34. Сінтаксічна непадзельныя сказы (75)

Гэта сказы, якія выяўляюць эмацыйную, валявую, мадальна-ацэнкавую ці контактоустанавливающую рэакцыю размаўляючага на сітуацыю, але не называюць ні характару гэтай рэакцыі, ні кампанентаў адпаведнай сітуацыі. "Ага! Кладуцца!" "Ну!"

Спецыфіка непадзельных сказаў асабліва ярка выяўляецца ў параўнанні са звычайнымі сказамі, якія адлюстроўваюць у складзе сваіх членаў характар перадаваемай сітуацыі. "Параход на Волзе!" - "Ура!".

Аснову непадзельных сказаў могуць складаць: 1) выклічнікі; 2) мадальныя словы і часціцы (вядома, можа быць, ці ледзь.); 3) прынятыя формулы ветлівасці; 4) назоўнікі ў назоўным склоне, якія ўяўляюць сабой звароту, ускладненыя выразам такой эмацыйнай ці валявой рэакцыі, якая ставіцца непасрэдна да суразмоўцы (самастойна ўжытае Миша! пры розных інтанацыях можа выяўляць папрок, шкадаванне, радаснае здзіўленне ці простае здзіўленне, абурэнне ці прыкрасць, перасцярога ці папярэджанне, патрабаванне падысці да размаўлялага ці выслухаць яго і г.д.).

Па агульным характары камунікатыўных функцый усё непадзельныя сказы вельмі блізкія паміж сабой. Найболей шматстайныя па функцыях междометные сказы. Сярод іх могуць быць вылучаны некалькі груп, у нейкай меры супрацьпастаўленых адзін аднаму і ў той жа час перасякальных паміж сабой. Гэта сказы, якія выказваюць 1) эмацыйную рэакцыю размаўляючага; 2) яго валявую рэакцыю; 3) мадальную адзнаку думкі суразмоўцы ці ўласнай думкі; 4) прапановы, што выконваюць контактоустанавливающую функцыю.

Асноўны сродак граматычнага афармлення ўсіх непадзельных сказаў - інтанацыя. Яе роля асабліва вялікая пры выкарыстанні слоў, якія не замацаваны за выразам вызначанага тыпу рэакцый размаўляючага. Калі ж такая замацаванасць назіраецца, тое прызначэнне выказвання атрымлівае выраз не толькі ў інтанацыі, але і ў лексічным складзе непадзельнага сказа.

35. Няпоўныя і эліптычныя сказы (76)

Няпоўны сказ – гэта сказ з адсутнымі галоўнымі або даданымі членамі, якія ўзнаўляюцца з кантэксту або падказваюцца сітуацыяй: Зімою згодзіцца, што ўлетку родзіцца. Асновай для вылучэння няпоўных сказаў з'яўляецца іх структурнае супастаўленне з суадноснымі поўнымі сказамі. Параўн.: Ранні пар любіць пшанічку, а позні – мятлічку. – Ранні пар любіць пшанічку, а позні пар любіць мятлічку. Няпоўныя сказы могуць быць аднасастаўнымі і двухсастаўнымі, развітымі і неразвітымі, могуць з'яўляцца часткай складанага сказа: Сонца, мароз і вецер. Эх, завірыў, разгуляўся!..

У залежнасці ад сферы авкарыстання, адрозніваюць дзве разнавіднасці няпоўных сказаў:

Кантэкстуальныя – няпоўныя сказы з неназванымі членамі сказа, якія згадваліся ў папярэднім кантэксце.

Сітуацыйныя – няпозныя сказы, з неназванымі чденамі сказа, якія паказваюцца акалічнасцямі ў пэўных абставінах, яны зразумелы толькт з самой сітуацыі.У такіз сказах маўленчая сітуація кампенсуе пропуск, а форма наяўных чланаў сказа указвае на граматычную сувазь з імі.

Пераходную групу паміж поўнымі і няпоўнымі сказамі займаюць эліптычныя сказы.

У адрозненні ад няпоўных сказаў, сэнс якіх вынікае толькі з кантэксту ці пэўных абставінаў, эліатычнвя сказы – адзінкі сэнсава і сінтаксічна самастойныя, хмест якіх зразумелы са структуры саміх сказаў.