Дозалар және олардың өлшем бірліктері. Барынша мүмкiн және өлiммен аяқталар дозалар.

Физикалық шама

Нуклид активтілігі - Сәулеленудің экспозициондық дозасы -

Сәулеленудің жұтылған дозасы -

_{Сәулеленудің эквивалентті дозасы -} Экспозициондық дозаның қуаты -

Жұтылған дозаның қуаты –

_{Эквивалентті дозаның қуаты -}

_{Ионизациондық сәулелену салдарынан ағзада (заттарда) болатын эффектілерді өлшеу үшін доза (грек тілінен аударғанда-үлес,бөлік) ұғымы қолданылады.Неғұрлым ұлпаларға,жасушаларға түсірілген энергия көп болса,соғұрлым тірі ағзаға сәулелену салдарынан болған зақымдану күшейе түседі.Осындай ағзаға түсірілген энергия мөлшері доза деп аталады.}

Биологиялық эффектілер-ионизациондық сәулеленудің тірі ағзадағы биологиялық процестерге тигізетін әсері.

() сәулеленудің жеке түрінің эквиваленттік дозасын есептеуге арналған өлшеуіш коэфиценттер-әр түрлі сәулелену түрлерінің ағзаға тигізетін биологиялық эффектілерін ескеретін жұтылған доза көбейткіші.

() ұлпа және мүшелер үшін эффективті дозаны есептеуге арналған өлшеуіш коэфиценттер-әр түрлі мүше және ұлпалардың радиацияға сезімталдығын ескеретін эквивлентті доза көбейткіші.

Радионуклид активтілігі-элементар радиоактивті ыдырау санының уақытқа қатынасы.

N(t)-берілген типтегі радиоактивті ыдырау саны

-ыдырау тұрақтысы

‑бастапқы ыдырау саны

Жұтылған доза (D)-затқа берілген ионизациялайтын сәулелену энергиясының шамасы.

, dE – элементар көлемде орналасқан,ионизациондық сәулеленумен берілген орташа энергия,dm-көлемдегі зат массасы.СИ жүйесінде жұтылған доза Дж /кг шамасымен өлшенеді және оның арнайы атауы-Грей (Гр).Жүйеден тыс өлшем бірлігі рад = 0,01 Гр

1 рад = 100 эрг/г = 0,01 Дж/кг = 0,01 Гр = 2,388·10^-6 кал/г

Эквивалентті доза () – ионизациондық сәулеленудің әр түрі биологиялық объектіге (адам,мүше,ұлпа) әр түрлі әсер ететіндіктен эквивалентті доза ұғымы енгізілген.Экв.доза жұтылған дозаның сәйкес өлшеуіш коэфицентіне көбейткенге тең.

D_Т.R= D·W_R, ‑ мүше немесе ұлпадағы орташа жұтылу дозасы, W_R-өлшеуіш коэфицент

Әр түрлі сәулелену түрлерінің әсері эквивалентті дозасы,осы дозалардың суммасымен анықталады.

Эквивалентті дозаның өлшем бірлігі зиверт (Зв).

Экспозициондық доза ()-ауаның ионизациясы бойынша анықталатын,рентген және гамма сәулелерінің мөлшерлік сипаттамасын анықтайтын шама.Ол екінші текті элементар зарядтың элементар массаға алынған қатынасына тең: Экспозициондық дозаның өлшем бірлігі Рентген (Р)

1 Р = 2,58·10^-4 Кл/кг, 1 Кл/кг = 3,88·10³ Р шамамен

Эффективті доза ()-ағзадағы барлық мүшелер және ұлпалардағы эквивалентті дозалардың суммасымен анықталады.Әр мүше немесе ұлпа жұтылған дозаны әр түрлі сезінеді және организмнің жұмыс істеуіне әр түрлі әсер тигізеді.Осы ерекшеліктерді ескеру мақсатында практикалық дохиметрияда эквиваленті доза шамасы қолданылады.

-ағзадағы эквивалентті доза шамасы,ал -орган немес ұлпа үшін алынған өлшеуіш коэфицент.

Эффективті дозаның өлшем бірлігі – Зиверт (Зв) Зв=Дж/кг.Жүйеден тыс өлшем бірлігі – бэр (биологический эквивалент рентгена)

1 бэр = 1 рад  К = 100 эрг/г  К = 0,01 Гр  К = 0,01 Дж/кг  К = 0,01 Зиверт

Жылдық эффективті (эквивалентті ) доза – сыртқы сәулелену салдарынан,жыл бойына алынған эффективті дозалардың суммасы және ішкі сәулелену салдарынан (ағзаға енгізілетін рфп) жфл бойына алынған эффективті (эквивалентті) доза суммасымен анықталады.

Жылдық эффективті дозаның өлшем бірлігі – зиверт (Зв).

Ұжымдық эффективті доза – жеке адамдардың эффективті дозаларының суммасымен анықталады. Ұжымдық эффективті дозаның өлшем бірлігі – адам-зиверт.

Доза қуаты – уақыт бірлігіндегі сәулелену дозасы. (секун,минут,сағат)