39. Эпас як літаратурны род.

Эпас - паўторны прынцып выяўленчага мастацтва. У эпічным родзе літаратуры арганизуючым пачаткам твора з'яўляецца апавяданне аб персанажах, іх лёсах, учынках, настроях, аб падзеях у іх жыцці. Гэта - ланцуг славесных паведамленняў або, аповед пра з’яву якая адбылася раней. Эпас як род літаратуры ўключае ў сябе як кароткія аповяды, так і творы, разлічаныя на доўгае слуханне або чытанне: эпапеі і раманы, якія ахопліваюць жыццё з незвычайнай шыратой.

ЭПАС — адзін з родаў літаратуры, які адлюстроўвае жыццё праз аповяд аб чалавеку і адбывалых з ім падзеях. Асноўныя выгляды (жанры) эпічнай літаратуры: эпапея, раман, аповесць, аповяд, навэла, мастацкі нарыс.

Свойства эпасу:

1) маляўнічасць, т.к. у эпасе з дапамогай слоў можа быць намаляваны любы аб'ект любой ступені складанасці з высокай ступенню дэталізацыі. Гэтая здольнасць дазваляе звяртацца да дэталёвых партрэтаў, разгорнутым апісанням пейзажу або інтэр'еру.

2)Сюжэтнасць эпасу, г.зн. здольнасць прайграваць складаныя акалічнасці, вялікай колькасці падзей і персанажаў, даваць мноства сюжэтных матывацый.

3) Хранатоп - адмысловыя прасторавыя часавыя адносіны. У эпасе прастора і час звязаны значна цясней, чым у лірыцы і драме. Эпас імкнецца да прайгравання навакольных падзей, з'яў і прадметаў, таму ў максімальна пэўнай ступені адлюстроўваецца прастора і час.

4) Эпас мяркуе адмысловую маўленчую арганізацыю. У ім спалучаюцца ўсе асноўныя формы прамовы: ускосная, прамая, няўласная прамая. Для дыферэнцыяцыі маўленчых формаў эпасу ўводзяцца паняцці апавядальнік і разкажчык.

5) Апавядальная манера - гэта адмысловая інтанацыя, з якой аўтар апісвае тыя або іншыя падзеі.

6) Эпічны светапогляд (іерархія каштоўнасцяў). Чым буйней эпічны твор, тым больш запатрабаванне аўтара аб'яднаць яго разрозненыя часткі і надаць адзінствы. Гэтае адзінства і з'яўляецца эпічным светапоглядам.

Эпічныя жанры: Для гераічнага эпасу характэрны спакойны тон апавядання. Бялінскі лічыў, што аўтар глядзіць вачамі свайго народа.

Раман - самая вялікая форма эпічнага жанру. Усякі твор напісаны на раманскай мове, а не на лацінскай. Раман як жанр з'явіўся яшчэ ў антычнасці. У сярэдзіне стагоддзя маюць папулярнасць рыцарскія раманы. Разнавіднасці раманаў: гістарычныя, прыгодніцкі, дэтэктыўны, сямейна - бытавы, інтэлектуальны, жаночы, філасофскі, эратычны раман. Для рамана як жанру характэрны псіхалагізм асобы.

Аповесць - гэта сярэдні эпічны жанр. Часам нават навукоўцам цяжка вызначыць аповесць ад рамана.

Аповяд - невялікае апавяданне ў якім звычайна апісваецца адна падзея.

Навела - разнавіднасць аповяду, нечаканы сюжэт, нечаканая развязка.

Нарыс - ставіцца да эпічнага жанру. У рускай літаратуры ў сярэдзіне 17 ст. фізіялагічны нарыс - гэта розныя характэрныя з'явы апісаныя з натуры.

40. Лірыка як літаратурны род. Паняцце пра лірычнага героя.

ЛІРЫКА — адзін з родаў літаратуры, які адлюстроўвае жыццё праз асабістыя перажыванні чалавека, яго пачуцця і думкі. Выгляды лірыкі: песня, элегія, ода, дума, пасланне, эпіграма, эпітафія.

Своеасаблівасць лірыкі ў тым, што ў ёй высоўваюцца на першы план унутраны свет лірычнага героя, яго перажыванні.

Асаблівасці лірыкі:

1. здольнасць перадаваць з'явы і факты ўнутранага жыцця чалавека;

2. лірычны сюжэт уяўляе сабой пераход ад аднаго эмацыйнага стану да іншага, альбо працэс разваг;

3. постаць лірычнага героя - умоўна-уяўная асоба ад імя якой перадаецца лірычнае перажыванне (лірычная персона, лірычнае "я", лірычны суб'ект, лірычная прастора, суб'ектыўна-аб'ектыўная лірыка).

Лірыка зусім не замыкаецца ў сферы ўнутранага жыцця людзей, іх псіхалогіі. Яе нязменна прыцягваюць душэўныя станы, якія азначаюць засяроджанасць чалавека на знешняй рэальнасці. Таму лірычная паэзія апыняецца мастацкім засваеннем станаў не толькі прытомнасці, але і быція. Лірыка здабывае сябе галоўным чынам у малой форме. Хоч і існуе жанр лірычнай паэмы, робячы перажыванні ў іх сімфанічнай шматпланавасці. У лірыцы безумоўна пераважаюць невялікія па аб'ёме вершы. Па-лірычнаму здедзейсняемыя перажыванні могуць прыналежаць як самому паэту, так і іншым, не падобным на яго, асобам. Маўленчая экспрэсія ў лірычным родзе паэзіі нярэдка даводзіцца як бы да максімальнай мяжы. Ад антычнай літаратуры ідзе традыцыя, па якой лірычныя жанры выяўляюць розныя пачуцці, часта дасягаюць сілы пафасу. Такія ода, сатыра, элегія.

Ода - песня. Паўстала ў антычнасці, спачатку одай звалі любую песню, потым сталі з'яўляцца харавыя песні. У эпоху класіцызму ода дасягнула росквіту.

Элегія - жаласная песня, лірычны верш. Паўстала ў старажытным Рыме, лірычны жанр з сатырычнымі элементамі. Асноўнае ўтрыманне сатыры складаецца ў адмоўных бакоў рэчаіснасці. Першапачаткова ў іх выяўлялася пачуццё паэта, выкліканае нейкім знешнім прадметам, падзеяй.

Да традыцыйных жанраў малой формы ставяцца эпіграма, эпітафія і мадрыгал (невялікія альбомныя вершы, звычайна любоўнага характару, адрасаваныя пэўнаму чалавеку).

Таксама лірычным жанрам з'яўляецца пасланне - вершаваны ліст, звернуты да пэўнага адрасата з просьбамі, пажаданнямі. Аднак сістэма жанраў ахапляе далёка не ўсю вобласць лірыкі, асабліва ў лірыцы 19-20 стст., калі ў мастацкай прытомнасці пераадольваецца ранейшая нарматыўнасць жанраў мыслення.