Плотин. - Вторая эннеада. - 2004

210 Плотин. Эннеады. Трактат II. 4

только логос, постольку и противоположную, бла­ годаря беспредельности, логосу материю должно называть не иным чем-то, но только беспредельным.

16. Но не тождественна ли материя инаковости? Нет, но лишь той части инаковости, которая проти­ воположна истинно сущим — логосам. Поэтому, хотя она и не-сущее, но, таким образом, имеет неко­ торое существование, которое и тождественно ли­ шенности, если лишенность противоположна тому, что суть в логосе. Но не погибнет ли лишенность от присоединения того, что не есть лишенность? Нико­ им образом; ибо то, что приемлет состояния, само не есть состояние, но лишенность, и подвергающе­ еся определению не есть ни определенное, ни предел, но — беспредельное. Как же разрушит природу бес­ предельного прибавившийся к ней предел, если бес­ предельное беспредельно сущностно, а не акцидентально? Возможно, что в случае, если бы это было количественно беспредельное, предел бы уничтожил его; но в данном случае это не так, но наоборот: пре­ дел спасает беспредельное в его бытии, естественно приводя его в действительность и усовершенность, как незасеянное поле, когда его засевают; так и в женщине, когда она зачинает от мужчины, отнюдь не гибнет ее женственность, но становится еще более женственной, ибо женщина становится в большей

О материи

211

степени тем, что она есть. Теперь, не есть ли мате­ рия зло, поскольку участвует в благе? Лучше ска­ зать — поскольку нуждается в нем, ведь это значит, что она сама его не имеет. Ибо все, что одно имеет, а в другом нуждается, занимает среднее положение между благом и злом, если одно как-то уравновеши­ вает другое; но то, которое ничего не имеет, посколь­ ку находится в [совершенной] бедности или, лучше сказать, есть сама бедность, необходимо есть зло, поскольку эта бедность не есть бедность богатством, но — умом, добродетелью, красотой, силой, формой, эйдосом, качеством. Как же ей не быть безобразной? Как же не быть постыдной? Как не всецело злой? Но материя Там есть сущее, ибо то, что прежде нее — по ту сторону сущего. Здесь же прежде нее — су­ щее. Но она не есть сущее, но нечто иное, нежели красота сущего.

ПРИМЕЧАНИЯ

1. Плотин имеет в виду концепции Аристотеля (ύποκείμενον — аристотелевское слово; см., например: Физика, А. 9. 192аЗЗ) и Платона (υποδοχή — см.: Тимей, 49а6). Эти концепции значительно различаются между собой, на чем Плотин, при беглом их упомина­ нии, не акцентирует внимания.

212Плотин. Эннеады. Трактат //. 4

2.Имеются в виду стоики. См.: Фрагменты древ­ них стоиков, II. 316, 309, 326.

3.«Другие философы» — это платоники и перипате­

тики.

4.Очень вероятно, что Плотин здесь различает пла­ тоников от перипатетиков. Аристотель признавал бесте­ лесными только чистые формы, в отличие от сущностей, составленных из формы и материи (см.: Метафизика, Л. 6. 1071Ь2). Слова ϋλη νοητή — из Метафизики, Ζ. 10. 1036а 9-12, 11. 1037а 4-5; Н. 6. 1045а 33-37, и Плотин вполне мог почерпнуть их, воспользовавшись любым из этих пассажей. Но одни и те же слова оба философа по­ нимают совершенно по-разному.

5.Возможно, Плотин отсылает к своему более ран­ нему трактату Епп. V. 9 [5]. 3-4.

6.См.: Тимей, 45Ь.

7.Здесь мы сталкиваемся с Плотиновой интерпре­ тацией μέγιστα γένη (см.: Платон. Софист, 254d ff.: бы­ тие, движение, покой, тождественность, инаковость) как «категорий умопостигаемого мира», о которых см.: Епп. V. 1. 4 и полный обзор в Епп. VI. 2. 7-8.

8.Доктрина, кратко сформулированная здесь, явля­ ется кардинально важной для Плотиновой мысли. См.: £гш. V. 4. 2; V. 3. 11 и V. 1.7.

9.Дальнейшее есть точное изложение аристотелев­ ского учения о материи словами самого Аристотеля (см.

Метафизика, А. 1-2. 1069b).

О материи

213

10.Критика воззрений досократиков, приведенная

вэтой главе, опирается целиком на Аристотеля (см.: Фи­ зика, А. 4.187а 12ff.; Метафизика, А. 7.988 a 27ff.; Л. 2. 1069b 20-23).

11.Это уже критика не с аристотелевских позиций, но исходящая из собственно Плотиновой мысли.

12.Имеется в виду Анаксимандр. Плотинова крити­ ка показывает, как близко он следует здесь традиции перипатетиков; однако и его собственный взгляд на ма­ терию как άπειρον (см. ниже, гл. 15) так же весьма рас­ ходится с Анаксимандром.

13.См.: Тимей, 52Ь 2.

14.Здесь Плотин, как и в Епп. I. 8. 15, спорит с пред­ полагаемым оппонентом, вкладывая в его уста возраже­ ния, с которыми реально сталкивался, возможно, в спо­ ре с платониками, которые толковали Тимей, 52а8 ff., исходя из положения, что Платон отождествлял «вмес­ тилище» с пространством, и которые, следовательно, отвергали аристотелевскую концепцию безвеличинности ύλη. Позднее утверждение о невозможности суще­ ствования такой материи появляется у св. Василия Ве­ ликого. Беседы на Шестоднев, I. 21а—b (8e-9a); см.: Св. Григорий Нисский. Об устроении человека {De Нот. Ор. 213с).

15. См.: Аристотель. Физика, . 214а 13. Аристо­ тель, в свою очередь, ссылается на Платона (см.: Там же,209Ы1).

214Плотин. Эннеады. Трактат II. 4

16.Платоновский термин в изложении Аристотеля (Физика, А. 4.187а 17; Г. 4.203а 16; Метафизика, А. 7. 988а 26).

17.В главе 10 (см. прим. 13).

18.Критика воззрений Аристотеля (см.: Физика,

А.9. 192а 2 ff.).

19.Классический аристотелевский пример (см.: Ме­ тафизика, Z. 5. ЮЗОЬ 30-31). Не является ли прообра­ зом этого «философского» носа нос Сократа?

20.См.: Аристотель. Физика, Г. 5. 204а 23 ff.

ЕГЭЕЕЗЕЕЗ ECU Б И Е Ш И З Б И E S EÊJEFÊJ

гд ci гдci гд ci гд ci гд ci гд ci гд ci гдci гдci гдсп гд ci

Lacj L3cJ ΕΓΞ ΞΈ3 ΕΓΞ1д cJ Е~Э ΕΓΞЕГЗ LDCJ LacJ

|Д C| |ДС1 ГД C| ГД CI ГД СП ГД Ci ГД С| ГД С| ГД CI ГДС1 ГД CI

ΠΕΡΙ ΥΛΗΣ

1.

Την λεγομενην

υλην ύποκείμενόν τι και ύποδοχην

ειδών λέγοντες

είναι κοινόν τίνα τούτον λόγον περί αυτής

πάντες λεγουσιν,

όσοι εις εννοιαν ήλ$ον της

τοιαύτης

φύσεως, και μέχρι τούτου την αύτην

φέρονταν

τις Ьк

εστίν

αυτή

η

υποκείμενη

φύσις και Έως δεκτική

και

τίνων, το εντεύθεν ηδη ζητοΰντες

διεστησαν.

Κα/ οι

μεν σώματα

μόνον τα οντά είναι δεμένοι και την ουσ'ιαν

εν τούτοις μίαν

τε την

υλην λεγουσι και τοΐς

στοιχειοις

ύποβεβλησ^αι

και αύτην

είναι την

ούσίαν, τα

δ"

άλλα

πάντα

οίον πά^η

ταύτης

και πως

εχουσαν αύτην

και

τα στοιχεία

είναι. Κα/ δη кал τολμώσι

και μέχρι

$εών

αύτην

αγε/ν και

τέλος δη

και αυτόν

αυτεΐν

τον Β'εον

υλην ταύτην

πως εχουσαν είναι. Διδόασι δε και

σώμα

αύτη

αποιον αυτό

σώμα

λέγοντες

και

μέγεθος

δε. Ο/

δε άσώματον

λεγουσι

και ταύτην

ού μίαν τίνες

αυτών,

άλλα

ταύτην

μεν τοΐς σώμασιν ύποβεβλήσ$αι

και αυτοί

περί ης οι πρότεροι λεγουσιν,

ετεραν μεντοι προτεραν εν

τοίς νοητόϊς

ύποβεβλημενην

τοίς

εκεί

εϊδεσι

καί

ταΐς

άσωμάτοις

ούσίαις.

216 Плотин. Эннеады. Трактат II. 4

2.

Δ/δ πρότερον

ζητητεον

περί ταύτης

ει εστί,

και

τις ούσα τυγχάνει,

και πως εστίν. Ε/ δη αόριστον τι και

άμορφον

δε? το της

ύλης είναι, εν δε τοίς εκεί

άρίστοις

ούσιν ούδεν αόριστον

ούδε άμορφον,

ούδ" αν

υλη

εκεί

είη· και

ει απλούν

εκαστον,

ούδ" αν

δεοι ύλης,

«/ εξ

αυτής και άλλου το σύν$ετον

και γινομενοις μεν

ύλης

δει και εξ έτερων

έτερα

ποιουμενοις, αφ" ων και η

των

αισθητών

υλη ενοηΒη,

μη γινομενοις δε ου. Πό£εν δε

εληλυ$ε

και

υπέστη;

Ε/ γάρ

εγενετο,

και

υπό τίνος· ει

δε αιδιος,

και άρχοι

πλείους

και

κατά

συντυχίαν

τά

πρώτα.

Καν είδος

δε προσεχή,

το

σύν$ετον

εσται

σώμα·

ώστε

κάκει

σώμα.

3.

Πρώτον ουν λεκτεον ως ου πανταχού

το αόριστον

άτιμαστεον,

ούδε ο αν άμορφον η τη

εαυτού

επινοιφ, ει

μελλοι

παρεχειν αυτό τοις προ αυτού και τοις

άρίστοις-

οίον τι και φυχη προς νουν καιλόγον

πεφυκε

μορφουμενη

παρά

τούτων

και

εις είδος βελτιον

αγομένη·

εν τε

τοίς

νοητόϊς το

σύν^ετον

ετερως,

ούχ ως τά

σώματα- επει

και λόγοι

σύνθετοι

και

ενεργείφ

δε σύν^ετον

ποιοΰσι

την ενεργούσαν εις είδος φύσιν. Ε/ δε και προς άλλο και

παρ" άλλου,		και μάλλον.		Ή δε τών γιγνομενων			υλη
άει άλλο και		άλλο	είδος Ίσχει,		τών δε άιδίων η		αύτη
ταύτόν	άει. Τάχα		δε άνάπαλιν		η ενταύθα.	Ενταύθα
μεν γάρ παρά μέρος πάντα				και εν εκάστοτε·		δ/δ ουδέν
εμμένει	άλλου άλλο εξω%ΰντος·				δ/δ ού ταύτόν	άει. Έχε?
δε αμα πάντα* δ/δ ούκ ϊχει				εις ο μεταβάλλοι,		ηδη	γάρ

			ΠΕΡΙ ΥΛΗΣ				217
έχει πάντα. Ουδεποτ			ουν άμορφος ούδε εκεί ή εκεί, επει
OÜÖ η ενται/cra, αΛΛ			έτερον τρόπον εκατερα.			Ιο όε ε/τε
άίδιος, είτε γενομένη,			επειδάν ο τι ποτ" εστί			λάβωμεν,
δηλον	εσται.
4.	Ό δη λόγος 4		^ υπο^εμενοις		το νυν είναι		τα
είδη δεδεικται γαρ		εν άλλοις		προ/τω. Ε/ ουν πολλά			τα
είδη,	χο/νόν μεν τι	εν αύτόϊς		ανάγκη	είναι· και δη		και

ίδιον, ω διαφέρει άλλο άλλου. Ύοΰτο δη το 'ίδιον και η διαφορά η χωρίζουσα η οικεία εστί μορφή. Ε/ δε μορφή,

εστί το μορφούμενον, περί ο η διαφορά. 'Εστίν	άρα και
ϋλη η την μορφην δεχόμενη και άει το ύποκείμενον.
'Ετι ει κόσμος νοητός εστίν εκεί, μίμημα	δε ούτος
εκείνου, ούτος δε σύνθετος και εξ ύλης, κάκεϊ	δει υλην

είναι. Ή πώς προσερεις κόσμον μ/η εις είδος ΐδών; ΥΙώς

δε είδος μη εφ" ω το			είδος λαβών;		Άμερές μεν γαρ
παντελώς	πάντη	αυτό, μεριστον		δε όπωσοΰν. Κα/ ει
μεν διασπασ^εντα		άπ" αλλήλων		τα μέρη, η τομή και
η διάσπασις ύλης εστί			πά&ος· αυτή		γάρ η τμη^εϊσα·	ει
δε πολλά	ον άμεριστόν		εστί, τά	πολλά εν εν/ οντά εν
υλη εστί	τω εν/ αυτά μορφαι αύτοΰ οντά· το γάρ					εν

τούτο [το ποικίλον] νόησον ποικίλον και πολύμορφον. Ουκοΰν άμορφον αυτό προ του ποικίλον ει γάρ τω νώ άφελοις την ποικιλίαν και τάς μορφάς кал τους λόγους

και	τά νοήματα, το προ τούτων	άμορφον και αόριστον
και	τούτων ούδεν των επ αύτω	και εν αιτώ.

218Плотин. Эннеады. Трактат //. 4

5.Ε/ δ", ότι αεί έχει ταύτα και ομού, εν άμφω και

ούχ ύλη εκείνο, ούδ" ενταύθα έσται των σωμάτων ύλη· ουδέποτε γαρ άνευ μορφής, αλλ" άει όλον σώμα, σύν^ετον μνην όμως. Kai νους ευρίσκει το διττόν ούτος γαρ διαιρεί, εως εις απλούν ηκη μ/ηκετι αυτό αναλΰεσυαι δυνάμενον εως δε δύναται, χωρεί αυτού εις το βα&ος. Ύό δε βό£ος εκάστου η ύλη· διό και σκοτεινή πάσα, ότι το φως 6 λόγος. Kai ο νους λόγος. Δ/ο τον εφ" εκάστου λόγον ορών το κάτω ως υπό το φώς σκοτεινόν ηγηται,

ώσπερ οφθαλμός	φωτοειδης ων προς το φώς βολών
και χρόας φώτα	όντα τα υπό τά χρώμα,τα σκοτεινά
και υλικά είναι	λέγει κεκρυμμενα τοΐς χρώμασι.

Αιάφορόν γε μην το σκοτεινόν το τε εν τοις νοητοΐς το τε εν τοΐς αισ&ητοίς υπάρχει διάφορος τε η ύλη, όσω και το είδος το επικείμενον άμφοίν διάφορον η μεν γαρ $εία λαβοΰσα το όρίζον αυτήν ζωην ώρισμενην και νοεράν έχει, η δε ώρισμενον μεν τι γίγνεται, ου μην ζών

ούδε νοούν, άλλα νεκρόν κεκοσμπ\μενον. Kai	η μορφή
δε είδωλον ώστε και το ύποκείμενον είδωλον.	Έκεΐδε

η μορφή άλη&ινόν ώστε και το ύποκείμενον. Δ/ό και τους λέγοντας ούσίαν την ύλην, ει περί εκείνης ελεγον,

όρ$ώς έδει ύπολαμβάνειν λέγειν	το γάρ ύποκείμενον
εκεί ουσία, μάλλον δε μετά του επ	αύτη νοούμενη και

όλη ούσα πεφωτισμένη ουσία. Πότερα δε άίδιος η νοητή ομοίως ζητητεον, ως αν τις και τάς ιδέας ζητοίγενητά μεν γάρ τω άρχην εχειν, άγενητα δε, ότι μ/rç χρόνω την άρχην έχει, άλλ" άει παρ" άλλου, ούχ ως γινόμενα άεί,

ΠΕΡΙ ΥΛΗΣ

219

ώσπερ 6 κόσμος, άλλα οντά άεί, ώσπερ 6 εκεί κόσμος. Kai γαρ γ ετερότης TJ εκεί άεί, <η την υλην ποιε? άρχη γαρ ύλης αυτή, και η κινησις ή πρώτηδιο και αυτή ετερότης ελέγετο, от/ ομού εξεφυσαν κίνησις και ετερότηςαόριστον δε και η κίνησις και ή ετερότης η άπό του πρώτου, κάκείνου προς το όρισ&ηναι δεόμενα ορίζεται δε, όταν προς αυτό επιστραφώ' πριν δε αόριστο και η υλη και το έτερον και ουπω άγα$όν, άλλ" άφώτιστον εκείνου. Ε/ γαρ παρ" εκείνου το φως, το δεχόμενον το φως, πριν δεξασ^αι, φως ουκ έχει άεί, αλλά άλλο ον έχει, είπερ το φως παρ" άλλου. Κα* περί μεν της εν τοις νσητοις ύλης πλείω των προσηκόντων παραγυμνω^εντα ταύτη.

6. Περ/ δε της των σωμάτων υποδοχής ώδε λεγεσ&ω. 'Οτι μεν ουν δει τι τοίςσώμασιν υποκείμενον είναι άλλο ον παρ" αυτά, <η τε εις άλληλα μεταβολή των στοιχείων δηλοΐ. Ου γαρ παντελής του μετα­ βάλλοντος γ φ%ρά- η εσται τις ουσία εις το μη ον άπολομενη· ουδ" αυ το γενόμενον εκ του παντελώς μή οντος εις το ον εληλυ^εν, αλλ εστίν είδους μεταβολή εξ είδους έτερου. Μένει δε το δεξάμενον το είδος του γενομένου και άποβαλόν Βάτερον. Ύουτό τε ουν δήλοι και όλως η φΒ-ορά- συνθέτου γάρ· ε/ δε τούτο, εξ ύλης και είδους εκαστον. Ή τε επαγωγή μαρτυρεί το φΰειρόμενον σύν^ετον δεικνΰσακαι η άνάλυσις δεοίο ει η φιάλη εις τον χρυσόν, ό δε χρυσός εις ϋδωρ, και το