10. Літаратурны твор як сістэма. Паняцце пра цэласнасць мастацкага тэксту.

Кожны літаратурны твор мае фармальназмястоўны пачатак і ўласназмястоўны. Да фармальназмястоўнага пачатку адносяць свет літаратурнага твора, стылістыку, кампазіцыю. Да ўласназмястоўнага – тэматыку, аўтарскую суб’ектыўнасць (задума, тэма, ідэя, пафас).

Пісьменнік паказвае нам жыццё цэласна. Малюнак чалавека мяркуе малюнак таго жыццёвага становішча, у якой ён дзейнічае, пры чым малюнак і індывідуалізаваны і абагульнены. У шматлікіх творах выведзены цэлы шэраг персанажаў, і ў кожным з іх утрымоўваецца вызначанае мастацкае абагульненне. Твор дае нам абагульненне, якое адносіцца не толькі да таго або іншаму характару, але і да вызначанай грамадскай супярэчнасці ў цэлым. У сваім узаемадзеянні характары прыводзяць нас да цэласнага абагульнення - да высновы, якая ўжо не зводзіцца ні да аднаго з характараў, а ахапляе апісаную ў творы вобласць жыцця ў яе цэласнасці. Гэтае асноўнае абагульненне, якое ажыццяўляецца ва ўсёй сістэме характараў, завуць асноўнай ідэяй твора.

Такім чынам, твор уяўляе сабой складанае ідэйнае цэлае, ланцуг абагульненняў пісьменніка, шэраг яго назіранняў над рэчаіснасцю, арганізаваных адзінай думкай, асноўнай ідэяй твора.

Але асноўную ідэю не варта разумець абстрактна, як адцягненую формулу. Яе трэба расчыніць ва ўсім творы, ва ўзаемадзеянні характараў і г.д.

Форма і змест - гэта дзве непарыўна звязаных з'явы. Змест - гэта сукупнасць усіх складовых элементаў, уласцівасцяў, станаў, падзей дадзенага прадмета іх узаемадзеянняў вызначальных яго характар (тып). Форма - гэта спосаб існавання і выразы дадзенага ўтрымання, сукупнасць устойлівых сувязяў утваральных рэч, у рамках якіх існуюць элементы рэчы і іх узаемадзеянне.

Змест - гэта тое, што сказана. Гэтае выказванне пісьменніка аб міры, яго эмацыйна-разумовая рэакцыя на тыя або іншыя з'явы рэчаіснасці. Гэта сістэма прыёмаў і сродкаў, у якіх гэтае ўспрыманне знаходзіць свой выраз.

Форма - гэта стыль, гэта жанр (раман, драма і г.д.), кампазіцыя, мастацкая прамова, рытм.

Форма - арганізацыя і знешняе аблічча прадмета, яго вызначаны бок. Сістэма сродкаў і прыёмаў, службоўцаў для выраза зместу.

Змест - аснова прадмета, яго вызначальны бок. Малюнак у творы характараў і сітуацый, іх аўтарскае асэнсаванне і адзнака.

Аналізуючы мастацкі твор, неабходна вызначыць абраны ім круг жыццёвага матэрыялу, малюючы які мастак сцвярджае сваё разуменне тэмы. Тэма- гэта тое, што пісьменнік адлюстроўвае, ідэя- гэта тое, што ён жадае сказаць аб адлюстроўваным, адзнака яго.

Мастацкі твор мае ідэйна-тэматычную аснову, г.зн. паказвае вызначаны бок жыцця, ідэйна асэнсаваную мастаком.

Непадзельнае, гарманічнае суіснаванне ў рамках літаратурнага твора формы і зместу, тэмы і ідэі твора, літаратурных персанажаў (характараў) і асяроддзі іх пасялення і стварае агульную цэласнасць твора. Без уліку ўзаемнай сувязі і непадзельнасці гэтых кампанентаў не магчыма цэласнасць літаратурнага твора.

11. Элементы зместу: тэма, праблема, ідэя. Задума твора.

Задума – першапачатковая ідэя, уяўленне аўтара пра яго змест.

Значэнне задумы:

- раптоўнае натхненне, падзея ўнутранага жыцця, вобраз

- доўгі, працяглы, глыбокі інтарэс да той ці іншай праблемы. Інтуітыўнае адчуванне будучага твора.

Напрыклад: “Техника писательского ремесла”. Раздел: «Как писать статьи».Там даецца парада пачынаць твор з сярэдзіны, з таго месца, дзе ў цябе штосьці выходзіць. А калі напішыце сярэдзіну, то знойдзецца і пачатак і канец.

Тэма - асноўны круг тых жыццёвых пытанняў, на якіх засяродзіў увагу пісьменнік у сваім творы. Часам тэма атажэствляецца нават з ідэяй твора. Тэмамі мянуюць найболей істотныя кампаненты мастацкай структуры, аспекты формы, апорныя прыёмы. У літаратуры гэта - значэнні ключавых слоў, тое, што імі фіксуецца.

Тэма як падмурак мастацкага тварэння - гэта ўсё тое, што стала прадметам аўтарскай цікавасці, асэнсаванні і адзнакі.

Праблематыка - вобласць асэнсавання, разуменне пісьменнікам адлюстраванай рэальнасці. Праблематыку можна назваць цэнтральнай часткай мастацкага зместу, таму што ў ёй, як правіла, і складзена то, дзеля чаго мы звяртаемся да твора - непаўторны аўтарскі погляд на мір. У адрозненне ад тэматыкі праблематыка з'яўляецца суб'ектыўным бокам мастацкага зместу, таму ў ёй максімальна выяўляецца аўтарская індывідуальнасць, самабытны аўтарскі погляд на мір. Яшчэ адной складаючай ідэйнага міру твора з'яўляецца мастацкая ідэя -галоўная абагульняючая думка або сістэма такіх думак.

Праблема - гэта вылучэнне якога-небудзь аспекту, акцэнт на ім, які разрашаецца па меры разгортвання твора, асноўнае пытанне, пастаўленае ў літаратурным творы. Складаная, канфліктная сітуацыя. Праблема ўзнікае тады, калі ёсць выбар.

Ідэя - гэта тое, што жадае сказаць аўтар, навошта напісана гэты твор. Складовая частка мастацкага ўтрымання твора, галоўная абагульняючая думка, сістэма думак.