металу. Ў прыгожанні:бранзалеты, пацеркі, падвескі, лунніцы, крыжы, котлы. Вырабляліся таксама зброя, конскі рыштунак і збруя, абклады кніг і абразоў. Вядомы твор ДПІ -Крыж Е.Полацкай, зроблены ў 1161 годзе полацкім майстром Лазарам Богшам. Даўжыня крыжа 51,8 см, верхняга перакрыжавання - 14 см, ніжняга - 21 см. Твор выканы з дрэва. Да кожнай яго грані былі прымацаваны залатыя, сярэбраныя і пазалочаныя пласціны, на якіх змешчаны выявы Хрыста, Іаана, Марыі, Мацфея, Пятра, Паўла, некаторых іншых святых.

№32. Агульная характарыстыка культуры Беларусі эпохі Адраджэння і Рэфармацыі. Рэнеса́нс — гісторыка-культурная эпоха паміж Сярэднявеччам і Новым Часам (14–першая палова 17 ст.) у краінах Заходняй і Цэнтральнай Еўропы.Характэрнай асаблівасцю эпохі Адраджэння быў зварот да культуры антычнасці як зыходнага пункта для фармавання новай, пераважна свецкай культуры, апорай якой станавіліся гарады, двары і маёнткі феадалаў, багатых мяшчан, а галоўнымі выразнікамі — прадстаўнікі новай інтэлігенцыі, перадавыя грамадскія і палітычныя дзеячы. Перадумовамі станаўлення і развіцця культуры Адраджэння на беларускіх землях сталі ўзаемасувязі ВКЛ з краінамі Заходняй Еўропы, адносна дэмакратычны лад жыцця, рост гарадоў, завяршэнне працэсу фармавання беларускага этнасу і старабеларускай мовы. Тыповыя рысы рэнесанснай культуры (гуманізм, свабодалюбства, патрыятызм, антыдагматычнасць) выразна праявіліся ў культурна-асветніцкай, творчай дзейнасці Ф. Скарыны, С. Буднага, В. Цяпінскага, М. Гусоўскага, Сімяона Полацкага і інш. Расквітнела летапісанне, заняпала жыційная літаратура, былі створаны хронікі, гістарыяграфічныя творы, на старабеларускую мову перакладаліся ўзоры свецкай прозы. ўзнікненне і хуткае развіццё мясцовага кнігадрукавання. Літаратура пераставала быць ананімнай, цэлая плеяда літаратараў, публіцыстаў (М. Сматрыцкі, А. Волан, А. Філіповіч, А. Рымша, Л. і С. Зізаній, І. Пацей і інш.) гучна заявіла пра сябе творамі высокага мастацкага і эстэтычнага ўзроўню, напісанымі на старабеларускай, лацінскай і польскай мовах. З’явіліся прафесійныя паэты, атрымала развіццё мемуарная літаратура. Паспяхова развівалася архітэктура, што знайшло адлюстраванне ў будаўніцтве шматлікіх ратуш, храмаў, палацаў, шпіталяў, дамоў цэхавых брацтваў і інш. Спачатку рэнесансныя рысы спалучаліся з элементамі готыкі (Мірскі замак, Мураванкаўская царква-крэпасць). У 16 ст. – сярэдзіне 17 ст. рысы Адраджэння праявіліся і ў выяўленчым мастацтве, якое спалучала заходнееўрапейскія традыцыі, асаблівасці візантыйскай мастацкай спадчыны і адметныя рысы творчасці мясцовых мастакоў. Пашырыўся жанр партрэта, у якім праявілася рэнесансавае разуменне асобы чалавека. Фармаваўся жанравы і батальны жывапіс. У беларускім іканапісе ўзнікла наватарская плынь, што выявілася ва ўвядзенні ў сюжэтную канву бытавых і этнаграфічных дэталяў. Рэфармацыя. асаблівасцю рэфармацыі на Бел-сі было тое, што ў адрозненне ад еўропы яна тут не стала народнай, а ахапіла толькі вышэйшыя колы грамадства. Славутыя магнацкія рады – радзівілы, хадкевічы, сапегі – прыхінуліся да рэфармацыі з палітычным разлікам. Яны хацелі адгарадзіцца ад каталіцкай польшчы і замацаваць адасобленнаць сваёй дзяржавы. Рэфармацыя спрыяла пашырэнню асветы, актывізацыі духоўнага жыцця грамадства. Пры абшчынах ствараліся школы, друкарні. Найбольш адметнымі прадстаўнікамі рэфармацыйнага руху на Бед-сі былі мікалай радзівіл чорны, сымон будны, васіль цяпінскі.

30. Пісьмовыя помнікі Старажытнай Беларусі (9 – п/п 13 стст.). Пачынаючы з IX ст., на ўсходнеславянскіх землях шырока распаўсюджваецца пісьменнасць на базе кірылічнага алфавіта (выцесніла рунічную пісьменнасць). Кірыліца была складзена ў 863 г. братамі Кірылам і Мяфодзіем для старабалгарскай мовы, але распаўсюдзілася амаль сярод усіх славянскіх народаў. На Беларусі засталося няшмат помнікаў пісьменнасці, большасць з іх – унікальныя рэчы. Першы датаваны надпіс ва Ўсходняй Еўропе – пячатка князя Ізяслава (княжыў да 1001 г.) Выдатным помнікам пісьменнасці з’яўляюцца “Барысавы камяні”.Па загадзе сына Ўсяслава Чарадзея, князя Барыса (Рагвалода) на вялікіх камянях – язычніцкіх сімвалах былі нанесены надпісы “Господі помозі”, Берасцяныя граматы XI-XV стст. знойдзены на Беларусі ў Віцебску і Мсціслаўлі. Яны выкананы на берасцяной кары – бяросце. У Бярэсці археолагі знайшлі драўляны грэбень з паслядоўна размешчанымі літарамі кірыліцы – “букваром”XIII ст. З XI-XIII стст. захавалася няшмат кніг. Яны былі вельмі рэдкія і ў тыя старажытныя часы. Вырабляліся з пергаменту – спецыяльна апрацаванай скуры маладых жывёл. Самая ранняя рукапісная кніга на Беларусі – гэта Тураўскае евангелле XI ст. Яшчэ вядомы Полацкія евангеллі XII-XIV стст., Аршанскае евангелле XIII ст. Свецкая літаратура. Перш за ўсе – гэта летапісы. Полацки летапісу (ім карыстаўся В.М.Тацішчаў) не захаваўся. Агульным летапісам Кіеўскай Русі з’яўляецца “Аповесць мінулых гадоў”, што была напісана манахам Нестарам у Кіеве ў пачатку XII ст. “Слова аб палку Ігаравым” змяшчае цікавую інфармацыю пра полацкіх князёў (Усяслаў Чарадзей). Аўтар спрыяльна ставіўся да полацкіх князёў, а ў тэксце сустракаюцца словы, характэрныя да заходніх зямель Кіеўскай Русі. Гэта дало падставу некаторым даследчыкам сцвярджаць, што аўтарам з’яўляецца жыхар ці выхадзец са старажытнабеларускіх зямель. Час стварэння “Слова…” – 1185-1187 гг. З распаўсюджаннем хрысціянства і з’яўленнем сваіх славянскіх святых з канца XII ст. пашыраецца мясцовая агіяграфічная літаратура – “жыціі” і “хаджэнні” святых. Вядомы “Жыціе і хаджэнне Еўфрасінні Полацкай” (да 1187 г.), “Жыціе Кірылы Тураўскага”, “Жыціе Аўрамія Смаленскага” (напісана яго вучнем Яфрэмам каля 1240 г.), “Хаджэнне Ігнація Смаляніна”. Вялікую спадчыну пакінуў Кірыла Тураўскі (жыў каля 1130-1182 гг.). Вядомы яго 8 “слоў”-пропаведзяў, 2 каноны, некалькі аповесцяў, каля 30 малітваў-споведзяў. Асноўная тэма, якая турбавала “Златавуста” – духоўная дасканаласць чалавека. Клімент Смаляціч (?–1164 гг.) – адзін з першых славян, які займаў пасаду кіеўскага мітрапаліта,захаваўся толькі адзін яго твор – “Пасланне Фаме прасвітэру”, у якім ён адстойвае самастойнасць мясцовай хрысціянскай царквы перад канстантынопальскім патрыярхам Фамой. Еўфрасіння Полацкая (1110–1173 гг.) перапісвала і перакладала кнігі, засноўвала манастыры (Спаскі жаночы і прсв. Багародзіцы мужчынскі) і школы для дзяцей пры іх, была фундатарам цэркваў і выдатных помнікаў дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Па загадзе Еўфрасінні полацкі дойлід Іаан пабудаваў Спаскую царкву (каля 1132-1159 гг.), а распісаў царкву фрэскамі мастак Кузьма з памочнікамі (згодна з надпісам на сцяне храма). Па заказе Еўфрасінні полацкі майстар-залатар Лазар Богша ў 1161 г. выканаў шасціканцовы крыж – святыню Беларусі. На драўлянай аснове мацаваліся 11 залатых пласцін, аздобленых перагародчатымі каляровымі эмалямі з выявамі святых, каштоўнымі камянямі. Бакі крыжа абкладзены сярэбранымі пазалочанымі пласцінамі, на якіх нанесены надпіс – гісторыя стварэння крыжа, імя майстра, праклён магчымым злодзеям. Такім чынам, крыж – помнік дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, помнік пісьменнасці, хрысціянскі помнік старажытнай Беларусі.

№36. Выяўленчае, музычнае і тэатральнае мастацтва Беларусі канца 16- 1/п 18ст. Пачатак XVII стагоддзя адзначаны імклівай эвалюцыяй скульптурнага мастацтва ад Рэнесанса праз маньерызм да барочнага стылю. Скульптура18 ст: Перыяд, калі барочная алтарная пластыка і скульптурны дэкор дасягаюць у сваім развіцці росквіту. З перыяду XVII-XVIII стст. захавалася нешмат помнікаў жывапісу. Манументальны жывапіс – фрэскі. роспіс фрэскамі шматлікіх праваслаўных і ўніяцкіх храмаў мясцовымі майстрамі (Петрапаўлаўская царква ў Мінску, цэрквы ў Оршы, Магілёве, Віцебску). Каталіцкія касцёлы ў XVII-XVIII стст. афармляліся ў стылі барока. афармленне касцёлаў францысканцаў у Гальшанах, езуітаў у Нясвіжы (XVII ст). Іконапіс на Беларусі адчуў на сабе ўплыў заходнееўрапейскіх і візантыйскіх тэндэнцый. іконапіс пранікаюць рэалістычныя пачаткі. (першая палова XVII ст. “Маці Боская Адзігітрыя” з Жыткавіч і “Ілья” з Крычава). У помніках сярэдзіны – другой паловы XVII ст. мастакі інтэнсіўна ўводзяць у свае творы архітэктурны і ландшафтны пейзаж, персанажы апранаюць у адзенне сваёй эпохі. Прыклады – “Маці Боская Адзігітрыя Баркалабаўская” з Быхава (1659 г.), “Уваскрасенне – Сашэсце ў пекла” з Чачэрска (1678 г.). Вялікія партрэтныя калекцыі збіраліся ў магнацкіх рэзідэнцыях у Нясвіжы і Слуцку, Ружанах, Слоніме, Гродна, Свіслачы. XVII-XVIII стст. з’яўляюцца новыя тыпы і формы партрэтаў – арыстакратычны, рэтраспектыўны з багатым антуражам, пакаленны ці пагрудны, партрэты ў латах рыцарскага тыпу, партрэт вучонага і пахавальны. Шырока ў XVII-XVIII стст. распаўсюдзіліся так званыя “сармацкія партрэты”. Асобы на іх былі апранутыя ў старадаўнія касцюмы, маляваліся ўсе атрыбуты ўлады, якімі валодала асоба, гербы. “Партрэт Канстанціна Астрожскага” (пач. XVII ст.), “Партрэт Кшыштафа Весялоўскага” (1636 г.), “Партрэт Міхаіла Казіміра Паца” (другая палова XVII ст.) і інш. Вядомы мастак з Вільні Іаган Шрэрэр (XVII ст.). ДПІ. кафельная вытворчасць. Рысы характэрныя для дэкору ювелірных і ліцейных вырабаў паўтараліся і ў кавальскай справе. Найбольшага росквіту кавальскае мастацтва дасягае ў XVII стагоддзі. На працягу XV - XVII стагоддзя тканіны шырока імпартаваліся з Італіі, Іспаніі. Званаліцейная справа: званы адліваліся ў вялікай колькасці. Значную частку прадукцыі з металу складалі каваныя вырабы. XVIII стагоддзе лічыцца часам узнікнення беларускага фаянсу( мануфактуры ў Свержані і Целеханах). зацікаўленасць культурай Усходу знайшла адбітак у захапленні тканымі шоўкавымі паясамі.Мэблявая вытворчасць вызначалася вялікай разнастайнасцю вырабаў. прадукцыя мясцовых майстроў займала таксама важнае месца. музыка і тэатр. Скамарохі выступалі з драматычнымі і камічнымі інтэрмедыямі. Вандроўныя акцёры карысталіся рознымі струннымі і ўдарнымі інструментамі (свістулькамі, дудамі, рагамі, бубнамі, скрыпкамі). У 17 ст. у Смаргоні была створана спецыяльная акадэмія, дзе рыхтавалі акцёраў і дрэсіравалі мядзведзяў. Узнікненне ў 16 ст. народнага лялечнага тэатра - батлейкі, уключаў песні, танцы, маналогі, дыялогі.. Папулярнымі былі народныя драмы "Цар Ірад" і "Цар Максімільян". Але спачатку з’явіўся школьны тэатр. Дзейнічалі тэатры перш за ўсё пры езуіцкіх навучальных установах. У іх рэпертуарах пераважалі пастаноўкі на польскай і лацінскай мовах. У свецкай музыцы 16–18 стст. найбольш характэрным жанрам быў кант – шматгалосая песня свецкага зместу. Слонімскі тэатр Міхала Казіміра Агінскага. Частка сцэны затаплялася вадой і па ёй плавалі лодкі. Не менш вядомы быў Нясвіжскі тэатр Францішкі Уршулі Радзівіл. тэатр з’яўляўся аматарскім: на сцэне выступалі члены княжацкай сям’і, госці, сваякі. Для падрыхтоўкі акцёраў оперы і балета на Беларусі існавалі некалькі школ (у Слуцку, Нясвіжы, Слоніме). Помнікам музычнай культуры з’яўляецца полацкі сшытак (к.16-сяр.17ст.) – песні, танцы.

№33. Мастацкае жыццё Беларусі эпохі Рэнесансу і Рэфармацыі. Золотой век-время наиб. Культ.интеллектуальн.эко- расцвета Беларуси, время выдающихся людей, государственных и культурных деятелей мирового масштаба. три периода:Раннее Возрождение (начало ХVI века– 50–60-е годы ХVI века). рост и возвышение городов. Эпоха Реформации (вторая половина ХVI века).Этот период включает в себя широкое соц.движение, попытки практ.соц.реформир-я: суд.и администр.реформы, борьба за город.самоуправление, Статуты ВКЛ 1566 и 1588 годов. Позднее Возрождение, контрреформация и барокко (конец ХVI–ХVII веков). Специфическими чертами Возрождения в Беларуси стали также столкновение западноевр.и восточноевр.культурных традиций, наличие относит.веротерпимости, взаимодействие и взаимовлияние белоруской, рус.,укр.,пол., литовской к-р--полилингвизм лит-ры. Возрождение в Беларуси в трех основных направлениях:: письменность (печать, литература, общественная мысль), зодчество и народное творчество.В Возрождение изменения произошли в лит-ре. Франциск Скорина: создание им типографии в Вильнюсе в 1522 году, выпуск печатных книг на родном языке («Малая подорожная книжка», «Апостол»), а также выпуск в Праге в 1517- 1519 годах «Псалтыря» и 23 отдельных книг Библии на белорусском языке.Дело, начатое Скориной, вскоре нашло в Беларуси много последователей. Начиная с конца 30- х годов XVI века в большинстве крупных городов (Бресте, Несвиже, Вильне, Слуцке) и некоторых местечках (Забулдове, Лоске, Тяпине) ВКЛвозникли типографии. Печатные книги были религ.и свет.хар-ра- учебники, книги по медицине и военному делу, произведения античных авторов и другие.Заметным литерат.явлением -публикация в 1523 году в Кракове поэмы на латинском языке «Песнь о зубре» Николая Гусовского, написанная им по просьбе самого папы римского. Симеон Полоцкий. Он создал рукописные сборники «Ветроград многоцветный», «Рифмологион». Писал на белорусском, латинском и старославянском языках.Был воспитателем царских детей, основал типографию в Кремле и Славяно-греко -латинскую академию. Крупным вкладом в культуру Беларуси явилась деятельность Симона Будного, который организовал в Несвиже типографию, где в 1562 году издал на старобелорусском языке «Катехизис», «Об оправдании грешного человека перед богом», «Про светскую власть», «Новый завет».Василий Тяпинский. Он издал на церковнославянском и белорусском языках Евангелие. Выдающимися деятелями Возрождения были также магнат Николай Радзивил Чёрный, который открывал по всей стране церкви, школы, типографии.Важным явлением белорусской культуры явилась историко-хроникальная литература. Наиболее известными произведениями этого жанра стали «Летописец великих князей Литовских», «Хроника Великого княжества Литовского и Жемойтского», «Хроника Быховца», «Баракулабская хроника», «Хроника польская, литовская, жемойтская и всей Руси» Старийковского. Во второй половине XVI века на смену традиционному летописанию пришла историко-мемуарная литература: «Письма» оршанского старосты Кмиты-Чернобыльского, мемуары новогрудского судьи Евлашевского. На процесс становления и развития белоруской архитектуры и изобразительного искусства значительно повлияли древнерусские традиции, а также лучшие достижения архитектуры и искусства западноевропейских стран. В архитектурных сооружениях этого времени присутствуют черты ренессанса, но они переплетаются с чертами готического стиля. Таков знаменитый Мирский замок. В1490 году владельцем поселения Мир стал князь Юрий Ильич, который построил на окраине поселения большой замок, представляющий в плане перекошенный прямоугольник, напоминающий квадрат, с крепостными стенами, пятью башнями, со рвами и земляными валами, с дворцом внутри. В середине XVI века внутри замка были построены одноэтажные корпуса с подвалами, в первой половине XVII века их надстроили до трех этажей.В архитектуре комплекса преобладают черты готики, в дворцовой части встречаются элементы ренессанса. Художественную выразительность замку придает контраст красного и белого. Красный кирпич стен замка живописно сочетается с белыми нишами башен. Большой достопримечательностью архитектуры являются постройки Несвижа. Несвиж был центром культуры того времени. Во второй половинеXVI века Несвиж был резиденцией магнатов Радзивилов, и в 1584- 1616 годах при участии итальянских мастеров с учетом последних достижений фортификационного искусства был построен город. Поодаль был построен и замок владельца со рвом и валом. В 1583 году на месте деревянного укрепления был заложен каменный замок. Сооружение его на первом этапе вел итальянский архитектор Ян Мария Бернардони- автор ряда построек в городе.Следовательно, застройка велась с учетом достижений итальянской архитектуры эпохи Возрождения. Образцом белорусской готики являются церкви оборонительного типа в Сынковичах, Мало-Можейкове, Супрасли, Заславле. Во второй половине XVI века были построены культовые здания в традициях ренессанса (протестантский собор в Сморгони и костел в Несвиже). В светской архитектуре появляются крепости-замки в Новогрудке, Лиде, Гродно, Мире и других городах. В тесной связи с архитектурой в эпоху Возрождения развивалась живопись и скульптура. Скульптурные произведения украшали церкви, костелы, дворцы феодалов. С XV века появляются произведения светской живописи в жанре портрета. Портрет в эту пору является довольно обыденным явлением. Правда, в XV веке до середины XVI века живописные портреты делались с королей и великих князей. Во второй половине XVI века круг портретируемых расширился. Парадные однофигурные и парные портреты писались иностранными и магнатскими цеховыми художниками в Вильне, Слуцке, Несвиже и других городах. В литературе эти портреты называются «сарматскими». На них изображался человек по определенной схеме- в парадной одежде, в окружении предметов, которые рассказывали о его занятиях, увлечениях и социальном положении в обществе (портрет Юрия Радзивила второй половины XVI века, портрет Ежи Радзивила, портрет Михаила Борисовича конца XVI- начала XVII века).Но, наиболее активно развивалась иконопись. Она создавалась под влиянием древнерусского и византийского искусства. Характерными являются иконы «Матерь божья Замилование», «Матерь божья Иерусалимская», «Матерь божья Смоленская». Распространена книжная миниатюра - рисунок в рукописях и тонкой техникой исполнения. Громкую славу имели белорусские мастера резьбы по дереву (иконостасы), по металлу (церковная утварь, ювелирные изделия), а также изготовители изразцов. Многие мастера бел. происхождения работали в Оружейной и Царской палатах, показывая чудеса ювелирного мастерства.

37. На Беларусі ідэі Асветніцтва расп ў 2-й пал XVII — пач XIX ст. і былі цесна звяз як з усходнеслав-м, так і з заходнееўр-м Асв. Яны знайшлі адлюстр ў філасофіі, сац-гіі, л-ры і м-ве, вызнач-ся паказам быт-х і этн-х умоў жыцця класаў і сац-х груп, праблем аўтаномнасці і адносін да РП і Рас-й імп-і, успрыняцця дух-й спадчыны мінулага, суісн-ня розных пластоў у нац-й к-ры. Адначасова з перайманнем еўр-х маст-х стыляў (барока, класіцызм, сент-зм, ракако і інш.) пашыраліся мясц-я стылі і школы (Магіл-я, Віц-я і інш. у жыв-се), інтымная лірыка, фальклор. Ідэйныя вытокі Асв-ва на Б-сі ідуць ад творчасці і дзейнасці прагрэс-х мысліцеляў канца XVII — пач XVIII ст. К. Лышчынскага, С. Полацкага, I. Капіевіча. Значны ўклад зрабілі выхав-цы Кіева-Магілянскай дух-й акадэміі XVIII ст. (Л. Барановіч, Г. Каніскі, Ф. Пракаповіч і інш.). Прадст-мі ранняга п-ду на Б-сі Б. Дабшэвічам, К. Нарбутам, М. Пачобутам-Адляніцкім спалучаліся навук-я памкненні з гуман-мі. Гэтыя дзеячы высока цанілі свабоду думкі, лічачы гэта абавязк-й умовай разв-ця навук. У лістах, дзённіках, іншага роду эпіст-й, лір-й, драм-й (інтэрмедыі) тв-сці Ф. Карпінскі, малады А. Міцкевіч, выяўляючы погляды дробнай шляхты, былі настр-я супраць уціску клерыкалізму і прыгонніцтва. У многіх творах (асабліва паэтычных) побач з гэтым узмацніўся сатырычна-сацыяльны накірунак. Ён спалучаўся з дыдактызмам і сентыментальнасцю. У мастацтве 2-й паловы XVIII ст. пераважаў класіцызм, які пад уплывам асветніцтва набываў новыя рысы; развіваліся сентыменталізм (I. Быкоўскі, Ф. Карпінскі і інш.), элементы рамантызму і рэалізму. У плыні класіцызму ствараліся паэтыка і рыторыка (Ф. Галянскі, I. Фалькоўскі), а таксама ідэі класіцызму сумяшчаліся з эмпірызмам (ён аддае перавагу пачуццёваму ўспрыманню і вопыту, а не логіцы і абагульненням) і сенсуалізмам (пры ім таксама на першы план выходзяць адчуванне і пачуццё). Я. Снядэцкі, А. Доўгірд, Е. Славацкі, Л. Бароўскі адыходзілі ад класістычных канонаў і рэалізоўвалі сваю творчасць у рэчышчы рамантызму. У канцы XVIII ст. да некаторых найбольш адукаваных дзеячаў пачалі трапляць творы, а з імі ідэі Радзішчава і інш. Прапагандавалі асветніцтва выкладчыкі народных вучылішчаў I. Сакольскі, А. Зміеў і інш. У «Одзе», прысвечанай адкрыццю народнага вучылішча ў Полацку, I. Саколькі сцвярджаў тэзіс «Без ведаў мы — дзеці цемры!» У сувязі з тым, што Беларусь у канцы XVIII ст. трапіла ў абшары Расійскай імперыі, у Расіі павысілася цікавасць да жыцця, беларускай мовы і культуры (Г. Дзяржавін, М. Кайдаловіч, I. Ляпёхін, В. Севяргін і інш.). Пэўную ролю для распаўсюджвання ідэй асветніцтва на Беларусі адыграла Адукацыйная камісія. Ідэйна яе натхнялі польскія асветнікі Сташыц, Я. Снядэцкі, выкладчыкі Віленскага універсітэта Ж. Жылібер, М. Пачобут-Адляніцкі, А. Снядэцкі, I. Страйноўскі і інш. У канцы XVIII і пачатку XIX ст. узмацнілася супрацьстаянне паміж прыхільнікамі і праціўнікамі асветніцтва. Творы Вальтэра, Дзідро, Сташыца, Ламаносава і інш., што распаўсюджваліся і ў Беларусі, рэзка крытыкаваліся апанентамі (у 1781 г. у Нясвіжы на польскай мове апублікаваны пераклад кнігі абата Нанота «Жыццё і памылкі Вальтэра», у 1786 у Вільні — кніга М. Богуша «Філосаф без рэлігіі»). Ім (апанентам) у супрацьлегласць выдаваліся творы, што прапаведавалі ідэі асветніцтва. У 1790 у Мінску пабачыла свет кніга «Праблемы…» Быкоўскага, дзе па-свойму тлумачыліся канцэпцыі французскіх і іншых асветнікаў. Асветнікі ў сваіх творах прапагандавалі тэорыю натуральнага права (Страйноўскі, Карповіч і інш.) і радыкальна-утапічныя ідэі (I. Яленскі), выкрывалі антыпрыгонніцтва і яго канцэпцыі (Я. Ясінскі і інш.). У 1-й палове XIX ст. узмацнілася імкненне да тэорыі пазнання і логікі. Я. Снядэцкі і А. Доўгірд намагаліся спалучыць сенсуалізм і абстрактны метады пазнання ў супрацьстаянні з нямецкім ідэалізмам. Свой уклад у справу асветніцтва ўнеслі даследчыкі прыроды — ураджэнцы Беларусі В. Карчэўскі, П. Славінскі, С. Юндзіл, М. Ачапоўскі, да яго ідэалогіі мелі дачыненні філаматы і філарэты.

39. Культура Беларусі канца XVIII - першай паловы XIX ст. Перыяд з к. XVIII па 10-я гг. ХІХ ст. адносіцца да эпохі Асветніцтва ў Беларусі. расп-не ь – класіцызм. Прыкладна з 10-х гг. ХІХ ст. у культуры Беларусі ўзнікаюць парасткі новага ідэйнага і мастацкага напрамку – рамантызму. У Заходняй Еўропе рамантызм узнік раней. Ён адлюстраваў расчараванне тымі вынікамі, якімі скончылася французская буржуазная рэвалюцыя канца XVIII ст. У процівагу асветніцкаму рацыяналізму светапогляд эпохі рамантызму прасякнуты сцвярджэннем перавагі духоўнага пачатку над розумам. Рамантызм не з’яўляўся акрэсленым мастацкім стылем, але ў некаторых сферах мастацкай к-ры ён выступаў як альтэрнатыва класіцызму (у л-ры, жывапісе). Шыр-е расп-не ў выяўленчым м-ве і л-ры гіст-га жанру. Рам-зм прыўнёс у м-ва ідэі народнасці, каштоўнасці нац-х трад-й і быту. Адлюстраванне ідэй Асветніцтва і рамантызму- А. Міцкевіч:пісаў на польскай мове, выкарыстоўваючы сюжэты беларускай гісторыі і фальклору. У І палове ХІХ ст. з асяроддзя апалячанай беларускай шляхты з’яўляюцца паэты і празаікі, якія ствараюць беларускамоўныя творы. У музычна-тэатральнай к-ры канца XVIII – І паловы XIX ст. вылучаецца сваёй адметнасцю прыгонны прафесійны тэатр магнатаў, які меў змешаныя оперна-драматычныя трупы, у якіх адны і тыя ж акцёры выконвалі ролі ў оперы, драме, камедыі. Оперы ставілі ў Нясвіжскім і Слуцкім тэатрах Радзівілаў, Ружанскім і Дзярэчынскім (Зэльвенскі р-н) тэатрах Сапегаў і інш. Значную частку рэпертуару Гродзенскага, Слонімскага і Шклоўскага тэатраў складалі балеты. Пры некаторых магнацкіх тэатрах існавалі балетныя школы. Высокае прафесійнае майстэрства беларускіх артыстаў балета пацвярджаецца тым, што яны папаўнялі трупы варшаўскіх і пецярбургскіх тэатраў. У 1785 г. гродзенская трупа стала асновай польскага “Таварыства танцораў Яго Каралеўскай Вялікасці”, а 14 прыгонных танцораў Шклоўскага тэатра графа С.Зорыча ўвайшлі ў склад пецярбургскіх тэатраў.

Разам з прафесійным тэатрам развіваўся аматарскі, які быў папулярны ў шляхецкім, чыноўніцкім і афіцэрскім асяроддзі. На аматарскай сцэне рабіў першыя крокі беларускі нацыянальны тэатр. Ля яго вытокаў стаялі В.Дунін-Марцінкевіч і тыя мінскія акцёры і музыканты-аматары, якія гуртаваліся вакол гэтага выдатнага драматурга, рэжысёра і акцёра. 23 верасня 1841 г. адбылася прэм’ера аматарскага спектакля – камічнай оперы “Рэкруцкі яўрэйскі набор”, музыку для якой напісалі С.Манюшка і К.Кжыжаноўскі, а лібрэта – В.Дунін-Марцінкевіч. 9 лютага 1852 г. мінскія аматары паставілі “Ідылію” Дуніна-Марцінкевіча на музыку С.Манюшкі і К.Кжыжаноўскага. Глыбокі след у беларускай музычнай культуры пакінуў класік польскай музыкі, ураджэнец Ігуменскага (цяпер Чэрвеньскі р-н) павета Мінскай губерні Ст. Манюшка. У Мінску ў таленавітага музыканта і выкладчыка Д.Стэфановіча ён атрымаў пачатковую музычную адукацыю. 3 Мінскам звязана стварэнне і пастаноўка яго першых вадэвіляў, музычных камедый і камічных опер. Творчая дружба С.Манюшкі з В.Дуніным-Марцінкевічам прынесла вялікі плён: на лібрэта апошняга былі напісаны оперы “Спаборніцтва музыкантаў”, “Чарадзейная вада”, “Сялянка”, пастаўленыя ў Мінску і іншых беларускіх гарадах. Беларускія народныя песні і мелодыі арганічна ўвайшлі ў творы С.Манюшкі. Сярод вядомых дзеячаў музычнай культуры, якія працавалі на Беларусі, М.К. Агінскі, аўтар славутага паланеза “Развітанне з Радзімай”; Фл. Міладоўскі, аўтар пастаўленай у Мінску аперэты “Канкурэнты”; М. Ельскі, мінскі скрыпач і кампазітар; І.Глінскі, гродзенскі спявак і кампазітар; Т. Юзафовіч, скрыпачка; дзеці Дуніна-Марцінкевіча Каміла і Міраслаў, бліскучыя піяністы; М. Гузікаў, ксілафаніст з еўрапейскім імем; браты Дамінік і Вікенцій Стэфановічы, дырыжоры мінскага духавога аркестра, кіраўнікі фартэпіянных класаў і інш. У выяўленчым мастацтве Беларусі канца XVIII – першай паловы ХІХ ст. наглядалася ўзаемадзеянне дзвюх плыняў – класіцызму і рамантызму. Класіцызм быў афіцыйным стылем, якога прытрымлівалася Пецярбургская акадэмія мастацтваў. Аднак у выяўленчае мастацтва пранікаюць і элементы рамантызму. Перапляценне рысаў класіцызму і рамантызму наглядаецца ў творчасці беларускага мастака Іосіфа Аляшкевіча. Мастак жыў у Пецярбургу, аднак часта прыязджаў у Беларусь. Тут ён стварыў шэраг партрэтаў. Некаторыя з іх выкананы ў стылі класіцызму (партрэт А. Чартарыйскага). Асобныя творы Аляшкевіча адлюстравалі рамантычныя павевы.

Валенцій Ваньковіч увайшоў у гісторыю беларускага жывапісу як прадстаўнік рамантызму. Майстэрня Ваньковіча ў Мінску была цэнтрам, вакол якога групаваліся лепшыя мастацкія сілы горада. Яе часта наведвалі мастакі Дамель, Кулеша. Сярод знаёмых і сяброў Ваньковіча было шмат дзеячаў літаратуры і мастацтва Беларусі, Літвы, Польшчы, у тым ліку і Адам Міцкевіч. Мастак стварыў шэраг іх партрэтаў у стылі рамантызму. Палатно Ваньковіча “Міцкевіч на скале Аюдаг” з’яўляецца тыповым прыкладам рамантычнага партрэта. Таленавіты мастак, этнограф і кампазітар Н.Орда абышоў і аб’ездзіў амаль усю Беларусь, Польшчу і Літву, зрабіў каля 500 акварэляў і малюнкаў з натуры, захаваўшы такім чынам для нашчадкаў аблічча цудоўных помнікаў архітэктуры, замкаў, палацаў, вуліц гарадоў, гістарычных мясцін. Яго акварэлі і малюнкі пераводзіліся ў літаграфіі, выдаваліся альбомамі, графічнымі серыямі. Вялікае грамадскае прызнанне атрымалі карціны Н.Орды “Лагойск”, “Крыжоўка”, “Руіны замка ў Лідзе”, “Мір”, “Нясвіж”, “Белая вежа” і інш. Мастак Ян Дамель пакінуў значны след амаль ва ўсіх жанрах выяўленчага мастацтва. Найбольш вядомы ён як майстар гістарычнага жанра. Ян Дамель добра ведаў айчынную і антычную гісторыю, валодаў некалькімі замежнымі мовамі. У сваіх палотнах ён імкнуўся адлюстраваць найбольш яркія, кульмінацыйныя моманты гістарычнага развіцця краю. Мастак стварыў такія карціны, як “Смерць князя Панятоўскага”, “Смерць Глінскага ў няволі”, “Вызваленне Т. Касцюшкі з цямніцы”, “Адступленне французаў праз Вільню ў 1812 г.” і інш. Акрамя гістарычных палотнаў, Дамель напісаў шэраг партрэтаў і пейзажаў. Вікенцій Дмахоўскі вядомы як стваральнік рамантычных пейзажаў. Мастак у асноўным маляваў месцы, звязаныя з жыццём і дзейнасцю А. Міцкевіча, сябрам якога ён быў (“Возера Свіцязь”, “Дом Міцкевіча ў Навагрудку”, “Заход сонца” і інш.). Аўтарам класічных твораў беларускага жывапісу з’яўляецца І. Хруцкі. У 1839 г. за нацюрморт “Кветкі і садавіна” ён атрымаў званне акадэміка Пецярбургскай акадэміі мастацтваў. Хруцкі напісаў шмат нацюрмортаў, пейзажаў і партрэтаў. Прадстаўнікамі бытавога жанру ў выяўленчым мастацтве былі выхаванцы Віленскай школы жывапісу К.Кукевіч, К.Русецкі, Ю.Карчэўскі, Ц.Бычкоўскі і інш. Выразнай манерай пісьма вылучаюцца творы К.Русецкага: “Жняя”, “Вербная нядзеля”, пейзажы ваколіц Навагрудка, Ашмяншчыны, Белавежскай пушчы. У першай палове XIX ст. у мастацтве Беларусі вырасла папулярнасць графікі. Гэта было выклікана развіццём паліграфічнай вытворчасці, выданнем масавымі тыражамі друкаваных твораў. Звярталіся да мастацкага прыёму графікі ілюстратары, картографы. Найбольш вядомымі графікамі былі М.Падалінскі, Ю.Главацкі, Ю.Азямблоўскі, Б.Клямбоўскі.

41. Матэрыяльная культура і побыт беларусаў. МК – сук-сць мат-х кашт-й, ств-х чал-вам у працэсе гіст грам-карысн дзейнасці: прылада працы, жыллё, адзенне, ежа, танспарт-я сродкі, культуавыя і бытавыя рэчы, прадм м-ва і інш. Арган звяз з дух-й культ-й. Жыллё – ў 19-пач. 20 стст. – асн тып былі зрубныя 1-, 2-, 3-камерныя пабуд. 1 – хата без сянец (рэдкае ў 19 ст., толькі для больш бедных), 2- хата+сенцы, 3 – хата+сенцы+клець. Гарады – прад перапланіроўка, пабуд шматпавярховы, шматкватэрны буд-к, павятовыя гар – цэнтр забуд 1-павярховай у больш. драўл. Унутр пл-ка. Печ у прав ці лев вуглу з вусцем да акна, у процілегл па дыяган ад печы вуглу – покуць – ган-е месца ў хаце, на як ст бажніца і стол. Ад покуці ўздоўж сцен – лавы. Ад печы ўздоўж глухой сцяны насціл палаці-нары, пазней – ложкі. З рухомай мэблі – ўслоны. У 19 ст з’яв суднікі – шафкі для посуду, лаву пач выцясняць др-я канапа. З элем-ў эст-га інтэр’ера б пашыр вырабы ручнога ткацтва. У дэкоры выкар 3 асн-я групы арнам-х матываў: нябесных цел, мясцовай флоры і фауны, геам абстр-х форм. У арн-т акон-х абрамл-ў – у тэхн прапільнай разьбы выявы птушак і звяроў. Беларускі нацыянальны касцюм, маючы агульныя карані з украінскім і рускім нацыянальнымі касцюмамі, хоць і фарміраваўся на аснове ўзаемаўплыву літоўскай, польскай, рускай і ўкраінскай традыцый, тым не менш адрозніваецца самабытнасцю і з'яўляецца самастойным з'явай. Акрамя гэтага, ён ўбіраў у сябе тэндэнцыі інтэрнацыянальнага гарадскога касцюма і такім чынам ўпісваўся ў агульнаеўрапейскі кантэкст. Пры вырабе касцюма выкарыстоўваліся такія віды дэкаратыўна-прыкладнога творчасці, як ткацтва, пляценне, ювелірнае мастацтва, апрацоўка скуры і іншыя. Фарміраванне беларускага традыцыйнага касцюма і яго асаблівасцяў пачалося ў часы Сярэднявечча.даследчыкі вылучаюць больш за 30 разнавіднасцяў народнага касцюма, досыць строга прывязаных да пэўнай мясцовасці. Мужчынскі касцюм звычайна складаўся з кашулі, вышытай па варотах і нізе, штаноў, камізэлькі, нагавіц (пояснае адзенне). Кашуля насілася навыпуск, падпярэзвалася каляровым поясам. Кішэні адсутнічалі, іх замяняла скураная сумачка, якую насілі праз плячо або падвешвалі да скуранога пояса. У якасці верхняга адзення выкарыстоўваліся кажухі з аўчыны, якія ў заможных людзей зверху абшывалі каштоўнай тканінай і ўпрыгожваліся вышыўкай і аплікацыямі. Вельмі багатыя людзі насілі футры з меха. Таксама існавала верхняе адзенне з сукна, якое называлася па-рознаму: «япанча», «кірэя», «бурка», «чуя». Існавала вялікая разнастайнасць мужчынскіх галаўных убораў: магеркі з качанай воўны, брылі з саломы, узімку — футравая шапка (аблавуха). Жаночы касцюм. Вылучаюцца чатыры комплексы: са спадніцай і фартухам; са спадніцай, фартухам і камізэлькай (гарсэтам); са спадніцай, да якой прышыты ліф-гарсэт; з андаракам, фартухам, камізэлькай (гарсетам). Фартухі упрыгожваліся карункамі, складкамі, вышытым узорам; камізэлькі (гарсет) — вышыўкай, карункамі, дэкаратыўнымі нашыўкамі і аплікацыямі. Жаночае верхняе адзенне часцей і багацей, чым мужчынскае, ўпрыгожвалася вышыўкай і аплікацыяй, але па выглядзе і крою не вельмі моцна адрознівалася ад мужчынскага. Жаночыя галаўныя ўборы мелі важнае сацыяльнае і абрадавае значэнне. Па іх выглядзе можна было вызначыць сямейнае становішча, узрост жанчыны, яе матэрыяльнае становішча. Галаўныя ўборы выкарыстоўваліся ў абрадах і рытуалах, напрыклад, на вяселлях дзяўчыне ўрачыста змянялі дзявочы ўбор на жаночы.

Карэнныя адрозненні існавалі паміж жаночымі і дзявоцкімі галаўнымі ўборамі. Дзяўчаты насілі вянкі, вузкія рознакаляровыя стужкі (скідачка, шлячок), а жанчыны хавалі валасы пад каптур, апранаючы зверху галаўны ўбор рушніковага тыпу, напрыклад, намітку або хустку. Існавала вялікая колькасць спосабаў завязвання намітак. Вясельная намітка часта захоўвалася жанчынай ўсё жыццё і апраналася на яе пры пахаванні. Заможныя жанчыны выраблялі свае наміткі з дарагога тонкага палатна і ўпрыгожвалі іх карункамі, вышыўкай залатымі і сярэбранымі ніткамі, а жанчыны больш беднага становішча выкарыстоўвалі больш танныя тканіны і больш простыя ўпрыгажэнні, пры гэтым разнастайнасць арнаменту, як правіла, захоўвалася. Таксама жанчыны выкарыстоўвалі такія галаўныя ўборы, як хусткі, коптуравыя (чапцовыя) і рагацістыя галаўныя ўборы. Жанчыны ў сялянскіх сем'ях часцей за ўсё насілі лапці. У халоднае надвор'е насілі пасталы. Боты і жаночыя чаравікі у вёсках насіліся толькі па святах ці ў найбольш заможных сем'ях. Такі абутак часцей выраблялі адмысловыя рамеснікі на замову. Пояс, які выкарыстоўваўся ў мужчынскім касцюме, вырабляўся з дарагіх шаўковых нітак з ўплеценых залатых і срэбных нітак. Ён нёс не толькі функцыянальнае значэнне, але і абрадавае, рэлігійнае і сацыяльнае . Яго вырабам займаліся майстры ткацтва, кожны пояс з'яўляўся практычна творам мастацтва і шанаваўся ў многіх краінах. Для ўпрыгожвання насіліся завушніцы, каралі (шкляныя, бурштынавыя, каралавыя, у заможных пластоў — часам жамчужныя, рубінавыя). Іншыя ўпрыгожванні — брошкі, бранзалеты, пярсцёнкі — таксама насіліся ў асноўным заможнымі пластамі насельніцтва. У беларускім нацыянальным касцюме выкарыстоўваліся толькі натуральныя тканіны, якія вырабляліся ў хатніх умовах, у асноўным гэта былі лён і воўна, таксама ўжывалася тканіна з валокнаў каноплі. Для афарбоўкі пражы выкарыстоўваліся натуральныя фарбавальнікі: настоі траў, кары, лісця дрэў, балотнай руды. Для вырабу верхняй вопраткі ўжываліся сукно і аўчына. Чырвоныя ніткі для вышыўкі купляліся, але пасля ўжо ў хатніх умовах дафарбоўваліся ў карычневы і бардовы колеры. Часцей за ўсё адзенне было белага колеру, у якасці ўпрыгожвання яно афармлялася вышытым чырвоным арнаментальным узорам, які аб'ядноўваў ўвесь камплект ў адзіную кампазіцыю. У арнаменце выкарыстоўваліся геаметрычныя ўзоры, пазней сталі прымяняцца таксама раслінныя ўзоры і іх спалучэнне з геаметрычнымі. У абавязковым парадку афармляліся арнаментам рукавы, каўнер, фартух і галаўныя ўборы. Пры вырабе касцюма выкарыстоўваліся вышыўка, бранае, выбарнае, перавыбарнае, закладное, рамізнае, пераборнае і ўзорнае ткацтва, карункі і аплікацыя. Для вырабу пояснага адзення шырока ўжываліся паліхромныя суконныя тканіны. На фартухі прышывалі пакупныя або самаробнае карункі.

Побыт – сук-сць спос-ў і форм жыццядз-ці ў пазавытворчай дзейнасці, непасрэднае зад-не людзей у харчах, адзенні, жыллі і інш. Да П. Звыч не аднос вытворчую дзейнасць. Аграрны каляндар, абрады, святы і інш.

42. Сац-культ-е станов-ча Б-сі ў пач ХХ ст. Пасля адмены прыг. права – разв. капіт.,экан. адносін+адбыв. змены ў сац-м складзе нас-ва: скл-ца асн-я сац-я групы бурж-га грам-ва, паш-ца прац-сы аб пераўтв-ні бел-й народ-ці ў бел-ю нацыю.Гэты прац-с і прац-с замац-ня нацыян-й самасвяд-ці на Б. мелі свае асаб-ці. Яны адбів-ся на раз-ці кул-ры. Царызм прав-ў пал-ку умац-ня прав-й ц-вы і рус-га чын-ва, і пал-ку змян-ня кат-га ўплыву на Бел. Стан-не бурж-га грам-ва .Раз-цё кап-х рын-х адн-н прывяло да хут-га росту нас-ва, аб-ся разл-не класаў і фар-не асн-х класаў кап-га грам-ва – пралетарыяту і буржуазіі. Раз-цё бел-й інтэлігенцыі, якая займ-ся навукай, літ-й, маст-м. Гал-я крыніца фарм-ня інт-і – студэнцтва. Інтэл-я Бел-сі фар-ся з розных крыніц – двар-ва, гар. і сел-х саслоўяў. Яна актыўна ўключ-ся ў кул-ю дзейн-ць, змаг-ся за род-ю мову. Дзейн-ць бел-й інт-і была прасяк-та патрыят-м, садз-ла нац-му і пал-му абуджэнню народа, яго згуртаванню, аказ-ла ўплыў на дух-ю сутнасць нцыі. Хар-й прыкметай пач. ХХ ст. ст-ла ст-не кул-асвет-х навук-х устанош, тав-ў – “Мін-е тав-ва аматараў прыг-х маст-ў”(1898-1906)+Пн-зах-ні аддзел Рус-га геаг-га тав-ва. Змены ў бел-й літ-ры – расп-ны літ-ны жанр – публіц-ка.(Я.Купала,Колас,Цётка,Багдановіч). Гал тэмы ў літ-ры – нац-е і сац-е вызвал-не, б-ба с-ць самадзяржаўя, ідэя нац. адражэння.“Наша доля”, “Наша ніва”-лег-я перыяд-я выд-ні і цэнтры згуртав-ня бел-й інтэл-і. У пач ХХ ст. – актыв-я грам-пал-га і кул-га жыцця – раз-цё тэатра. Дзейн-лі нар-я т-ры ў Мн., Гр.,Пол-ку, Слуцку-нал-ся бел-я вечарынкі. Нар-не нац-га прафес-га тэатра

Ідэя бел. прафесійнага тэатра была ажыццеўлена І.Буйніцкім: бел.акцер,рэжысер,тэатр. дзеяч. У 1907г. утварыўся устойлівы аматарскі тэатр. выступалі перад мясцовымі жыхарамі. У 1910г. трупа стала прафесійнай і атрым.назву “Першая бел. трупа І.Буйніцкага”. у яе рэпертуары былі песні,танцы,пастаноўкі п’ес Э.Ажэшкі,К.Каганца. уціск царскіх улад і матэр.цяжкасці прымусілі ў 1913г. закрыць тэатр. у 1910-1916гг. Дзейнічаў “Бел. музычна-драматычны гурток” (вільня). Праводзіў у жыццё ідэі газеты”Наша ніва”. Став.творы Купалы,дуніна-мрцінкевіча. Гурток садзейнічаў адраджэнню і станаўленню бел-га драм. і муз.маст-ва. У выяўл-м м-ве –ідэя дэм-і, умац-не рэал-х прынцыпаў – у І чаргу ў станковым жывапісе і графіцы + гістар і быт жанр + пейзаж. Гіст жанр: Альхімовіч (Пах-не Гедыміна), Манюшка, Дмахоўскі, Кулеша, Сухадальскі. У цэнтры быт-га ж – вобраз селяніна Альхімовіч “Жніво”, Сілівановіч “Стары пастух”. Пейзаж – паказ прыгажосці роднай зямлі (Гараўскі і Атрыганьеў). Імкненне ств-ць нац-й маст-й школы. Б-ба паміж маст-рэалістамі і прыхільнікамі “мадэрнізму”.Станкавы жывапіс: пейз, партр і інш. Вяд: “Зямля”, “Эмігранты” Рушчыца, “Снег”Вейсенгофа, “Восеньскі вечар” Жукоўскага і інш. Манум-е м-ва: мазаіка і вітраж. Маз Пакроўскага сабора ў Баранавічах, маз-е маёлікавае пано на фасадзе буд былога зям-га банка ў Віц. У неагат-х стізацыях зробл вітражы ў касцёле вёскі Жупраны (Ашмянскі р-н) і інш. + разв-ся графіка.

Арх-ра зн пад моцным рас-м уплывам і змян-ца пад пашыр-м кап-х адносін. Гар і мяст відазм-ца і стан зручнымі для прамысловасці і гандлю. Ствар зоны для пражыв-ня маламаёмасных і бедных. Узводзіліся адмін-я будынкі, залы, тэатры, шматпавярховыя і інш. Пошук сродкаў маст-й выраз-ці прыв да эклектызму і стылізатарства. Дзярж установы – постклас-м (гімназія ў Вілейцы, доі лваранскага сходу ў Слуцку). Пасля на змену экл пр мадэрн: свабодная рац-я планіроўка ў спалуч з малянічай асім-й камп-й аб’ёмаў, новы хар-р сінтэзу мас-ў і інш. (вакз у Барысаве, Маладзечна, буд пазям.-сялянскага банка ў Віцебску, земляробчай школы ў Лужасне Віцебскага р-на). Пошукі свайго нацыянальна-адмет ст, у аснове як – раманскі. Ствар пад-ва да арх-х помнікаш ВКЛ (сядзібны дом у в Чырвоны Бераг Жлобінскага р-на). У пач. ХХ ст у арх-ры Б развів розныя плыні: неакласіцызм (буд рэальнага вуч-ча ў Гродна); неараманскі (дом архірэя ў Мінску).

45. Палітыка беларусізацыі ўяўляла сабой дзейнасць КП(б)Б і ўрада па развіцці к-ры Беларусі, бел.мовы і школы ў 1924-1929 гг. Дзяржаўнымі мовамі былі абвешчаны адразу чатыры — беларуская, руская, яўрэйская і польская. Адбываўся пера-вод навучання ў школах пераважна на беларускую мову. Часці Чырвонай Арміі, што размяшчаліся ў Беларусі, так-сама пераводзіліся на беларускую мову і камплектаваліся беларусамі. Мовай справаводства, якой карысталіся служа-чыя дзяржаўных органаў улады, стала пераважна беларуская. Наладжваўся выпуск газет, часопісаў, падручнікаў і кніг на беларускай мове. Было створана выдавецтва «Савецкая Беларусь», адкрыта Бел.зяржаўная бібліятэка (цяпер Нацыянальная бібліятэка Рэспублікі Беларусь). Пачало ся вылучэнне на адказную работу ў партыйныя і савецкія орга ны ўлады прадстаўнікоў карэннай нацыі, г. зн. беларусаў. Арганізоўвалася навукова-даследчая дзейнасць па ўсеба-ковым вывучэнні Беларусі. У 1922 г. быў адкрытыІнстытут беларускай культуры (Інбелкульт), ператвораны ў 1929 г. у Беларускую акадэмію навук. Яе ўзначаліў гісторык Усевалас Ігнатоўскі. У гады беларусізацыі паспяхова развівалася беларус- кае мастацтва. Пад кіраўніцтвам выдатнага беларускага рэ- жысёра Е. Міровіча адбывалася станаўленне Першага бела рускага дзяржаўнага тэатра (БДТ-1), цяпер вядомы як Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы. У Віцеб- ску дзейнічаў Другі беларускі дзяржаўны тэатр (БДТ-2), ця пер Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Якуба Коласа). Узнік незвычайны тэатр — Беларускі дзяржаўны вандроўны тэатр (БДТ-3) пад кіраўніцтвам Уладзіслава Га- лубка. Значныя поспехі дасягнуты ў развіцці беларускай літара-туры. У 20-я гг. апублікаваны паэмы «Новая зямля» і «Сы-мон-музыка», у якіх Якуб Колас адлюстраваўжыццё, працу і духоўны свет простых людзей дарэвалюцыйнай Беларусі. Выйшла другая частка яго трылогіі «Наростанях» — аповесць «У глыбі Палесся». Урад БССР прысвоіўЯкубу Коласу і Янку Купалу ганаровыя званні народных паэтаў Беларусі. У гады беларусізацыі адбывалася станаўленне беларускага савецкага кіно. У 1926 г. па матывах аповесці М. Чарота «Свінапас» створаны першы беларускі мастацкі героіка-пат-рыятычны фільм аб грамадзянскай вайне «Лясная быль». Яго рэжысёр Юрый Тарыч унёс вялікі уклад у развіццё кінема-тографа. У 1928 г. у Ленінградзе адкрылася кінастудыя мас-тацкіх фільмаў «Савецкая Беларусь» (з 1939 г. у Мінску, з 1946 г. называецца «Беларусфільм»). 3. Развіццё культуры Беларусі ў канцы 20-х—30-я гг. атрымала назву «культурнай рэвалюцыі». У яе выніку была ліквідавана непісьменнасць, уведзена ўсеагульнае і абавяз- ковае пачатковае, а затым і сямігадовае навучанне. Канец 20-х—30-я гг. былі адзначаны буйнымі поспехамі ў культурным развіцці. Важнай падзеяй у галіне музычнага мастацтва стала адкрыццё ў 1932 г. Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі (з 1992 — Беларуская акадэмія музыкі). Праз год пачаў дзейнасць Беларускі тэатр оперы і балета (цяпер — Нацыянальны акадэмічны тэатр балета Рэспублікі Беларусь і Нацыянальны акадэмічны тэатр оперы Рэспублікі Беларусь). У 1937—1938 гг. заснавана Беларуская дзяржаўная філармо-нія. У 30-я гг. створаны вядомыя беларускія оперы «У путчах Палесся»А Богатырева, «Кветка шчасця» А. Туранкова, 1нац. балет «Салавей» М. Крошнера. Беларускія мастакі В. Волкаў, Я. Зайцаў і інш.

38. Мастацкая спадчына Бел. 2 1/1 18 стагоддзя. Важнай з’явай жыцця другой паловы 18 ст. стаў прыгонны тэатр. Многія беларускія магнаты: Радзівілы, Сапегі, Тызенгаўзы і іншыя, – утрымлівалі ў сваіх маёнтках капэлы, аркестры, тэатры, а нярэдка і самі станавіліся кампазітарамі і музыкантамі, як Міхал Клеафас Агінскі, аўтар паланеза “Развітанне з Радзімай”. У другой палове 18 ст. выступалі ўжо іншаземныя майстры і артысты з прыгонных сялян. Для падрыхтоўкі акцёраў оперы і балета на Беларусі існавалі некалькі школ (у Слуцку, Нясвіжы, Слоніме). Прыгонныя і прыватныя тэатры таксама працавалі ў Слуцку, Шклове,

3 эпохай Асветніцтва звязана ўсталяванне стылю класіцызму ў архітэктуры. Архітэктары паступова адмаўляліся ад празмернай складанасці і заблытанасці архітэктурных форм, характэрных для стыляў барока і ракако. У архітэктурных кампазіцыях пачалі выкарыстоўвацца выразныя геаметрычныя формы. Набывалі распаўсюджанне антычная ордэрная сістэма і простыя дэкаратыўныя ўпрыгожванні. Горадабу-даўніцтва станавілася дзяржаўнай справай. У выяўленчым мастацтве Беларусі канца 18 наглядалася ўзаемадзеянне дзвюх плыняў – класіцызму і рамантызму. Перапляценне рысаў класіцызму і рамантызму наглядаецца ў творчасці беларускага мастака Іосіфа Аляшкевіча. Мастак жыў у Пецярбургу, аднак часта прыязджаў у Беларусь. Тут ён стварыў шэраг партрэтаў. Некаторыя з іх выкананы ў стылі класіцызму (партрэт А. Чартарыйскага). Асобныя творы адлюстравалі рамантычныя павевы. Валенцій Ваньковіч прадстаўнік рамантызму. Майстэрня Ваньковіча ў Мінску была цэнтрам, вакол якога групаваліся лепшыя мастацкія сілы горада. Яе часта наведвалі мастакі Я. Дамель, М. Кулеша. Сярод знаёмых і сяброў В. Ваньковіча было шмат дзеячаў літаратуры і мастацтва Беларусі, Літвы, Польшчы. Мастак стварыў шэраг іх партрэтаў у стылі рамантызму. Палатно В. Ваньковіча “Міцкевіч на скале Аюдаг”. Мастак, этнограф і кампазітар Н. Орда абышоў і аб’ездзіў амаль усю Беларусь, Польшчу і Літву, зрабіў каля 500 акварэляў і малюнкаў з натуры, захаваўшы такім чынам для нашчадкаў аблічча гістарычных мясцін. Яго акварэлі і малюнкі пераводзіліся ў літаграфіі, выдаваліся альбомамі, графічнымі серыямі. Вялікае грамадскае прызнанне атрымалі карціны Н. Орды “Лагойск”, “Крыжоўка”, “Руіны замка ў Лідзе”, “Мір”, “Нясвіж”, “Белая вежа” і інш. ДПІ:

На смену барокко в конце ХVIII века приходит классицизм, а затем и реминисценции исторических стилей. Перыяд інтэнсіўнага развіцця і росквіту ювелірнага мастацтва, якое дасягнула высокага узроўню. З сярэдзіны XVIII стагоддзя вытворчасць літых вырабаў з жалеза і чугуна адбывалася за кошт прыватных прадпрыемстваў, з якіх найбуйнейшым быў чыгуналіцейны завод графа Храптовіча, заснаваны у 1794 годзе ў Вішнева. Значную частку прадукцыі з металу складалі каваныя вырабы. XVIII стагоддзе лічыцца часам узнікнення беларускага фаянсу, цэнтрамі вытворчасці якога сталі мануфактуры ў Свержані і Целеханах. Прадукцыя гэтых манкфактур, якая была прызначана для ўнутранага рынку і ішла на ўпрыгожанне палацаў і паркаў, на раннім этапе нагадвала творы славутых фабрык Італіі і Францыі, а больш позняя, барочная па форме і дэкору, набыла мясцовы характар з характэрным лаканізмам і стрыманасцю аздаблення. У XVIII стагоддзі дасягнула высокага ўзроўня шкляная вытворчасць, асабліва прадукцыя шкляных мануфактураў князёў Радзівілаў у Налібоках і Урэччы, якія славіліся таксама крышталёвымі вырабамі. Шкляныя вырабы у XVIII стагоддзі ў асноўным былі з безколернага шкла. Для вырабаў характэрна асіметрычнасць прафіляваных ножак і чаш бакалаў, кілішкаў, кубкаў.

10. Развитие западноевроп.культуры в Средгевековье. Университеты. Первый из них был образован в 1119 г. в Болонье (Италия). Позднее университеты появились в Англии (Оксфорд, вторая половина XII в.), Франции (Париж, 1215 г.).Подготовка врачей, причем на самом высоком уровне, происходила в стенах Салернской медицинской школы (Италия).Наука. Раннее и начало высокого Средневековья в западноевропейской науке отмечено господством умозрительного книжного знания, основанного на наследии античной цивилизации, взятом, однако, далеко не в полном объеме.

О создании какой-либо новой информации научного характера можно говорить только с начала XIII в. Среди наиболее заметных ученых западноевропейского Средневековья следует выделить Роберта Гроссетеста (1175 — 1253), который одним из первых выступил за переход от умозрительной науки к экспериментальной. По его мнению, процесс изучения природы проходит следующие ступени: 1) опыт; 2) тезис-гипотеза; 3) дедуктивный вывод из тезиса-гипотезы следствий; 4) практическая проверка последних. Данная линия на переход к экспериментальному естествознанию была продолжена учеником Гроссетеста Роджером Бэконом (1214 — 1290).

В светской архитектуре романский стиль представлен замком-крепостью с донжоном, центральной башней, служившей убежищем семье феодала и его вассалам в случае нападения. Здесь же располагались продовольственные и оружейные склады, тюрьма.

В церковной архитектуре основным памятником стала трехнефная базилика с трансептой и башней над пересечением центрального нефа и трансепты.

В XII в. началось формирование нового архитектурного стиля — готического. Технической основой готики стало изобретение сложной каркасной структуры. Свод поддерживался теперь не только стенами. Часть нагрузки распределялась на относительно невысокие, но очень массивные контрфорсы, связанные со стенами специальными арками. В результате появились огромные окна с витражами, наполнявшие собор светом.Обязательным элементом готического собора оыли две башни в западной части здания. Это, вероятно, отражало древнее германское поверие о том, о после захода солнца с запада приходят демоны. От них-то и призваны были защищать людей эти башни.

Символика готического собора давала средневековому человеку наглядное представление о строении Вселенной, месте человека в ней, общественной иерархии.

Рыцарская культура. Формирование рыцарского сословия повлекло за собой создание целого слоя специфической культуры. Особо следует выделить турниры, известные с конца IX в. В XI в. были записаны первые турнирные правила, а в XIII в. рыцарские турниры стали устойчивой западноевропейской традицией.

Неотъемлемой частью рыцарской культуры была геральдика, прошедшая путь от опознавательных знаков для выделения своих рыцарей во время крестовых походов до своеобразного удостоверения личности рыцаря — участника турнира, языка символов, способного передать достаточно объемную информацию.

С рыцарством были связаны и многочисленные произведения художественной литературы разных жанров. К ним относятся эпические произведения: «Песнь о Роланде» (Франция), «Песнь о моем Сиде» (Испания), «Песнь о Нибелунгах» (Германия), лирические стихотворения, романы.

Наибольшей популярностью среди последних пользовались сочинения, входившие в «артуровский» цикл, связанный с именем легендарного короля Артура. В его замке Камелоте стоял круглый стол, над которым можно было видеть надпись: «Сила — это еще не справедливость, справедливость — это и есть сила». Каждый год здесь собирались 12 рыцарей и рассказывали о своих подвигах за истекшее время.

Городская культура. Основные литературные произведения, вышедшие из-под пера городских авторов, в основном анонимных, относятся к жанру стихотворений, новеллы комического или сатирического содержания, известной во Франции как фаблио, в Германии — как шванк. Весьма популярными были также произведения, в которых основные персонажи — крестьяне и рыцарь — скрывались под масками животных: сообразительного лиса Ренера и глупого волка Изенгрима («Роман о Лисе»).

Театр. О зарождении средневекового театра можно говорить приблизительно с IX — X вв., когда в католических богослужениях появились сначала диалоги, основанные на евангельских текстах, а затем пантомимы. С конца XI в. началась трансформация этих вставок в небольшие бытовые сценки.

Первый по-настоящему театральный жанр появился в XII — XIII вв. Это была мистерия — массовое самодеятельное представление на библейские темы с участием десятков и даже сотен человек. Примерно в это же время возникает миракль — театральная постановка, основанная на христианских легендах о чудесах. Весьма остроумными, хотя и часто грубыми шутками были наполнены французские фарсы XIV — XV вв.

Ранний гуманизм. Развитие городского сектора экономики в период позднего Средневековья (в основном в Италии) усилило светское начало в культуре, определив ориентацию на человека-творца.

Первым представителем новой культуры стал Данте Алигьери (1265 — 1321), чье творчество не только венчает средневековый период развития западноевропейской культуры, но и открывает в ней новую страницу — эпоху Возрождения.

Фактически началось формирование принципиально новой культуры, устремленной в будущее.

Наиболее полно гуманистические принципы -в творчестве Франческо Петрарки (14в.)Джованни Боккаччо (14 в.), Мазаччо (15в.), Сандро Боттичелли (1445 — 1510), Донателло (1386 — 1466).

26.передвижники. В 1870 году зародилось новое движение товарищество передвижников или товарищество передвижных художественных выставок ТПХВ и передвижение их по городам России, это объединение художников профессионалов. Творчество передвижников сближало многих художников в единстве и идейными позициями, неприятиями академизма с его декоративными пейзажами, бутафорской театральностью и различной мифологией. Русские художники передвижники стремились показать в своих работах идейную сторону изобразительного искусства которая ценилась на много выше, чем, эстетическая, поставив перед собой задачу широкой пропаганды изобразительного искусства, целью которой было общественно-эстетическое просвещение народных масс, сближающего с жизнью демократического искусства. Крамской Иван Николаевич (1837 - 1887) замечательный мастер портретного жанра, им написанные ряд знаменитых портретов: Л. Н. Толстого, М. Е. Салтыкова - Щедрина, Софьи Николаевны Крамской, Портрет неизвестной прекрасной незнакомки, портрет Некрасова, А. Д. Литовченко, И. И. Шишкина и др.

Василий Григорьевич Перов (1834—1882) Картины кисти Перова проникнуты подлинным трагизмом: Старики-родители на могиле сына, Тройка. Его знаменитые картины Чаепитие в Мытищах, Приезд станового на следствие, Последний кабак у заставы, также очень популярна картина Охотники на привале. Алексей Кондратьевич Саврасов (1830—1897) Мастер лирического русского пейзажа, его знаменитая картина Грачи прилетели, Лесная дорога, У ворот монастыря, Весенний день.

Ге Николай Николаевич 1831-1894 Один из руководителей и организаторов Товарищества передвижников. Ге приверженец отечественной истории, его картина: Петр I допрашивает царевича Алексея в Петергофе, Екатерина II у гроба Елизаветы, А.Пушкин в селе Михайловском.

Васнецов Виктор Михайлович 1848-1926 г. Мастер - живописец, портретист и пейзажист, театральный художник. его творчество было обращено к русскому фольклору, он создал много полотен на тему русской истории, народных сказаний и былин. Его известные работы в этом жанре: Картина три богатыря, После побоища Игоря Святославича с половцами, картина Аленушка, очень прекрасная работа по сказке Иван-царевич на сером волке, Царь Иван Васильевич Грозный и многие другие работы.

Федор Александрович Васильев (1850—1873) Творчество этого молодого художника прожившего небольшую, короткую жизнь, обогатило русскую живопись многими пейзажами, такими как Мокрый луг, Оттепель, В крымских горах, ярко в осенних тонах написана Картина болото .

Иван Иванович Шишкин (1832—1898) Знаменитый художник, уникальный мастер по лесным пейзажам. Знаменитые картины Шишкина: Утро в сосновом бору, Рожь, Ручей в лесу , Корабельная роща.

Архип Иванович Куинджи (1841—1910) Лунная ночь на Днепре, Днепр утром.

Исаак Ильич Левитан (1860—1900)Великолепный мастер тихих и спокойных пейзажей. Хмурый день, После дождя, Над вечным покоем, мастерски написанные вечерние пейзажи: Золотая осень, Вечер на Волге, Золотой плес, Вечер, Тихая обитель, Вечерний звон.

Илья Ефимович Репин (1844—1930) Картины кисти знаменитого художника Ильи Репина отличаются своей разносторонностью. Репин написал ряд монументальных жанровых полотен. Бурлаки на Волге, после этой работы Репину пришла ошеломляющая известность. Также не малое впечатление произвела картина Крестный ход в Курской губернии. Репин написал также ряд работ на историческую тему: Письмо запорожцев турецкому султану, Иван Грозный убивает своего сына, высоко-психологичная картина Не ждали и др. Очень плодотворно работал над портретами. Торжественное заседание Государственного совета, в картине огромное число присутствующих политических фигур того времени, также на картине присутствует и Николай II.

Василий Иванович Суриков (1848—1916). Во многих своих произведениях Суриков избрал трагические фрагменты русской истории. На фоне картин Сурикова выделяются замечательные исторические работы в которых он отразил яркие психологические характеристики: Боярыня Морозова, Утро стрелецкой казни, Меньшиков в Березове и картина Покорение Ермаком Сибири. Картины Сурикова уникальны в значительной мере преобладающим, живописным – колоритом.

Валентин Александрович Серов (1865—1911), в основном славу ему принесли его портреты. Девочка с персиками.

11. Развитие рус.иконописи 11-15вв. Икона пришла на Русь из Византии. Первыми учителями русских иконописцев стали византийские мастера. Иконопись играла важную роль в Древней Руси, где она стала одной из основных форм изобразительного искусства. Самые ранние древнерусские иконы имели традиции византийской иконописи, но очень скоро на Руси возникли свои самобытные центры и школы иконописи: Московская, Псковская, Новгородская,Тверская, среднерусских княжеств, «северные письма» и др. Первоначальную прекрасную живопись скрывала пленка потемневшей от времени олифы, которой покрывали законченную икону в средние века, а также несколько слоев более поздних поновлений иконы. Система художественных приемов иконописи сложилась к 9-10-му вв. в Византии. Особое место принадлежало мозаичным иконам; они были как небольшие, так и крупного размера, отражавшие стиль современной им настенной живописи церквей. Задолго до крещения Руси христианские богословы, обосновывая культ почитания икон, выработали жесткую систему их написания- иконографический канон. Во времена Андрея Боголюбского владимиро-суздальская живопись делала первые самостоятельные шаги. Самая ранняя из известных владимирских икон –“Боголюбская Богоматерь” (сер. XII в.)- стилистически близка знаменитой византийской иконе- “Владимирской Богоматери”. Икона стала одной из самых прославленных на Руси и почиталась чудотворной, позже с нее было выполнено два списка (копии). Тип же ее изображения, называемый “Умиление” (Богоматерь держит младенца Христа на руках и прижимается к нему щекой), стал традиционным и излюбленным на Руси.“Богоматерь Оранта – Великая Панагия” (Молительница Всесвятая)- одна из лучших русских икон. В иконах XII- нач. XIII в. сохранились византийско-киевские традиции. Такова, например, икона “Спас Нерукотворный” (XII в., ГТГ), изображающая торжественно- возвыщенный, суровый лик Христа с огромными глазами. К нему стилистически близкие две замечательные новгородские иконы: монументальное “Устюжское Благовещение” из Юрьева монастыря (нач. XII в) и оглавное изображение Архангела, обычно называемое “Ангел златые власы” (XII-XIII вв). Соприкосновение двух художественных направлений – традиционного и более свободного, с преобладанием местных черт – демонстрирует икона “Успение”, происходящая из новгородского Десятинного монастыря, и образ Николая Чудотворца из Новодевичьего монастыря в Москве (нач. XIII в., ГТ Г). Хотя в целом эти произведения принадлежат к византийскому направлению, в них уже определились местные черты: обобщенность линий и укрупненность форм, острота характеристик образов (суровость и внушительность), звучность колорита (сочетание контрастных цветов – белого, красного, синего, зеленого и др.), которая столь характерна для позднейших новгородских памятников.XIV, XV и первая половина XVI века представляют собой расцвет русской иконописи, совпадающий с расцветом святости, и именно преподобия, которое резко падает во второй половине XVI века. Это время дает наибольшее количество прославленных святых, особенно XV век: с 1420 по 1500 г. число прославленных, скончавшихся за этот период, достигает 50 человек. Грань XIV и XV столетий связана с именем величайшего иконописца, преподобного Андрея (Рублева), работавшего со своим другом преподобным Даниилом (Черным). Необычайная глубина духовного прозрения преподобного Андрея нашла свое выражение при посредстве совершенно исключительного художественного дара.

Диониси1 работал с сыновьями, продолжатель Рублева XV век. Для самого Дионисия, творчество которого проникнуто особой жизнерадостностью, характерны удлиненные, изысканные пропорции фигур, подчеркнутая грация движений, гибкий, сильный и плавный рисунок. Его чистый колорит с нежными зелеными, розовыми, голубыми и желтыми тонами отличается особой музыкальностью. Росписи собора Рождества Богородицы в Пафнутьевом Боровском монастыре (1467—1477). В 1481 году артель, возглавляемая Дионисием, расписывает Успенскую церковь в Москве (вероятнее всего,Успенский собор, построенный Аристотелем Фиораванти). Среди дошедших до нашего времени икон мастера известны: житийные иконы митрополитов Петра и Алексея (1462—1472 гг.), «Богоматерь Одигитрия» (1482 г.), «Крещение Господне» (1500 г.), «Спас в силах» и «Распятие» (1500 г.), «Сошествие в ад».

12. Архитектура Ренессанса в Италии. Ранний Ренессанс — XV век (1420—1500 гг.). Ведущим архитектором этого периода был Ф. Брунеллески (1377—1446), а основным центром — Флоренция. - Высокий Ренессанс — первые три десятилетия XVI века. Ведущим архитектором становится Д. Браманте (1444—1514), а центр перемещается в Рим. - Поздний Ренессанс — 1530—1580 годы. Ведущим архитектором этого времени стал великий скульптор и живописец Микеланджело Буонаротти (1475—1564).Ранний период связан с провинцией Тоскана и ее главным городом Флоренцией — колыбелью искусства и архитектуры итальянского Ренессанса. В основе архитектурного компонента -логика пропорций, форма и последовательность частей подчинены геометрии, а не интуиции, что было характерной чертой средневековых сооружений. 1йобразец -базилика Сан-Лоренцо воФлоренции, построенная Филиппо Брунеллески (1377—1446).В течение этих лет в искусстве появляется стремление к органичному сочетанию средневековых традиций с классическими элементами. В храмовом строительстве основным типом остаётся базилика.Впоследствии, постепенно, и в общей концепции, и в деталях основой произведений становятся образцы античного искусства. Новый стиль сильнее проникает в ветскую архитектуру.Эти постройки имеют гармонично просторные внутренние дворы, обнесённые в нижнем и в верхнем этажах крытыми галереями на арках, которые поддерживаются колоннами или пилястрами античной формы. Итальянские архитектурные памятники раннего Возрождения находятся в основном во Флоренции; среди них — элегантный и вместе с тем простой в техническом решении купол собора Санта-Мария-дель-Фьоре (1436) и палаццо Питти, созданные Филиппо Брунеллески, определившего вектор развития архитектуры Ренессанса; дворцы Риккарди, построенные Микелоццо-Микелоцци, дворцы Строци Бенедетто да-Майяно и С. Кронака, и Дворец дожей в Венеции.Высокое Возрождение: со вступлением на папский престол Юлия II (1503) центр итальянского искусства из Флоренцииперемещается в Рим, папа привлёк к своему двору лучших художников Италии,искусство полностью базируется на классических принципах.Основные памятники итальянской архитектуры этого времени — светские здания, которые отличаются гармоничностью и величием своих пропорций, изяществом деталей, отделкой и орнаментацией карнизов, окон, дверей; В храмовом строительстве наблюдается стремление к колоссальности и величественности; осуществился переход от средневекового крестового свода к римскому коробовому своду, купола опираются на четыре массивных столба.Представители:Донато Браманте (1444—1514На Темпьетто во дворе церкви Сан-Пьетро вМонторио (1503) Браманте вдохновили ротонды римских храмов. Также Браманте соорудил палаццо делла Канчеллериа, дворец Жиро, двор Сен-Дамазо в Ватиканском дворце, а также составил план Собора Святого Петра в Риме. Его последователями были Бальдассаре Перуцци, лучшие произведения которого — Фарнезинская вилла и палаццо Массими в Риме, великий Рафаэль Санти, построивший дворец Пандольфини во Флоренции, Антонио да Сангалло построивший палаццо Фарнезе в Риме.Также развивалась и венецианская архитектурная школа, главным представителем которой был Якопо Татти Сансовино, возведший библиотеку святого Марка и палаццо Корнер. Позднее ВозрождениеВ архитектуре проводился эксперимент с формами, разработкой и комбинированием античных образов, появляется усложнение деталей, изгиб, преломление и прерыв архитектурных линий, затейливая орнаментация, большая плотность колонн, полуколонн и пилястр в пространстве. Подчеркивается более свободное соотношение пространства и материи. Впоследствии из этой тенденции развился стиль барокко, а затем, в XVIIIстолетии, стиль рококо. Вплоть до XX века понятие «маньеризм» имело негативную коннотацию («манерный», «вычурный»), но к настоящему времени термин используется только для описания соответствующего исторического периода, и, в общем, нейтрален.Основоположником направления маньеризма в архитектуре можно назвать Микеланджело (1475—1564), в чьём творчестве проявляется тенденция свободной интерпретации принципов и форм античного искусства. Микеланджелосоздал усыпальницу Медичи при церкви Сан-Лоренцо во Флоренции, купол Собора святого Петра, проект застройки Капитолийского холма в Риме. Лоренцо Бернини создал полукруглые колоннады собора Святого Петра, сень над его главным престолом, дворцы Барберини и Браччьяно.

13. Изобразит.искусство Итальянского Возрождения. Первые предвестники искусства Возрождения появились в Италии в XIV веке. Художники этого времени, Пьетро Каваллини (1259—1344), Симоне Мартини (1284—1344) и (в первую очередь) Джотто (1267—1337) при создании полотен традиционной религиозной тематики отталкивались от традиции интернациональной готики, однако начали использовать новые художественные приёмы: построение объемной композиции, использование пейзажа на заднем плане, что позволило им сделать изображения более реалистичными, оживленными. Это резко отличало их творчество от предыдущей иконографической традиции, изобилующей условностями в изображении. Для обозначения их творчества используется термин Проторенессанс.В начале XV века Филиппо Брунеллески (1377—1446), флорентийский ученый и архитектор, открыл и описал законы линейной перспективы в живописи. Это позволило художникам получать совершенные изображения трёхмерного пространства на плоском полотне картины. Портрет и пейзаж утвердились как самостоятельные жанры. Даже религиозные сюжеты приобретали иную трактовку — художники Возрождения стали рассматривать их персонажей как героев с ярко выраженными индивидуальными чертами и человеческой мотивацией поступков. Наиболее известные художники этого периода — Мазаччо (1401—1428), Мазолино (1383—1440), Беноццо Гоццоли (1420—1497), Пьеро Делла Франческо (1420—1492), Андреа Мантенья (1431—1506), Джованни Беллини (1430—1516), Антонелло да Мессина (1430—1479), Доменико Гирландайо (1449—1494), Сандро Боттичелли (1447—1515"Весна" (1477-1478) и "Рождение Венеры" (1484-1486) (ил.4). Возможно, они создавались под впечатлением праздников при дворе Медичи.

).Большое распространение получила скульптура. В творчестве скульпторов получили развитие многие формы: статуя, рельеф, бюст и т. д. Ими были достигнуты новые высоты в изображении пластики человеческого тела: эмоций, движений тела, сложных сцен в многоплановых, перспективных рельефах. Наиболее известными скульпторами этого периода являются Донателло (1386—1466) и Лоренцо Гиберти (1381—1455).Наивысший расцвет искусства Возрождения пришёлся на первую четверть XVI века, которая получила название «Высокое возрождение». Работы Леонардо да Винчи (1452—1519"Мадонна с цветком, "Мадонна с младенцем", "Тайная вечеря","Джоконда"), Рафаэля Санти (1483—1520), Микеланджело Буонаротти (1475—1564), Джорджоне (1476—1510), Тициана (1477—1576), Антонио Корреджо (1489—1534) составляют золотой фонд европейского искусства.Подходя к живописи с точки зрения естествоиспытателя, Леонардо да Винчи ()добился высокого мастерства в передаче мимики лица и тела человека, способах передачи пространства, построения композиции. Вместе с тем его работы создают гармоничный образ человека, отвечающий гуманистическим идеалам. В дальнейшем эти новации были развитыРафаэлем Санти. Картины и скульптуры Микеланджело Буонаротти полны героического пафоса и, одновременно трагического ощущения кризиса гуманизма. Его картины прославляют силу и мощь человека, красоту его тела, одновременно подчёркивая его одиночество в мире.Творчество Джорджоне и Тициана отличает интерес к пейзажу, поэтизации сюжета. Оба художника достигли большого мастерства в искусстве портрета, с помощью которого передавали характер и богатый внутренний мир своих персонажей.После разграбления Рима имперскими войсками в 1527 году итальянское Возрождение вступает в период кризиса. Уже в творчестве позднего Рафаэля намечается новая художественная линия, получившая название маньеризма. Для этой эпохи свойственны взвинченность и изломанность линий, удлинённость или даже деформированность фигур, зачастую обнажённых, напряжённость и неестественность поз, необычные или причудливые эффекты, связанные с размерами, освещением или перспективой, использование едкой хроматической гаммы, перегруженность композиции и т. д. Первые мастера маньеризма — Пармиджанино, Понтормо, Бронзино — жили и работали при дворе герцогов дома Медичи во Флоренции.

14. Оосбенности развития Северного Возрождения. Северное Возрождение — термин, использующийся для описания эпохи Возрождения в северной Европе, или более обобщающе — во всей Европе за пределами Италии, к северу от Альп. Северное Возрождение тесно связано с итальянским Возрождением, но имеется ряд характерных отличий.Как таковое, Северное Возрождение не являлось однородным: в каждой стране оно имело определённые специфические черты. культурология разделяет немецкое, нидерландское, французское, испанское, английское, польское . Отличие от итальянского: Италия пошла через развитие элементов светского гуманистического мировоззрения, а Северная Европа - развитие идей религиозного «обновления». Возрождение Северной Европы— с формами зрелой готики, с её общим спиритуалистическим настроем и натурализмом деталей.Итальянский Ренессанс практически не имел влияния на другие страны до 1450 г. После 1500 г. стиль распространился по континенту, но многие позднеготические влияния сохранялись даже до наступления эпохи барокко. Основные отличия: большее влияние готического искусства, меньшее внимание к изучению анатомии и античного наследия, тщательная и детализированная техника письма. Кроме того, важной идеологической составляющей явилась Реформация. Наиболее выдающиеся образцы искусства Северного Возрождения представлены фламандо-голландской и немецкой живописью. В Нидерландах и Фландрии это, прежде всего, братьяЯн ван Эйк(«портрет четы Альнорфени» (дама в платье»под беременную»)), Робер Кампен, Гуго ван дер Гус, Рогир ван дер Вейден, Ханс Мемлинг. Мастера "второго эшелона" - Гертген тот Синт Янс, Квентин Массейс и Бернар ван Орлей. Образцы более позднего периода — творчество Босха (Искушение Св.Антония, Страшный суд), Сад наслаждений)и Брейгеля (Охотники на снегу). В Германии — Альбрехт Дюрер (Блудный сын, автопортрет), Маттиас Грюневальд, Лукас Кранах старший, Альбрехт Альтдорфер, Ганс Гольбейн, Ханс Бальдунг, Вольф Губер и т. д. В Швейцарии - Ганс Гольбейн (Базельского периода, 1515-1532). Во Франции — Ж.Фуке, оба Клуэ, Ж.Гужон, ранний Рогир ван дер Вейден. В Великобритании – Шекспир.

15. Развитие итальянского и испанского барокко.17 век

Баро́кко (итал. barocco — «порочный», «распущенный», «склонный к излишествам», порт. perola barroca — «жемчужина неправильной формы» (дословно «жемчужина с пороком»); существуют и другие предположения о происхождении этого слова) — характеристика европейской культуры XVII—XVIII веков, центром которой была Италия. Стиль барокко появился в XVI—XVII веках в итальянских городах: Риме, Мантуе, Венеции, Флоренции. Эпоху барокко принято считать началом триумфального шествия «западной цивилизации». Барокко противостояло классицизму и рационализму. Этот стиль возник в Италии в середине XVI века и стал ведущим умонастроением в итальянской культуре XVII века. Ярче всего он выразился в творчестве нескольких скульпторов, архитекторов и живописцев - Бернини, Кортона, Боромини, - а также отразился в музыке и литературе. Бернини говорил о себе: "Я победил мрамор и сделал его гибким как воск и этим смог в известной степени объединить скульптуру с живописью." Это сказано о скульптурах в интерьере собора Св. Петра в Риме.

Отталкиваясь в равной мере от опыта Высокого Возрождения и маньеризма, итальянское барокко было изначально противоречиво, но именно противоречивость придала этому искусству ту страстную напряженность, которая не оставляет нас равнодушными и сегодня, века спустя. Содержательные нормативы барочного идеала:1) Античные и библейские сюжеты, сочетающие гедонизм с героикой (П. Рубенс –«Похищение дочерей Ливкиппа»; Рембрандт – «Сосчитано, звешено, разделено»). Культ богатства и роскоши, уподобляющий картину рогу изобилия и демонстрирующий социальное здоровье и силу. С особым блеском этот культ проявляется в барочных натюрмортах Снейдерса и Бейерена, П. Класа и В. Кальфа. Хотя в них человек обычно отсутствует, его незримое присутствие ощущается на каждом шагу: в подборе вещей натюрморта, в манере их изображения и сочетания. Культ здорового, цветущего тела, демонстрирующий природное здоровье и силу.

Искусство испанского барокко представлено главным образом религиозными произведениями, хотя в то время создавались также придворные портреты, натюрморты, мифологические и жанровые картины.

Вольные идеи Караваджо проникли в испанскую живопись в первой половине XVII века. Характерные для итальянского мастера резкие контрасты и темная палитра полностью отвечали испанской традиции с ее мрачным реализмом, особенно в религиозной скульптуре.

Караваджизм наложил отпечаток на творчество Хусепе Риберы (1591-1652), который предпочитал темные краски и нередко вкладывал в свои произведения возмутительно греховный подтекст.

Он побывал в Италии, в первую очередь в Риме, где познакомился с работами Караваджо, потом в Неаполе, находившемся под властью Испании, и оставался там до конца жизни, пользуясь колоссальным успехом. В его религиозных картинах больше набожности, чем у Караваджо, а боль и страдания - глубже. Мифологическая сцена наказания Марсия Аполлоном, заживо содравшим с него кожу, невероятно мучительна. Марсий, искусный флейтист, вызвал Аполлона на соревнование и проиграл.

В натурщики Рибера зазывал уличных мальчишек и нищих, изображая их абсолютно достоверно. Его бродяги, даже если это философы, предстают перед нами со всеми физическими недостатками — гнилыми зубами, искалеченными ногами и руками, нечистой кожей, старой плотью.

Все это написано с беспримерным для живописи XVII в. реализмом.

Впервые Диего Веласкес (1599-1660) добился славы, едва достигнув 20 лет, когда его творчество оставалось еще под влиянием Караваджо. Он столь же уверенно владеет формой и светом, но этим все сходство исчерпывается. Веласкес - один из величайших на свете художников - уникален, он видит жизненную реальность по - своему, практически не поддаваясь посторонним влияниям.

Единственное изображение королевской семьи принадлежит Веласкесу, придворному художнику Габсбургов. Король был плохим политиком, но заслуживает признания за то, что понимал, каким придворным живописцем его одарила судьба, и награждал Веласкеса по заслугам. «Менины» ныне занимают почетное место за пуленепробиваемым стеклом, став величайшим сокровищем знаменитого музея Прадо в Мадриде. Бартоломе Эстебан Мурильо (1617—82) тоже жил в Севилье. Ему никогда не были свойственны сила и глубина Веласкеса и Сурбарана, однако он обладает собственной мягкой силой и глубиной, захватывая своими бессловесными, но убедительными образами. Чем дольше смотреть на «Святое семейство», где нет никакой ощутимой символики, тем больше очаровывают любовно написанные персонажи: нежный, заботливый Св. Иосиф, собачка-дворняжка, обожаемый балованный ребенок.