Тэрміналагічны слоўнік

Апасродкаваны білінгвізм – выкарыстанне дзвюх моўных сістэм, у аснове якога – пераклад асобай з роднай мовы выказвання на няродную мову.

Білінгв (біглот) – асоба, якая актыўна карыстаецца дзвюма мовамі.

Білінгвізм – двухмоўе.

Дуалінгвізм – здольнасць розных персон разумець чужую мову ва ўмовах карыстання кожным уласнай мовай. Дуалінгвізм узнікае, звычайна, на памежжы роднасных моў, напрыклад, на беларуска-польскім прыграніччы.

Інтэрферэнцыя – неўсвядомленае змешванне білінгвам сістэм дзвюх моў. Словаўтваральная інтэрферэнцыя дашкольнікаў узнікае як вынік недастатковага засваення словаўтваральнай структуры слоў другой мовы і выкарыстання ўзамен мадэлі роднай мовы (вумны, пярчаткі, здзесь).

Канвергенцыя (інтэграцыя) – збліжэнне моўных сістэм у цэлым або на нейкіх яе ўзроўняў у выніку роднаснага і працяглага кантактавання.

Моўныя кантакты – моўныя з’явы, якія ўзнікаюць у выніку ўзаемадзеяння дзвюх і болей моў: інтэрферэнцыя, білінгвізм, двухмоўе, дыгласія, канвергенцыя (інтэграцыя), дывергенцыя, полілінгвізм, мультылінгвізм.

Міжмоўныя амонімы – словы з розных моў, аднолькавыя па гучанню і блізкія ці аднолькавыя ў напісанні, аднак адрозныя па сэнсу: трус (“палахлівец” у рус. мове) – трус (“кролик” у бел. мове), плот (“сродак перасоўвання па вадзе” у рус. мове) – плот (“ограда” ў бел. мове).

Натуральны білінгвізм – натуральнае, не заснаванае на спецыяльна арганізаваным навучанні выкарыстанне ў маўленні дзвюх моў, узнікшае найчасцей у раннім дзяцінстве, у шматмоўных сем’ях.

Непасрэдны білінгвізм – аўтаномнае выкарыстанне дзвюх моўных сістэм.

Паралексы – словы з роднасных моў (напрыклад, рускай і беларускай), якія пры адносным сэнсавым і фармальным падабенстве характарызуюцца пераважна нерэгулярнымі адрозненнямі на фанетычным, словаўтваральным, марфалагічным, акцэнталагічным ўзроўнях і г.д.: кухонный – кухонны, родинка – радзімка, уехать – выехаць, баранка – абаранак.

Прадуктыўны білінгвізм (поўнае, актыўнае двухмоўе) – актыўнае выкарыстанне ў маўленні дзвюх моўных сістэм.

Рэцэптыўны білінгвізм (пасіўнае двухмоўе) – частковае выкарыстанне ў маўленні дзвюх моўных сістэм, калі чалавек разумее, але не размаўляе на іншай мове.

Спрошчанае маўленне (рус. полуязычие, англ. semilingualism) –абмежаванае маўленне, якое найчасцей узнікае ў выніку перамешвання кантактуючых блізкароднасных моў. Напрыклад, суржык (на Украіне), трасянка (на Беларусі).

Сродкі навучання – спецыяльна створаны моўны матэрыял (кнігі, аўдыёзапісы), метады працы, наглядныя дапаможнікі (рэпрадукцыі, фотаздымкі, друкаваныя настольныя гульні, самаробныя дапаможнікі і інш.). Спалучэнне розных сродкаў у працэсе білінгвальнага навучання спрыяе фарміраванню ўстойлівых маўленчых уменняў. Напрыклад, у слоўнікавай працы практыкуецца не ізаляванае завучванне і ўжыванне слоў, а групавое аперыраванне семантычна блізкімі словамі падчас гульнявых сітуацый або прадметна-практычнай дзейнасці з выкарыстаннем нагляднасці, са зменай метадаў і прыёмаў навучання (імітацыя, прыдумванне загадак, разгляд, тлумачэнне, чытанне і г.д.).

Трасянка (мяшанка) – гутарка беларусаў, якая ўтварылася ў выніку змешвання беларускіх дыялектаў і беларускай, польскай, украінскай, рускай моў.

Трансфер (транспазіцыя) – станоўчы перанос навыкаў маўлення на адной мове на маўленне на іншай.

Унутрымоўная дыгласія – своеасаблівая форма авалодання дзвюма самастойнымі мовамі, ужыванне якіх функцыянальна размежавана ў залежнасці ад сітуацыі ці сферы моўнай камунікацыі (напрыклад, у афіцыйнай – адна мова, у размоўна-бытавой – другая мова).

Чуццё мовы (моўная інтуіцыя) – аўтаматычнае, інтуітыўнае выкарыстанне моўных мадэляў, слоў, інтанацый па аналогіі з ужо вядомымі. Фарміруецца падсвядома ў працэсе шматразовага ўспрымання чужога маўлення. Удасканаленне чуцця мовы дашкольнікаў асабліва важна ў працэсе авалодвання імі граматычным ладам мовы, складанымі граматычнымі нормамі, спосабамі словаўтварэння і сказабудовы.

Шматмоўе (полілінгвізм, мультылінгвізм (англ.), плюрылінгвізм (фр.)) – выкарыстанне насельніцтвам адной дзяржавы некалькіх моў (напрыклад, у Швейцарыі – нямецкай, французкай, рэта-раманскай, італьянскай моў).

Штучны білінгвізм – двухмоўе, узнікшае ў выніку навучання.