alymettany_kaz
.pdfКарл Маркс
Питирим Сорокин
4-тақырып. Қоғам әлеуметтік жүйе ретінде
1.Сӛйлемдердің арасындағы сәйкесті анықтаңыз (Мысалы, 1 – А; 2
–В, С ....):
1. |
Революция |
A) |
Әлеуметтік |
байланыстар |
мен |
|
|
|
әлеуметтік ӛзара әрекет |
|
|
||
2. |
Әлеуметтік құрылым |
B) |
Революциялық |
|
пен |
|
|
|
эволюциялықтың үйлесімділігі |
|
|||
3. |
Әлеуметтік институт |
C) |
Әлеуметтік |
байланыстар |
мен |
|
|
|
әлеуметтік құрылым |
|
|
||
4. |
Әлеуметтік байланыстар |
D) Қоғамның, оның барлық |
|
|||
|
|
салаларының түбірімен, сапалы, |
|
|||
|
|
терең ӛзгеруі, бір әлеуметтік- |
|
|||
|
|
экономикалық және әлеуметтік- |
|
|||
|
|
мәдени жүйенің басқасымен ауысуы |
||||
5. |
Қоғамның дамуының |
негізгі E) |
Болжағыштық, |
сенімділік, |
||
жолдары |
жүйелілік |
|
|
|
||
6. |
Әлеуметтік роль |
F) адамдар қауымдастығындағы |
|
|||
|
|
элементтердің тұрақты байланысы |
||||
|
|
G) адам іс-әрекетінің әр түрлі |
|
|||
|
|
салаларын реттейтін ережелердің, |
|
|||
нормалардың тұрақты кешені H) белгілі бір жағдайларда
айқындалған және ӛзара әрекеттің басқа қатысушыларынан күтілетін мінез-құлық
2.Сұрақтарға жауап беріңіз
1.Қазір қандай институттар жоқ немесе ӛзінің маңыздылығын жоғалтты?
2.Соңғы 15 жылда Қазақстанда қандай жаңа институттар пайда болды?
3.Әлеуметтік институт қалай сипатталады? Жоспар құрып, кез-келген әлеуметтік институтты сипаттаңыз.
Ф КазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 71 бет Барлығы 164
4. Әлеуметтік процестерге мысал келтіріңіз.
5-тақырып. Әлеуметтік институттар және әлеуметтік процестер.
Кестені толтырыңыз:
|
Әлеуметтік иснтитуттың белгілері |
|
|||
Әлеуметтік |
Мінез- |
Символды |
Утилитарлы |
Ауызша |
Идеологияс |
институтты |
құлық |
қ мәдени |
қ мәдени |
және |
ы |
ң түрлері |
ережелер |
белгілері |
белгілері |
жазбаш |
|
|
і мен |
|
|
а |
|
|
үлгілері |
|
|
кодексі |
|
Отбасы |
|
|
|
|
|
Мемлекет
Білім беру
Кестені толтырыңыз:
Процесс Процестің сипаты Кооперация
Бәсекелестік
Шиеленіс
Компромисс
Ассимиляция
Амальгамизация
Ф КазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 72 бет Барлығы 164
6-тақырып. Әлеуметтік құрылым және әлеуметтік стратификация |
|
||||||||||
1. |
Сәйкестікті анықтауға арналған тапсырма (Мысалы: 1 – А, 2 – В, С |
||||||||||
...): |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1. |
Әлеуметтік мобильдік |
A) жік |
|
|
|
|
|
|
|||
2. |
Әлеуметтік мәртебе |
|
B) |
индивидтің |
әлеуметтік |
|
жүйеде |
||||
|
|
|
алатын орны |
|
|
|
|
|
|||
3. |
Әлеуметтік |
стратификация |
C) әлеуметтік мобилдік теориясының |
||||||||
теориясы |
|
методологиялық негізі |
|
|
|
|
|||||
4. |
кӛлденең мобильдік |
|
D) |
|
Сорокиннің |
пікірі |
бойынша |
||||
|
|
|
әлеуметтік |
баспалдақ |
бойынша |
тік |
|||||
|
|
|
және |
кӛлденең |
бағыттарда |
орын |
|||||
|
|
|
ауыстыру |
|
|
|
|
|
|
||
5. |
әлеуметтік стратификация |
E) |
|
индивидтің |
немесе |
|
топтың |
||||
|
|
|
әлеуметтік мәртебесін ӛзгертуі |
|
|||||||
6. |
тӛмен қарай жүретін мобильдік |
F) |
қоғамның |
әлеуметтік |
|
таптың |
|||||
|
|
|
құрылымы туралы марксистік ілімге |
||||||||
|
|
|
қарсы тұрған ілім |
|
|
|
|
||||
7. |
П.Сорокин – жеке мобильдік |
G) адамдардың топқа бірігуі және |
|||||||||
туралы |
|
мәртебелік |
белгілері |
бойынша |
|||||||
|
|
|
олардың |
басқа |
топтарға |
қарсы |
|||||
|
|
|
қойылуы |
|
|
|
|
|
|
||
8. |
П.Сорокин – топтық мобильдік |
H) П.Сорокин |
|
|
|
|
|
||||
туралы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9. |
Әлеуметтік престиж |
|
I) |
Әлеуметтік мәртебе |
тӛмендейтін |
||||||
|
|
|
мобильдік |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Y) Адам пароходтан құлады |
|
|
|
|||||
|
|
|
L) |
|
Әлеуметтік |
мәртебенің |
|||||
|
|
|
сақталуымен |
бірге |
|
жүретін |
|||||
|
|
|
әлеуметтік позицияның ӛзгерісі |
|
|||||||
|
|
|
M) |
|
әлеуметтік |
құрылымдағы |
тек |
||||
|
|
|
анық |
айқындалмаған позициясының |
|||||||
|
|
|
болмауымен ғана емес, сондай-ақ |
||||||||
|
|
|
белгілі бір әлеуметтік нормалар мен |
||||||||
|
|
|
мінез-құлық үлгілерін жоғалтуымен |
||||||||
|
|
|
де сипатталатын аралық жағдай |
|
|||||||
|
|
|
N) қоғамдағы теңсіздік |
|
|
|
|
||||
|
|
|
O) |
|
|
Параход |
|
|
барлық |
||
|
|
|
жолаушыларымен батып барады |
|
|||||||
P) «Әлеуметтік абырой және құндылық» (М.Вебер), белгілі бір мәртебені құрметтеу дәрежесі
2.Сұрақтарға жауап беріңіз
ФКазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 73 бет Барлығы 164
Қандай геометриялық пішіннің кӛмегімен қазіргі қоғамдағы әлеуметтік стратификацияның кӛріністерін сипаттауға болады?
3. Тӛменде кӛрсетілген әлеуметтік топтардың қайсысы стратификациялық жүйенің жаңа элементіне жатады. Жаңа топтардың әрқайсысы кімдерден тұрады?
а) ғылыми қызметкерлер б) кәсіпкерлер
в) мемлекеттік кәсіпорын басшылары г) менеджерлер
д) мемлекеттік кәсіпорындардың инженерлік-техникалық қызметкерлері е) «классикалық» менеджерлер ж) мемлекет қызметкерлері з) фермерлер
4.Ӛздеріңіздің әлеуметтік мәртебелеріңізді атаңыз. Олардың қайсысы негізгі болып табылады? Қайсысы туғаннан берілген, қайсысы қол жеткізілген? Сіздің мәртебелеріңіздің әрқайсысының әлеуметтік рольмен байланысы қандай?
5.Ӛз тобыңыздағы әр түрлі кәсіби топтардың престижіне зерттеу жүргізіңіз
а) инженер б) физик в) банкир г) етікші
д) компьютер маманы е) менеджер ж) министр з) дәрігер
и) әлеуметтанушы к) адвокат л) сатушы
м) үй қызметкері н) жүргізуші о) зергер п) ұшқыш р) қасапшы
Бұлардың престижін 100-ден (мах) бастап 1-ге дейінгі (міn) шкала бойынша ӛлшеңіз. Кӛрсетілген кәсіби топтардың әрқайсысы бойынша престижділіктің орташа маңызын анықтаңыз. Алынған мәліметтерді АҚШ-та жүргізілген сауалнама нәтижелерімен салыстырыңыз:
ФКазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені
74 бет Барлығы 164
Жұмыс түрлері |
Баллдар |
физик |
82 |
адвокат |
76 |
дәрігер |
74 |
банкир |
72 |
ұшқыш |
70 |
министр |
69 |
инженер |
68 |
әлеуметтанушы |
66 |
компьютер маманы |
51 |
менеджер |
48 |
зергер |
37 |
етікші |
33 |
жүк машинасының жүгізушісі |
32 |
сатушы |
29 |
қасапшы |
28 |
үй қызметкері |
25 |
темір жолшы |
24 |
Сіздің зерттеу нәтижелеріңіз бен американдық зерттеулер арасында неге айырмашылықтар бар екендігін түсіндіріңіз.
7-8-тақырып. Тұлғаның әлеуметтанулық сипаттамасы, девиация және әлеуметтік бақылау.
1. Сәйкестікті анықтауға арналған тапсырма (Мысалы: 1-а; 2-В, С;
...): |
|
|
|
|
|
|
1. Тұлға әлеуметтік қатынастардың |
А) дүниетанымдық мақсаттарға, |
|||||
субъектісі ретінде |
әлеуметтік құндылықтарға, мұраттар |
|||||
|
|
мен нормаларға негізделген мінез- |
||||
|
|
құлық принципі |
|
|
|
|
2. |
Тұлғаның ӛмірлік ұстанымдары |
B) әлеуметтік типтіктің бӛлінуі |
||||
3. |
Қылмыс (делинквенттілік) |
C) қоғамнан тәуелсіздіктің белгілі бір |
||||
|
|
дәрежесіне, дербестікке ие болу |
||||
4. |
Адам |
D) Адамзаттың жалғыз ӛкілі, |
||||
|
|
адамзаттың барлық әлеуметтік және |
||||
|
|
психологиялық |
белгілерінің |
нақты |
||
|
|
алып жүрушісі |
|
|
|
|
5. |
Индивид |
E) |
тұлғаның, |
әлеуметтік |
||
|
|
институттардың |
және |
қоғамның |
||
|
|
мүдделеріне қауіп тӛнген |
кездегі |
|||
|
|
ауытқыған мінез-құлықтың шегіне |
||||
|
|
жеткен дәрежесі |
|
|
|
|
6. |
Тұлғаны зерттеудің әлеуметтік |
F) барлық адамдарға тән сапалар мен |
||||
тәсілдері |
қабілеттердің сипаттамасы |
|
|
|||
Ф КазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 75 бет Барлығы 164
2.Сұрақтарға жауап беріңіз:
1.Бір кездері Э.Берроуз бала Тарзан туралы кітап жазған болатын – кішкентай кезінде ата-анасыз қалған Тарзанды маймылдар ӛсіреді, ал кейін ол адамдарға қайтып оралады (бозбала кезінде). Осыған ұқсас оқиғаны Р.Клиплинг жазған болатын – қасқырлар ӛсірген бала Маугли туралы. Шындығында тастанды балаларды иттер немесе қасқырлар ӛсіргендігі туралы жағдай жӛнінде жазған еңбектер аз емес.
Ал шынайы ӛмірде осындай жағдайға ұшыраған балалардың адамдарға қайта оралуы мүмкін бе? Сондай-ақ бала адам бола ма? Жауабыңызды негіздеңіз.
2.Спорттық жарыстарға, рок-фестивальдарға қатысу кезінде тұлғаның қандай қажеттіліктері жүзеге асады? Бұқаралық әрекеттер тұлғаны несімен тартады?
3.Ер балалар мен қыз балаларды әлеуметтендіру процесі қалай жүретіндігін салыстырыңыз. Келешектегі ер адамдар мен әйелдерде мінезқұлықтың қажетті үлгілері қандай құралдардың кӛмегімен және қалай қалыптасады? Бұл қандай әлеуметтік салдарларға әкеледі?
4.Ӛткен дәуірдің кейбір ойшылдары қоғамдағы проблемаларды зерттей отырып, оның отбасындағы әлеуметтендіру үлгілерінің жеткіліксіздігімен байланысты екендігі жӛніндегі қорытындыға келді. Сондықтан қоғамды жақсарту үшін олар балаларды кішкентай кезінде отбасынан ажыратып арнайы мекемелерде тәрбиелеу керектігі жӛніндегі радикалды тәсілді ұсынды. Мұнымен қоғамның ең жақсы ӛкілдері айналысуы тиіс.
Сіз осындай шараларға келісесіз бе? Мұндай шаралар нәтижелі бола ма? Жауабыңызды негіздеңіз.
5.Мысалдар келтіріңіз:
а) формальды жағымсыз санкциялар; б) формальды жағымды санкциялар;
в) формальды емес жағымсыз санкциялар; г) формальды емес жағымды санкциялар.
9-тақырып. Білім әлеуметтануы.
1. Сӛйлемдердің арасындағы сәйкестіктерді кӛрсетіңіз(мысалы, 1-А, 2-С және т.б.):
1. Білім беру институттары |
A) Ілім білімді меңгеру ретінде |
|||
2. |
С.Рубинштейн |
B) |
Қоғамның |
білімнің |
|
|
маңыздылығын мойындауы |
|
|
3. |
Мектептің пайда болуы |
C) |
Отбасы, мектеп, |
мәдениет |
Ф КазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 76 бет Барлығы 164
|
|
мекемесі, БАҚ |
4. |
Білімнің престижі |
D) Ғылымның дамуы |
5. |
«Сұр мамандар» |
E) тӛмен, кәсіби деңгей және кӛп |
|
|
жағдайларда жалпы мәдениеттің |
|
|
тӛмен деңгейі |
6. Білім берудегі бӛлік |
пен I) білім әлеуметтендіру, тәрбиелеудің |
|
тұтастықтың ара қатынасы |
аясында ғана пайда болып, қызмет |
|
|
|
етеді. |
2.Әлеуметтік институт ретінде сипаттаңыз:
а) мектепті; б) бакалавриатты;
в) балабақшаны; г) репетиторлықты.
3.«Оқытудың кредиттік технологиясының институттандырылуы» деген терминді түсіндіріңіз.
4.Ӛзіңіздің студенттік ӛміріңізден мысалдар келтіріңіз:
1)жоғарғы білім беру функциясының байқалуы;
2)жоғары білім берудің дисфункциясының байқалуы.
5. Неге постиндустриалдық қоғамда білім деңгейі билікпен, байлықпен және престижбен қатар әлеуметтік мәртебені құрайтындардың біріне айналды?
10-тақырып. Саясат әлеуметтануы.
Кестені толтырыңыз: |
|
Мемлекет |
Сипаттамасы |
Басқарудың формасы |
|
бойынша |
|
Саяси режимі бойынша |
|
Әкімшілік-аумақтық құрылымы бойынша
Қызметінің басымдығы бойынша
Ф КазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 77 бет Барлығы 164
Әлеуметтік-экономикалық және таптық табиғаты бойынша
Кестені толтырыңыз: |
|
Саяси режимнің |
Сипаттамасы |
типологиясы |
|
Тоталитарлық |
|
Авторитарлық |
|
Демократиялық |
|
11-тақырып. Экономикалық әлеуметтану.
1.Сӛйлемдердің арасындағы сәйкестікті кӛрсетіңіз:
1. |
КСРО-дағы еңбекті ғылыми |
A) Тәуелсіз, ӛзімшіл, ұтымды және |
|||||
ұйымдастыру жӛніндегі қозғалыс |
ақпараттандырылған |
|
|
||||
қозғалыс (ЕҒҰ) |
|
|
|
|
|
|
|
2. |
«Экономикалық адам» |
B) әлеуметтік қатынастарға қосылған; |
|||||
|
|
әлеуметтік топтың мүшесі; мінез- |
|||||
|
|
құлқы |
әр |
түрлі |
мотивтермен |
||
|
|
анықталады; |
|
ақпараттың |
|||
|
|
жеткіліксіздігі |
жағдайында |
әрекет |
|||
|
|
етеді |
|
|
|
|
|
3. |
«Әлеуметтанулық адам» |
C) ХХ ғасырдың 20 жж. |
|
||||
4. |
Экономикалық әлеуметтанудың |
D) кәсіпкерлік |
|
|
|
||
мәні |
|
|
|
|
|
|
|
5. |
Пайда табу мақсатымен |
E) |
экономиканың |
қызмет |
етуінің |
||
ұйымдасқан инновацияны іске асыру |
әлеуметтік механизмі |
|
|||||
6. |
Жұмысбастылық |
F) |
еңбекке |
қабілетті |
жіктерді |
||
|
|
шаруашылық |
қызметке араластыру |
||||
|
|
тәсілдерінің |
|
қалыптасуымен |
|||
|
|
байланысты әрекеттердің жиынтығы |
|||||
7. |
Еңбек |
G) |
адам ӛзінің |
қажеттіліктерін |
|||
|
|
қанағаттандыру |
мақсатымен |
||||
Ф КазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 78 бет Барлығы 164
табиғатқа және басқа да адамдарға ықпал ету процесіндегі мақсатқа сәйкес қызмет
Сұрақтарға жауап беріңіз:
1.Супермаркеттегі сатып алушының мінез-құлқын ұтымды деп атауға бола ма? Жауабыңызды дәлелдеңіз.
2.Экономикалық мінез-құлықтың типологияларының бірі 3 типтен тұрады:
1)рынокқа дейінгі мінез-құлық – жоғары жалақы, тӛмен кіріс
2)псевдорыноктық – тӛмен жалақы, жоғары кіріс
3)рыноктық мінез-құлықты сипаттаңыз
3.Экономикалық әлеуметтану, экономикалық саясаттану бойынша кейбір қазақстандық ғалымдар Қазақстанда капитализмнің пайда болуы мүмкін емес, яғни, Қазақстан халықтарының экономикалық мәдениетінде батыстық құндылықтарға ұқсас құндылықтар жоқ деп есептейді. Сіз бұнымен келісесіз бе? Осы проблема бойынша ӛз пікіріңізді білдіріңіз.
4.Тӛмендегілерді әлеуметтік институт ретінде сипаттаңыз:
а) кәсіпорын; б) дүкен; в) банк.
12-тақырып. Отбасы әлеуметтануы. |
|
|
1. |
Сӛйлемдердің арасындағы сәйкестікті кӛрсетіңіз: |
|
1. |
Отбасы |
A) бала тұлғасының рухани-ӛнегелік |
|
|
негіздерін анықтайды |
2. |
Отбасының негізгі қызметі |
B) қан араласу |
3. |
Үлкендердің ӛмір салты, мінез- |
C) қазіргі қоғам |
құлқы |
|
|
4. |
адамзат қоғамының алғаш тыйым |
D) бір әйел мен бір еркектің |
салғаны |
арасындағы ерлі-зайыптылық одақ |
|
5. |
нуклеарлық отбасы |
E) алғашқы қауымдық құрылыста |
|
|
пайда болған |
6. |
Ата-ана некесі |
F) кӛп күйеуге тию |
7. |
Гемогенді отбасы |
G) репродуктивтік |
8. |
Полигамия |
H) бір жыныстағы серіктестердің |
|
|
арасындағы және басқа жыныстың |
|
|
бірнеше серіктестерінің арасындағы |
|
|
ерлі-зайыптылық одақ |
9. |
Гетерогенді отбасы |
I) бір тап, бір әлеуметтік топ, бір |
|
|
каста ӛкілдерінің арасындағы неке |
10. Эгалитарлық отбасы |
J) тұрмыстың ортақтығымен және |
|
Ф КазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 79 бет Барлығы 164
|
|
балаларды әлеуметтендірумен |
|
|
сипатталатын, некеге және қаны бір |
|
|
туысқандыққа негізделген адамдар |
|
|
қауымдастығы |
11. |
Неке |
K) кӛп әйел алушылық |
12. |
Экзогамды неке |
L) ерлі-зайыптылардың әлеуметтік |
|
|
жағдайы әркелкі отбасы |
13. |
Патриархалдық отбасы |
M) ерлі-зайыптылар арасындағы |
|
|
формальды және формальды емес |
|
|
нормалармен реттелетін |
|
|
қатынастардың жиынтығы. |
14. |
Моногамия |
N) әр түрлі топтар мен каста |
|
|
ӛкілдерінің арасындағы неке |
15. |
Эндогамды неке |
О) әйел және оның шешесі |
|
|
басқаратын отбасы |
16. |
Полиандрия |
P) ата-ана мен олардың балаларынан |
|
|
ғана тұратын отбасы |
17. |
Полигиния |
Q) ерлі-зайыптылардың құқықтары |
|
|
мен міндеттері тең бӛлінетін отбасы |
|
|
R) күйеуі мен оның әкесі басқаратын |
отбасы
S) сексуалдық әріптестік мақсаттарымен қатар репродуктивтік мақсатты да кӛздейтін неке
T) ерлі-зайыптылардың әлеуметтік жағдайлары біртектес отбасы
Сұрақтарға жауап беріңіз:
1.Отбасын әлеуметтік институт ретінде сипаттап беріңіз.
2.Отбасын шағын топ ретінде сипаттап беріңіз.
3.Кестені толтырыңыз: Отбасының ӛмірлік циклдары
Ӛмірлік циклдің |
Оқиға-бағдарлар |
|
фазалары |
Фазаның басталуы |
Фазаның аяқталуы |
1.Қалыптасуы
2.Ӛсуі (кеңеюі)
3.Ӛсудің аяқталуы
4. Азаю |
Бірінші (тұңғыш) бала |
|
|
ата-ананың |
үйінен |
|
бӛлініп бӛлек кетеді |
|
Бірінші (тұңғыш) бала ата-ананың үйінен бӛлініп бӛлек кетеді
5. Азаюдың аяқталуы |
Жұбайлардың бірінің |
(«бос ұя») |
қайтыс болуы |
Ф КазНПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 80 бет Барлығы 164