21. Мова мастацкага твора. Паэзія і проза.

Верш і проза. Раней тэрмін "паэзія" азначаў "вусная творчасць". Цяпер - толькі тое, што напісана вершам і ў малой форме. Аналаг - лірыка, але гэта радавая класіфікацыя, лірыка неабавязкова з'яўляецца вершам. Проза - тып мастацкай прамовы, калі няма сістэмы кампазіцыйных паўтораў (скончанай сістэмы). Структура празаічнай прамовы нічога не губляе пры даданні або ліквідацыі слова. Верш валодае спарадкаванасцю. У ім узнікаюць раўналежныя маўленчыя шэрагі, якія як раз і надаюць фразе адчувальную складнасць.

Існуе шэсць тыпаў паўтораў.

1. Гукавыя паўторы ў пачатку, у сярэдзіне, у канцы (рыфмы).

2. Паузнае дзяленне фразы па прыкмеце інтанацыйнай выразнасці.

3. Роўная колькасць складоў у вершы.

4. Метрычная мера, паўтараная ў вершах перыядычна або неперыядычна.

5. Анакрузы ў пачатку вершаваных радкоў - гэта група ненаціскных складоў да першага моцнага ў пачатку радка.

6. Роўнаскладаныя клаузулы ў канцы радка.

Вершаваныя формы самі па сабе не валодаюць сэнсам. Вершы - гэта такія шэрагі слоў, на якія прамова дзеліцца не лагічнымі, а рытмічнымі паўзамі. У літаратурным тэксце кожны такі шэраг слоў (верш) пішацца асобным радком. У прозе такты адлучаюцца толькі лагічнымі паўзамі, часта якія пазначаюцца знакамі пунктуацыі.

Матэрыялам і інструментам як празаіка, так і паэта з’яўляецца слова. Але ў прозе, якая імкнецца да аб’ектыўнасці адлюстравання рэчаіснасці, на першы план выступае паняційная змястоўная сутнасць слова (абазначэнне прадмета), у той жа час у паэзіі – вобразная і гукапісная. Аб’ектыўнай абмалеўцы прадметаў і з’яў у найлепшай ступені адпавядае натуральная празаічная мова. Што датычыцца непасрэднага выяўлення пачуццяў, перажыванняў, то гэтаму дапамагае мова вершаваная. Калі забыцца пра самае істотнае адрозненне паэзіі ад прозы, то фармальныя прыкметы паэзіі могуць таму-сяму здацца нават лішнімі.

22. Мова як матэрыял літаратуры. Літаратурная мова і мова мастацкага твора.

1)Мова літаратурная - адабраная і кадыфікаваная мова зносін нацыі, адбор з усяго багацця мовы, абмежаваны нормамі і правіламі. (Моладзевы і блатны слэнг у літаратурную мову не ўваходзяць).

2)Мова мастацкага твора - аўтар адбірае формы мовы, якія дарэчныя для яго твора.

Мастацкая прамова адрозніваецца асаблівай выразнасцю.

Закон Шклоўскага - "закону астранення".

Сутнасць яго ў тым, што любая з'ява мастацтва з часам аўтаматызуецца, становіцца звыклай. Каб па-новаму зірнуць на рэч трэба па-новаму аб ёй сказаць, і задача мастака - кожную рэч паказаць так, каб чытач убачыў яе як быццам упершыню.

1.Метафара - перанос па падабенстве (Залатыя рукі)

2.Метанімія - па смежнасці (Горад спіць)

3.Сінекдаха - па колькасці - частка па цэлым і наадварот

4.Іронія - па супрацьлегласці (Немаўлю кажуць: "Ты ў нас багатыр!").

5.Гіпербала - узмацненне значэння "Гулівер у краіне багатыроў". Літота - пераменшванне "Гулівер у краіне ліліпутаў"

6.Эмфаза - звужэнне значэння (Гэты чалавек быў чалавекам)

7.Антыэмфаза - пашырэнне значэння.

Сімвал - шматзначнае іншасказанне.

Алегорыя - адназначнае іншасказанне

Асаблівасці мовы літаратуры.

Мова мастацкай літаратуры нясе ў сабе велізарны эстэтычны пачатак, таму аўтар мастацкага твора не проста абагульняе моўны досвед, але і ў нейкай меры вызначае маўленчую норму, з'яўляецца творцам мовы.

Мова мастацкага твора. Мастацкая літаратура - гэтае мноства літаратурных твораў, кожнае з якіх уяўляе сабой самастойнае цэлае. Літаратурны твор - вынік творчасці пісьменніка. Звычайна твор мае загаловак, у лірычных вершах яго функцыю часта выконвае першы радок.

Мастацкая прамова - першы элемент літаратуры. Гэта мысленне ў выявах. Матэрыяльным носьбітам вобразнасці літаратуры з'яўляецца слова.

Прынцып арганізацыі тэксту - сістэмна-структурны.

1.узровень маўленчай 2.узровень вобразны 3.узровень ідэйны або канцэптуальны 4.узровень тыпалагічны.

Маўленчы ўзровень: слоўнікава-фразеалагічны, граматычны, гукавы, рытміка-інтанацыйны.

I. Слоўнікава-фразеалагічны ўзровень:

Будаўнічы матэрыял у мастацкім творы, пэўнай мастацкай выявы; будуецца на:

1. апорных і ключавых словах;

2. паранімія (тэкст, які засноўваецца на крылатых словах, вынятках, афарызмах, клішэ.) ;

3. стылістычна афарбаваныя словы (камбінаторнае прырашчэнне сэнсу). У іх ліку стылістычныя архаізмы;

4. этна-каннатаціўная лексіка (вобразна-творчая);

5. арганізмы (тэрміны, састарэлыя перыфразы).

II. Граматычны ўзровень:

1. парадак слоў у прапанове; 2. сіметрычнасць слоў у прапанове; 3. наяўнасць стылістычных постацяў; 4. спосабы дзялення прапановы, аб'яднанні.

III. Гукавы ўзровень:

1. рыфма; 2. гукаперайманне; 3. алітэрацыя; 4. асананс.

IV. Рытміка-інтанацыйны ўзровень:

Лірычны твор:

1. памер; 2. рыфма (арганізатар рытму); 3. размяшчэнне падзелаў; 4. клаузула; 5.паўза; 6.метрыка

Празаічны твор:

1.танальнасць; 2.працягласць паўзаў паміж сінтагмамі; 3. мелодыка прапаноў; 4.расстаноўка лагічных і эпіфанічных націскаў; 5.суадносіны сінтаксічнага і рытмічнага дзялення прамовы; 6.наяўнасць рытарычных постацяў; 7.інтанацыйная арганізаванасць; 8.гарманічная спарадкаванасць прапаноў і ўсяго мастацкага цэлага.

Мастацкая прамова, яе прыкметы:

1)прырашчэнне сэнсу (камбінаторнае); 2)унутраная форма слова; (вобразнасць слова); 3)кантэкстная характарыстыка;