48. Літаратуразнаўства і літаратурная крытыка.

Літаратуразнаўства - навука, якая вывучае мастацкую літаратуру, як з'ява чалавечай культуры. З'явілася ў перыяд развіцця мастацкай творчасці з пісьменнасці. Галоўныя галіны: тэорыя літаратуры, гісторыя літаратуры і літаратурная крытыка.

Літаратурная крытыка - вобласць літаратурнай творчасці на грані мастацтва (мастацкай літаратуры) і навукі аб літаратуры (літаратуразнаўства). Займаецца вытлумачэннем і адзнакай твораў літаратуры з пункта гледжання сучаснасці (у тым ліку надзённых праблем грамадскага і духоўнага жыцця). Выяўляе і сцвярджае творчыя прынцыпы літаратурных кірункаў; аказвае актыўны ўплыў на літаратурны працэс, а таксама непасрэдна на фармаванне грамадскай свядомасці; абапіраецца на тэорыю і гісторыю літаратуры, філасофію, эстэтыку. Часта носіць публіцыстычны, палітыка-надзённы характар, сплятаецца з журналістыкай. Цесна звязаная са сумежнымі навукамі - гісторыяй, паліталогіяй, мовазнаўствам, тэксталогіяй, кнігапісам.

Прадмет крытыкі - вывучэнне мастацкіх твораў. Задача крытыкі - вытлумачэнне і адзнака мастацкага твора адпаведна поглядам эпохі.

Літаратуразнаўства - тлумачыць і паказвае аб'ектыўныя і гістарычныя заканамернасці часу. Крытыка суб'ектыўная - зацікаўленая ў тым, што адбываецца цяпер, а літаратуразнаўства - аб'ектыўна, паданне ў выглядзе навуковай ісціны.

Літаратуразнавец бачыць твор у адзнацы часу, а крытык павінен перш падабраць ключ да твора.

Літаратуразнавец ведае гісторыю творчай задумы, крытык мае справу з тым, што аўтар сам робіць годным увагі.

Крытык аналізуе тэкст, суадносячы яго з сённяшнім днём, літаратуразнавец - суадносячы з іншымі творамі.

У літаратуразнаўца ёсць магчымасць ацаніць выказванні іншых літаратуразнаўцаў, для крытыка гэта неабавязкова. Крытыка - сінтэз навукі, публіцыстыкі і мастацтвы. Для крытыка важна выказаць унутраны набор літаратурнага твора разам са сваім пунктам гледжання. Крытыка займаецца аналізам. Гэта навука ўспрымаць недахопы і вартасці твора.

Вядомыя рускія крытыкі: Бялінскі, Аненкоў, Чарнышэўскі, Страхаў, Дабралюбаў, Пісараў, Міхайлаўскі.

49. Да пытання аб вывучэнні генэзісу літаратурнага твора.

Слова генэзіс азначае паходжанне, узнікненне, працэс адукацыі і першапачатковага станаўлення таго або іншага прадмета (з'явы), здольнага да развіцця (эвалюцыі). У дачыненні да літаратуры як цэламу гэты тэрмін фіксуе гістарычнае паходжанне мастацкай славеснасці, звяртаючы нас да эпох архаічным і, у прыватнасці, да станаўлення родаў літаратуры.

Генэзісам асобнага твора з яго тэкставымі ўласцівасцямі завуць нешта зусім іншае, а менавіта - шлях ад мастацкай задумы да яго ажыццяўленню. Гэты аспект літаратурнай творчасці шмат гадоў вывучаў Піксанаў (на прыкладзе камедыі "Гора ад розуму" Гогаля). Лічачы, што генетычны разгляд літаратуры - гэта першым чынам вывучэнне творчай гісторыі асобных твораў, дадзеная вобласць літаратуразнаўства звязана з тэксталогіяй і нязменна на яе абапіраецца. Вывучэнне творчай гісторыі твора ў наш час пазначаецца тэрмінамі генэзіса тэксту і дынамічная паэтыка.

Існуе і трэцяе значэнне слова "генэзіс", для літаратуразнаўства найболей істотнае. Гэта сукупнасць фактараў (стымулаў) пісьменніцкай дзейнасці, якія маюць месца як у вобласці мастацкай славеснасці і іншых выглядаў мастацтва, так і за іх межамі. Дадзены аспект літаратурнага жыцця мы пазначаем словазлучэннем генэзіс літаратурнай творчасці. Вывучэнне стымулаў дзейнасці пісьменнікаў важна як для ўразумення сутнасці асобных твораў, так і для разумення літаратурнага працэсу заканамернасцяў развіцця славеснага мастацтва.

Засваенне генэзіса літаратурнай творчасці ў складзе навукі аб літаратуры другасна па стаўленні да вывучэння саміх твораў. "Усякі генетычны разгляд аб'екта павінна папярэднічацца зразуменнем яго ўнутрана-канстытутыўнага сэнсу". Аднак у гісторыі літаратуразнаўства генетычныя штудыі папярэднічалі вывучэнню саміх літаратурных твораў у іх шматпланавасці і цэласнасці. Яны ці ледзь не пераважалі ў навуцы аб літаратуры аж да 1910-1920-х гадоў.

Вывучэннем генезісу літаратурнага працэсу займаліся літаратурныя школы.

Літаратурныя школы:

• якія арыентуюцца на пазамастацкія фактары

- культурна-гістарычная (20-я гг. 19 ст.)

- сацыялагічная школа

• якія арыентуюцца на ўнутраных літаратурных стымулах

- кампаратывісцкі кірунак (19 ст.)

- фармальная школа (“форма”) (20-я гг. 20 ст.)

- міфалагічная школа (19 ст.)

• якія арыентуюцца на ўнутраны свет аўтара

- біяграфічны метад (19 ст.)

- псіхалагічная школа