36. Семантычная арганізацыя простага сказа (77)

У адпаведнасці з асаблівасцямі семантычна-канструктыўнага складу, сказы размяжоўваюцца наступным чынам.

1. Па колькасці неабходных галоўных членаў у граматычнай аснове сказы бываюць двусастаўныя і аднасастаўныя. Граматычную аснову двусастаўных сказаў складаюць два галоўных члена - дзейнік і выказнік. Граматычная аснова аднасастаўных сказаў уключае адзін галоўны член, якога досыць для поўнага славеснага выраза думкі. І двусастаўныя і аднасастаўныя сказы неаднародныя як па афармленні галоўных членаў, так і па граматычным значэнні. Разгляд іх разнавіднасцяў складае аснову для апісання граматычных мадэляў простага сказа. Кірункі гэтага разгляду не заўсёды супадаюць. Напрыклад, у "Граматыцы сучаснай рускай літаратурнай мовы" (М., 1970) і "Рускай граматыцы" (М., 1980) размежаванне і апісанне разнавіднасцяў двусастаўных і аднасастаўных сказаў ажыццеўляецца на фармальна-граматычнай аснове, зыходзячы з асаблівасцяў марфалагічнага выраза галоўных членаў. У адпаведнасці з гэтым вылучаюцца шматстайныя структурныя схемы сказа, якія і складаюць аснову апісання канструктыўных тыпаў сказа.

2. Па наяўнасці ці адсутнасці другарадных членаў сказа падзяляюцца на развітыя і неразвітыя. Сама па сабе гэта прыкмета з'яўляецца важнай. У сувязі са шматстатнасцю семантыка-граматычных разнавіднасцяў даданых членаў, для сказа важны не гэтулькі сам факт наяўнасці другарадных членаў, колькі то, якія яны і колькі іх.

3. Па поўнасці ці няпоўнасці складу членаў сказа, неабходных для скончанага славеснага выраза думкі, размяжоўваюцца поўныя і няпоўныя сказы. Няпоўныя сказы з'яўляюцца своеасаблівым "усячэннем" поўнага сказа, пабудаванага па вызначанай мадэлі.

37. Камунікатыўная арганізацыя простага сказа (78)

З камунікатыўнай характарыстыкай сказаў звязаны два асноўных кірункі іх класіфікацыі.

1. Класіфікацыя па мэтавым прызначэнні мяркуе агульную адзнаку сказаў з пункту гледжання іх ролі ў маўленчых зносінах. На гэтай аснове вылучаюцца апавядальныя, пытальныя і пабуджальныя сказы.

2. Класіфікацыя па актуальным дзяленні прадугледжвае размежаванне сказаў непадзеленых - такіх, у якіх усё ўтрыманне сказа складае рэму выказвання.

На аснове эмацыйна-экспрэсіўнай афарбаванасці вылучаюцца выклічныя сказы.З мадальна-прэдыкатыўнай характарыстыкай звязана размежаванне сцвярджальных і адмоўных сказаў.

Часта ў асобую групу вылучаюцца так званыя ўскладненыя сказы. Гэта сказы, якія ўключаюць аднародныя члены, адасобленыя другарадныя члены сказа, устаўныя канструкцыі, уступныя словы, звароткі, выклічнікі.

38. Актуальнае чляненне выказвання (79)

Актуальнае чляненне - гэта чляненне на тэму і рэму. Тэма - прадмет паведамлення. Рэма - тое, што паведамляецца пра тэму, складае ў сябе асноўны змест паведамлення. Рэма - камунікатыўны цэнтр выказвання.

Андрэй паехаў у Маскву (рэма). У Маскву паехаў Андрэй(рэма).

Спосабы выраза:

1. парадак слоў (нейтральны - тэма рэма - процілеглы)

2. інтанацыя (фразавы націск на рэме, падвышэнне тону)

3.часціцы (тэма - а, жа; рэма - толькі, толькі)

Узаемнае размяшчэнне групы дзейніка і групы выказніка - актуальнае чляненне.

Група дзейніка = тэма (актуальнае чляненне = сінтаксічнае чляненне)

Група выказніка = рэма (актуальнае чляненне = сінтаксічнае чляненне)

сказ без рэмы немагчымы. Пропуск тэмы можа быць у няпоўным сказе.

Іерархія сінтаксічнага дзялення. Сінтаксічна распаўсюджаная прапанова складаецца з групы дзейніка і групы выказніка - прэдыкатыўная група. Яна можа быць распаўсюджана дэтэрмінантам.