18.Ускладненне як спосаб рэалізацыі структурнай схемы простага сказа і яго формы (59)

Асноўнымі прыёмамі ўскладнення членаў сказа з'яўляюцца: пашырэнне, адасабленне, удакладненне, вылучэнне, тлумачэнне, далучэнне. Пашырэнне (дубляванне) вырабляецца пасродкам ужывання аднароднага раду словаформаў. Члены аднароднага раду злучаны злучальнай сувяззю, якая афармляецца злучальнымі злучнікамі і сродкамі інтанацыі. Злучальная сувязь можа падмацоўвацца формамі склону, а таксама паўторам прыназоўнікаў. Аднародны рад мае адкрытую ці закрытую структуру ў залежнасці ад сродкаў сувязі. Адкрыты рад ствараецца з дапамогай:

- паўтаральных злучальных злучнікаў і… і, ні… ні, а таксама без злучнікаў - значэнне пераліку;

- паўтаральных падзяляльных злучнікаў ці… ці, або… або - значэнне выбару; то… то - значэнне чаргавання і мае значэнне проціпастаўлення.

Асобую структуру пашырэння ўяўляе злучальны рад з абагульняючым словам. Гэты кампанент аб'ядноўвае і ўяўляе ўвесь шэраг у якасці члена сказа. У ролі абагульняючага слова могуць выступаць займеннікі і займенныя прыслоўі (ўвесь, усякі, усюды, адусюль, паўсюль, усюды, заўсёды, нікуды), назоўнікі, фразеалагізмы, дзеяслоўныя формы.

Адасабленне - асобы прыём, з дапамогай якога член сказа ўзмацняецца, акцэнтуецца, па зместу атрымлівае характар дадатковага паведамлення. Для адасаблення павінна быць, як правіла, два граматычных умовы: 1) значны аб'ём, 2) нетыповае, незвычайнае размяшчэнне адносна вызначанага слова. Калі адно з дадзеных умоў адсутнічае, то для адасаблення неабходна дадатковая ўмова. Дзеепрыслоўны зварот адасабляецца ў любым выпадку. Акрамя таго, адасабляюцца і адзінкавыя дзеепрыслоўі - акрамя тых, якія губляюць значэнне дзеяння і збліжаюцца з прыслоўямі (ішлі не спяшаючыся, бяжыць не аглядаючыся). Дзеепрыметны зварот адасабляецца ў выпадку: пасля вызначанага слова, перад вызначаным словам у тым выпадку, калі мае прычыннае, умоўнае ці саступальнае значэнне. Адасабляецца параўнальны зварот, які не заўсёды прадстаўлены словазлучэннем, але абавязкова мае параўнальны злучнік (як, сапраўды, нібы, быццам, як быццам).

19.Зваротак, яго значэнне, выражэнне і ўжыванне (60)

Гаворка заўсёды адрасавана. Таму ў маўленчай дзейнасці ўзаемадзейнічаюць 2 асобы: размаўляючы, адрасат (яе ўспрымае). Размаўляючы з дапамогай пэўных сказаў афармляе думкі, волю, пачуцці і паведамляе іх адрасату. Перад размаўляючым стаяць 2 задачы: адабраць патрэбны лексічны матэрыял (лексічнае напаўненне сказа) і усталяваць маўленчы кантакт з адрасатам і паспрабаваць дасягнуць адэкватнага успрымання выказвання. Першая задача вырашаецца ў межах лексічнага запасу, якім валодае размаўляючы. Для выканання другой задачы выкарыстоўваюцца асобыя сінтаксічныя сродкі мовы, да якіх адносяцца: зваротак, уступныя кампаненты, эквіваленты сказы. Усе яны не ўваходзяць у структуру сказа и не з’яўляюцца яго членамі. Яны не маюць самастойнага значэння і могуць быць ужыты толькі са сказам.Зваротак мае тры галоўных прыкметы: а) прадметна-асабістае значэнне; б) форму Ім. склону; в) клічную інтанацыю. Асноўная функцыя звароту - прыцягнуць увагу адрасата, усталяваць з ім маўленчы кантакт. У гэтай функцыі ўжываецца любое імя асобы. Ёсць невялікая група афіцыйных зваротаў: грамадзянін, спадар, таварыш, калега, спадарыня, а таксама па-сяброўску-фамільярных: галубчык, братка, мілок, браток. Т.ч. зваротак – граматычна не звязанае са сказам слова(ці словазлучэнне), што абазначае асобу ці прадмет, да якога звяртаюцца з мовай(на пісьме выдзяляюцца коскамі). Вакатыўныя сказы - гэты зваротак, ускладнены выразам непадзеленай думкі, пачуцці, волевыяўленні. Варта адзначыць, што ў значнай колькасці выпадкаў аднясенне пэўных сказаў да вакатыўных вызначаецца кантэкстам. Яны суправаджаюцца ў аўтарскім тэксце словамі паклікаў, загадаў і г.д.