41. Асаблівасці драмы як літаратурнага рода.

ДРАМА — адзін з родаў літаратуры. У вузкім сэнсе слова — жанр твора, які паказвае канфлікт паміж персанажамі, у шырокім — усе творы без аўтарскай прамовы. Выгляды (жанры) драматургічных твораў: трагедыя, драма, камедыя, вадэвіль.

З усіх драматычных жанраў драма - самы разнастайны па тэматыцы, адрозны вялікай шыратой адлюстроўваных жыццёвых канфліктаў.

З чыста літаратурнага пункта гледжання драма ў сутнасці і ёсць эпічны твор - раман, аповесць, у якім ёсць толькі адна асаблівасць - драма пазбаўленая прамовы апавядальніка. Драма - літаратурны род, прыналежны адначасова двум мастацтвам - тэатру і літаратуры. Пафас драматызму, якім працятая драма, спараджаюць сутыкненні персанажаў з такімі сіламі жыцця, якія процістаяць ім звне. Аднак канфлікт у драме можа быць таксама вельмі сур'ёзным і вострым і можа прыводзіць да пакут, а часам і да згубы герояў. Унутраны свет героя драмы, пры ўсёй яго магчымай напружанасці, супярэчлівасці, усё ж не складае таго стану невырашальнага ўнутранай барацьбы, якая ўласціва трагічнаму герою. Гібель героя ў драме, у гэтым стаўленні, нераўназначная смерці трагічнага героя. Канфлікты ў драме бываюць нацыянальна-гістарычнымі і сацыяльна-бытавымі. Таксама бываюць рамантычнымі. Драмы з сацыяльна-бытавымі канфліктамі складаюць у сабе, падобна раманам, развіццё характару героя ў яго сутыкненні з асяроддзем. Тэарэтычнае ўсведамленне жанру драмы адбываецца ў другой палове 18 стагоддзі. У рускай літаратуры - Горкі - вялікі драматург. У аснове яго драм - вялікі гістарычны канфлікт, які азначае разбурэнне старога міру і нараджэнне новай эры. У сучасным тэатральна-драматычным рэпертуары драма - кіруючы жанр.

КАМЕДЫЯ — выгляд драматургічнага твора. Адлюстроўвае ўсё выродлівае і недарэчнае, смешнае і недарэчнае, высмейвае заганы грамадства.

ТРАГЕДЫЯ — выгляд драматургічнага твора, які распавядае аб няшчасным лёсе галоўнага героя, часта асуджанага на смерць.

42. Літаратурныя жанры. Жанравыя канфрантацыі і традыцыі. Кананізацыя жанраў.

Жанры драматургічных твораў: трагедыя, драма, камедыя, вадэвіль.

Жанры лірыкі: песня, элегія, ода, дума, пасланне, эпіграма, эпітафія.

Жанры эпічнай літаратуры: эпапея, раман, аповесць, аповяд, навэла, мастацкі нарыс.

Не сакрэт, што літаратурныя жанры ацэньваюцца чытаючай публікай, крытыкамі, стваральнікамі "паэтык" і маніфестаў, пісьменнікамі і навукоўцамі. Яны тлумачацца як годныя або не годныя ўвагі мастацка асвечаных людзей; як высокія і нізкія; як сапраўды сучасныя альбо састарэлыя, сябе счэрпаўшыя; як магістральныя або маргінальныя (перыферыйныя). Гэтыя адзнакі і трактоўкі ствараюць іерархіі жанраў, якія са часам змяняюцца. Некаторыя з жанраў атрымліваюць максімальна высокую адзнаку са боку якой-небудзь аўтарытэтнай інстанцыі - адзнаку, якая становіцца агульнапрызнанай або прынамсі здабывае літаратурна-грамадскую важкасць. Падобнага роду жанры завуць кананізаванымі.

Кананізацыя літаратурных жанраў ажыццяўлялася нарматыўнымі паэтыкамі ад Арыстоцеля і Гарацыя да Буало і Ламаносава. Арыстоцелеўскі трактат надаў найвысокі статут трагедыі і эпасу (эпапеі). Эстэтыка класіцызму кананізавала таксама "высокую камедыю", рэзка аддзяліўшы яе ад камедыі народна-фарсавай як жанру нізкага і непаўнавартаснага.

Іерархія жанраў мела месца і ў прытомнасці так званага масавага чытача. Так, рускія сяляне на мяжы XIX-XX стст. аддавалі безумоўную перавагу "божым кнігам" і тым творам свецкай літаратуры, якія з імі перагукваліся.

У час рамантызму на вяршыню літаратуры былі ўзнесеныя фрагмент, казка, а таксама раман. У XX у. прадпрымаліся досведы кананізацыі містральнай драматургіі, пародыі, рамана-эпапеі, а таксама раманаў Дастаеўскага.

Калі ў эпохі нарматыўных эстэтык кананізаваліся высокія жанры, то ў блізкія нам часы паднімаюцца тыя жанравыя пачаткі, якія раней знаходзіліся па-за рамкамі "строгай" літаратуры. Адбываецца кананізацыя новых тэм і жанраў, дагэтуль былых пабочнымі, маргінальнымі, нізкімі. У змене жанраў цікаўна сталае выцясненне высокіх жанраў нізкімі.

ЖАНРАВЫЯ КАНФРАНТАЦЫІ І ТРАДЫЦЫІ

У блізкія нам эпохі жанры залучаюцца ў барацьбе літаратурных груповак, школ, кірункаў. Пры гэтым жанравыя сістэмы перажываюць змены больш інтэнсіўныя і імклівыя, чым у мінулыя стагоддзі. Аб гэтым боку існавання жанраў казаў Тынянаў, які сцвярджаў, што гатовых жанраў няма" і што кожны з іх, змяняючыся ад эпохі да эпохі, набывае то большае значэнне, высоўваючыся ў цэнтр, то, наадварот, адсоўваючыся на другі план або нават спыняючы сваё існаванне.

Жанры складаюць найважнае злучнае звяно паміж пісьменнікамі розных эпох, без якога развіццё літаратуры непрадстаўляльна. Літаратуразнаўцы неаднаразова казалі аб "памяці жанру", аб які імкнецца над паняццем жанру "груза кансерватызму", аб "жанравай інэрцыі".

Спрачаючыся з літаратуразнаўцамі, якія звязвалі існаванне жанраў першым чынам з унутрыэпахальнымі канфрантацыямі, барацьбой кірункаў і школ, з "павярхоўнай шуміхай літаратурнага працэсу", Бахцін пісаў: "Літаратурны жанр па самой сваёй прыродзе адлюстроўвае найболей устойлівыя, "вечныя" тэндэнцыі развіцця літаратуры. У жанры заўсёды захоўваюцца неўміраючыя элементы архаікі. Праўда, гэтая архаіка захоўваецца ў ім толькі дзякуючы сталаму яе абнаўленню, так сказаць, амалоджванню. Жанр адраджаецца і абнаўляецца на кожным новым этапе развіцця літаратуры і ў кожным індывідуальным творы дадзенага жанру. Жанр - прадстаўнік творчай памяці падчас літаратурнага развіцця. Менавіта таму жанр і здольны забяспечыць адзінства і бесперапыннасць гэтага развіцця". "Чым вышэй і складаней развіўся жанр, тым ён лепш і паўней памятае сваё мінулае".

Жанры існуюць у вялікім гістарычным часе, ім прадсказана жыццё доўгае. Гэта - з'явы надэпахальныя.

Жанры, такім чынам, ажыццяўляюць пачатак пераемнасці і стабільнасці ў літаратурным развіцці. Пры гэтым падчас эвалюцый літаратуры ўжо існуючыя жанравыя адукацыі немінуча абнаўляюцца, а таксама ўзнікаюць і ўмацоўваюцца новыя; змяняюцца суадносіны паміж жанрамі і характар узаемадзеяння паміж імі.