AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003
.pdfAşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
ri çıkartb. Kara İsa da Alnakşan'ı tabi kıldı, kafirini çıkartma dı. Ramazan Misis'i tabi kıldı, içindeki katiri çıkartmadı. Ra mazan ölünce oğlu İbrahim ve nice oğlu kaldı.
Sözün kısası, bu söylediğimiz beyler ölünce çok oğulları kaldı. Her birisinin oğlu kendi yerinde baş çekti. Mısır'da Sultan Şeyhi ölünceye değin kendi başlarına beylik ettiler. Sultan ölünce Üzeyir'in bir oğlu kardeşlerinden kaçtı. Ha
lep'evardı. "Sultanhimmetetsin, Üzeyirilinisultana alıvere yim." dedi. Sultan Halep naibine ernretti. Çok asker topladı
lar, Davud'la vardılar, Üzeyir ilini fethettiler. Onu Davud ili ne verdiler. ÜzeyiriliMısırlı iline dahil oldu. Üzeyir iliniböl düler. Subaşılığı Üzeyir oğlanlarının kalaniarına verdiler. Ondan sonra Gündüzoğlu'na il verdiler. Gündüzoğlanları'n dan birkaçı kaçtı, Mısır'a vardı. Ayas Kalesi'ni Mısır'a verdi ler. Mısırlı kaleye asker koydu. Ticaret limanı edindi. Ondan sonra Ramazanlı'ya memleketverdiler. Ramazanlı'dan İbra
him Bey kaçtı, Mısır'a vardı. Mısırlı ona asker verdi. Geldi, Adana'yı aldı. Oraya kardeşlerini bıraktı. Sis Kalesi'ni Mısır
lı'ya verdi. Mısırlı kaleye asker yerleştirdi. Kuş Tirnur oğlu Tarsus'u Mısırlı'ya verdi. Mısırlı da evvelki bey oğlanlarını birbiri ardınca azletti. Birine rüşvetmukabilibeylikverdi. Bu rüşvet sebebiyle beyleri yoksul oldu, vilayetleri harap oldu. Sonunda Külek'i de askere verdiler.
BÖLÜM 163
Bu bölüm şimdiki fethe sebebin ne olduğunu açıklar.
Mısırlı, bu Çukurova'yı zulümle harap etmişti. Sultanü'l mücahidin Sultan Bayezid Han Karaman vilayetini birden fethedince ovilayetinzayıflarınınferyadıbu gazi padişahın mübarekkulağına ulaşmıştı. Padişah da merhamet gölgesi nin o vilayetin zayıflarına ulaşmasını diledi.
Şiir
Işık gönderir güneş cihana Ama bir ışık da olur nişane
282
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
Parıldayan nurudur tutar cihanı
Olmuştur şimdi eserleri ortada
Bu hanın eli batıya doğuya ulaştı
Aşıki başla yazmaya ve anlatmaya
Padişah bir kuluna o mazlumları o zalimlerden kurtarma sını emretti. O kişi de emre uyup Niğde'den hücum edip
Adana'nın üstüne vardı. O zalimlerin hepsi dağılıp kaçtılar. O mazlumlar han'ın kulunu iyi karşıladılar. Adana'dan Kü lek Kalesi'ne kadar Valnakşan Kalesi'nin halkıyla Milen Ka lesi'nin halkı, ayrıca Tarsus'un ayanları padişahın kulunu karşıladılar ve kalelerini-teslim ettiler. Padişahın sancağının gölgesi altına girdiler ve Kuş Timurlu, Kusunlu ve Kara İsa lı padişahın kuluna itaat ettiler.
Şiir
Zalimden kurtardı mazlumu han Dualar etti bütün iman ehli
Bu han'ın İsa nefesi gibi olan hükmünü bil Bu memleket ölmüştü buldu hayat
Mısırlı rüşvetle yıktı iller
Bu han ihsanıyla bir zerre koymaz viran
Bayezid Han devri neye benzer Peygamberler içre san geldi Süleyman
Zamanın cinleri hep hapsedildi Sultanlar bu han'dan diler aman
Okunsun hutbesi Kabe'de ya Rab
Bu kanuna göre düzülsün tertip erkan
Aşıki'nin duası han'a her an
Ola ömrü uzun çok süre devran
Bu fethin tarihi hicretin sekiz yüz doksanında, Cemaziyelu la ayının (M. Mayıs 1485) başlarında Sultan Bayezid Han'ın Karagöz [Mehrned Paşa] isimli bir kulu elinden gerçekleşti.
283
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
BÖLÜM 164
Bu bölüm Rumeli beylerbeyisi Ali Bey'in Karaboğdanvilayetine gazaya gitmesine
neyin sebep olduğunu, o vilayette kimin olduğunu ve ne suretle oraya varıp ne yaptığını açıklar.
Sultanü'l-mücahidin Sultan Bayezid Han Gazi, Kili ve Ak kerman vilayetini fethettikten sonra o vilayetin bazı müna fık katirieri gönülden itaat etmemişlerdi. Karaboğdanoğ lu'na hisarın alınmasına hazırlık yapması için haber gön derdiler. Karabağdanoğlu merdivenler yaptırdı, asker top ladı ve gemilere doldurdu. Geceleyin su tarafından hisarın dibine geldiler. Hisarın içindeki kafider de bekliyorlardı. Hisarı bekleyen gözcüleri münafık kafider öldürdüler.
Sözün kısası, hisara geceleyin merdivenleri dayadılar. Ba zı gaziler durumu fark ettiler, ama kafider hisara çıkıncaya kadar beklediler. Kafider hisara çıkınca Allahu ekber, diye rek kılıçiarına sarıldılar. Sabaha değin düşmanı kırdılar. Ka raboğdanoğlu başını zor kurtardı. Yanındaki kafirlerin ni cesini esir ettiler, padişahın huzuruna gönderdiler. Padişah da saltanatma layık ne ise onu yaptı.
Şiir
Hilesi kafire gör ne edecek Yıkılıp evleri ilden gidecek
Oğul, kız ve maldan ayrılacak Ne getirdi başına kötü olacak
Sonunda han bir kuluna emretti, "Var o kafirin memleke tine gir ve fethet. Zira onlar geceleyin hisarı almaya gelmiş. Sen ise oraya gündüz açıkça var ve hem o kafirlerle karşı laşmaya çalış. Allah'ın yardımıyla onunla haklaş ve hakkın dan gel. Eğer kafirle karşılaşmayacak olursan o zaman vila yetlerini yık, yak ve harap eyle, adamlarını esir et." O da padişahın emrine uyup gitmeye niyet etti.
284
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
Şiir
Hemen Ali kuşandı silah Belinde Zülfikar bindiği Burak
Allah'ın yardımı onunladır Peygamberin mucizesi ona kandil
Veliler hazır oldular duaya Ali gönüllerde yer edindi
Yürütili himmetiyle Gazi Sultan Demez gideceği yere yakın veya uzak
Gazaya gitti bu himmet eri gör Tımarı ya Şam olmalı ya da Irak
Ali Bey gaza niyetiyle yürüdü. Tuna Suyu'nu geçti, Eflak vilayetine girdi. Eflak beyleri ve sipahileri toplanıp itaat edip geldiler, Ali Bey'le birlikte yürüdüler.
Şaban ayının yirmi beşinci günü Boğdan vilayetine geldi ler. Boğdan vilayetinin nice beyleri ve askerleri itaat edip boyun eğdiler. Ama Karabağdanoğlu ortadan kayboldu, nereye gittiği bilinmedi. Nice günler dağlar, dereler ve salı ralarda aramadık yer bırakmadılar. Karaboğdanoğlu'nun izine rastlayamadılar.
Sonunda onun askerlerinden birisini ele geçirdiler. Kara bağdanoğlu'nun nerede olduğunu sordular. Kaçıp Leh vi layetine girdiğini öğrediler. Beylerbeyi de gazilere o vilaye te saldırınalarını emretti. Gaziler her tarafı talan ettiler. Çok fazla ganimetler elde ettiler. Gaziler altın, gümüş ve çeşitli kumaşlar aldılar, ayrıca çok fazla güzeller esir ettiler. Dört ayaklı davarları sürüp götürmeyi az para getirir diyerek is temediler. Beylerbeyi Boğdan'ın payitahtını yıktı ve köşle riyle saraylarını harap eyledi. Başka şehirlerini ve köylerini de yıktı ve yaktı, gazileri ganimetlerle zengin etti. Sonra yüz akıyla padişahın hizmetine tekrar döndü.
SORU.- Bu Karabağdanoğlu nasıl bir kafirdir ki bu du rumlar başına geldi.
285
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
Şiirle cevap:
Kralın memleketini basmıştı Süleyman Bey onun yayını gevşetmişti
Hem Eflak'ı da korkutmuştu
Nice kere memleketini ürkütmüştü
Sultan Mehmed'le de çarpıştı İyi vuruştu ama askeri kırıldı
Kendi başını zor kurtardı düşmanından Bu kafirdir nice askeri dağıtan
Bayezid Han'ın heybeti onu kaçırdı Onu Leh beyinin ülkesine gönderdi
Aşıki yaz bu han'ın şevketini Kulu Ali'de olan himmetini
Bu han'ın himmeti her kulunadır Fakat bu kul yoldaş edinmiş himmeti
Karaman'da odur Varsağı kıran Vidin'de Macar'a kılıç vuran
Üçüncü mertebede devletin talihi açıldı Ziyade oldu Hakk'ın nimeti
Nice yüz bin kulu var devlet sahibi Fakat Ali'nin üstündür eli
Bu gazanın tarihi hicretin sekiz yüz doksanında Sultan Bayezid Han kulu Ali Bey'in elinden gerçekleşti.
BÖLÜM 165
Sultan Bayezid Han Gazi'nin Hasleti ve Eserleri
Amasya'da bir büyük medrese ve bir imaret yaptı. Osman cık'ta Kızılca Irmak (Kızılırmak) Suyu'nun üzerine bir bü yük köprü yaptı. Tokat'ta bir imaret, Edirne'de bir büyük medrese ve yine büyük imaretle bir hastane ve Tunca Su-
286
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
yu'nun üzerine bir büyük köprü yaptı. Hem o vilayet ada leti ve bağışlarıyla doldu. O Rum vezirinin bozduğu gele nekleri Osmanlı kanunu (nizamı ve töresi) üzerine tekrar fazlasıyla iade etti. Gelen fakir zengin gider oldu. O nesli belli olmayan vezirin bozduğu vakıfları ve mülkleri tekrar sahiplerine verdi. Bu saltanat ve şevketin gölgesinin saade ti insanların yaşadığı her mekanı doldurdu. Etraftan devle tin merkezine diğer padişahların elçileri gelmeye başladı.
Macar padişahından iki elçi geldi. Ayrıca Leh vilayeti padi şahından, Eflak, Frenk padişahlarından, Tatar hanından, Çerkes beylerinden, Mısır sultanından, Hindistan padişa hından elçiler geldi. Bunların hepsi padişahın huzuruna ay nı vakitte geldiler. Sultan Bayezici Han'ın bağışlarını alıp vataniarına döndüler.
Şiir
Cihana Hak halife etti han'ı
Cihanın bütün padişahları önünde el bağlamış
Hilafet tahtı üzre gazilerin han'ı Aydınlatmakta iman mülkünü
Mehmed Han oğlu Bayezici Han Giderdi dünyadan şek ve şüpheyi
Arap, Acem, Hint ve Bulgar
Boyun eğenidir bu zamanın halkları
Söylenildi türlü diller alem içre Fakat Aşıki'dir menakıp tercümanı
BÖLÜM 166
Bu bölüm Osmanoğulları'nın yüce eşiğinde bulunan vezirlerin adlarını ve eserlerini açıklar.
İlk vezir Hayreddin Paşa, Orhan zamanında Bilecik kadı sıydı. Akyaya'yı Orhan Gazi ona yazdırdı. O zamanlarda yaya olmak için, bizi yaya yazın diyerek iyi atlar hediye edi lirdi. Sonunda İznik kadısı oldu. Gazi Hünkar'ın kardeşi
287
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
Süleyman Paşa Allah'ın rahmetine varınca Gazi Hünkar Rumeli'ne geçmeye niyet etti; o zaman Hayreddin'i kazas ker edindi. Rumeli'ne onunla birlikte geçti. Şimdiki yeniçe riyi de Hayreddin ortaya çıkarmıştır. Kazaskerlikten vezir liğe geçti. Kendisine Hayrettin Paşa denilmiştir. Zira padi
şahı sürekli hayra yönlendirirdi. Fakire, zengine, ilim ehline Osmanoğulları'nın kapısında hürmet gösterilmesi onunla başladı. Sonunda İznik'te bir cami ve imaret yaptı ve Allah rahmetine kavuştu.
Kendisinin üç oğlu kaldı. Biri Ali Paşa, biri İbrahim Paşa ve birisi de İlyas Paşa'dır.
Ali Paşa, Bayezid Hünkar'a kazaskerlik ve vezirlik yaptı. Eserleri: Şimdi kadıların ücret almalarını o başlatmıştır. Taf silini yukarıda vermiştim. Bursa'da bir imaret yaptı. Al lah'ın rahmetine vardı. Ali Paşa hem Emir Süleyman'a da vezir olmuştu. Kardeşi İbrahim Paşa, Sultan Mehmed Amasya'da iken kazasker olmuştu. Bursa'ya gelince vezir oldu. Hem o da kardeşi ve babasının izinde yürüdü. Ondan sonra Sultan Murad'a da dahi vezir oldu. İznik'te bir imaret yaptı. Allah'ın rahmetine vardı.
Onun oğlu Halil Paşa, Sultan Murad'a ve Sultan Murad Han oğlu Sultan Mehmed Han Gazi'ye de vezir oldu. So nunda İznik'te bir imaret yaptı ve Bursa'da Emir Seyyid'e bir misafirhane yaptı. Sonunda mazlum olarak şehit oldu. Allah'ın rahmetine vardı. Kendisinin iki oğlu kazasker ol muştur ki birisi Süleyman Çelebi diğeri İbrahim Çelebi'dir.
Hasan Çelebi'nin eserleri: Bursa'da bir kervansaray yaptı ve gelirinin yarısını Medine-i Resul'e vakfetti.
Bayezid Paşa'nın eserleri: Amasya'da bir imaret, Bursa'da bir medrese yaptı. Allah rahmetine vardı.
Hacı Halil Paşa'nın eserleri: Taroac'ta bir zaviye, Gü müş'te bir medrese yaptı. Allah'ın rahmetine vardı.
Karaca Paşa'nın eserleri: Yenişehir civarında bir zaviye yaptı. Hacı İvaz Paşa'nın eserleri: Osmanoğulları'nın kapısında ki paşalar, sinilerle şölen çekmeyi ondan gördüler. Hem başka memleketlerdeki hüner ehlini o Anadolu'ya getirt miştir. Kazova'da bir medrese ve bir zaviye ile Bursa'da bir
288
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
mescit ve bir medrese yaptı. Vakıflarından Kabe'deki fakir Iere pay ayırttı. Her yıl bu belirlenen miktarı gönderirler.
Mehmed Ağa'nın eserleri: Osmancık'ta bir imaret yaptı. Fazlullah Paşa'nın eserleri: Edirne'de seyyidlere mahsus
bir imaret yaptı.
Sarıca Paşa'nın eserleri: Gelibolu'da bir imaret yaptı. İshak Paşa'nın eserleri: Eynegöl'de (İnegöl) bir imaret ve
bir medrese yaptı. İstanbul'da bir mescit ve Selanik'te bir Cuma mescidi yaptı.
Kula Şahin'in eserleri: Filibe'de bir imaret ve bir medrese yaptı.
Tuturmezikoğlu Kasım Paşa: Edirne'de safilere has bir bi na ve Karahisar'da bir Cuma mescidi yaptı.
Zağanos Paşa'nın eserleri: Balıkesir'de bir imaret ve bir medrese yaptı.
Kemal Paşa'nın eserleri: İstanbul'da ölünce üstüne bir tür be yaptılar.
Veliyüddinoğlu Ahmed Paşa'nın eserleri: Güzelierin göz lerini, kaşlarını, zülüflerini ve benlerini sürekli methetti ve bu hal üzere öldü.
Mustafa Paşa'nın eserleri: Ermeni Pazarı'nda bir imaret yaptı. Sonunda bir iftirayla şehit oldu.
Gedik Ahmed Paşa'nın eserleri: Karahisar'da bir imaret ve bir medrese yaptı. Sonunda padişah için umduğu şey kendi başına geldi.
Mahmud Paşa'nın eserleri: İstanbul'da bir imaret ve ya nında bir medrese ile Sofya'da bir Cuma mescidi yaptı. Va kıflarının cümlesinden Medine-i Resul'ün fakirlerine, alim lerine, peygamber mescidinin kapıcılarına ve kandil yakan Iarına yılda bin filori belirledi. Her yıl gönderirler ve bu meblağ ulaşır. Ayrıca Medine-i Resul'de, Resulullah'ın ru hu için her gün bir hatim okunur.
Mesih Paşa'nın eserleri: Gelibolu'da bir Cuma mescidi yaptı.
Fayik Paşa'nın eserleri: Henüz eser bırakmak niyetindedir. Nişancı İbrahim Paşa'nın eserleri: Edirne'de bir medrese
yaptı.
289
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
Rum Mehmed'in eserleri: Osmanoğulları'nın kapısında o vezir oluncaya değin süregelen adetlerin bazısını o kestirdi.
Üsküdar'da bir imaret yaptı. Sonunda başka vezirler için umduğu şey kendi başına geldi.
Hakim Yakup'un eserleri: Osmanlı memleketinin bütü nünde işitilmedik ve görülmedik bidatleri o ortaya çıkardı. Onun zamanına değin padişahların özel işlerini fesat çıkarı cı olduklarını söyleyerek Yahudilere vermezlerdi. Hakim Yakup vezir olunca ne kadar aç yYahudi varsa padişahın iş lerine karıştılar. Latife: Hakim Yakup bir gün Cuma mesci dine varmış, İstanbul Yahudileri çok üzülmüşler.
Sinan Paşa'nın eserleri: Vezirlikten azl edilince yine ilme yöneldi.
Manisa Çelebisi'nin eserleri: İstanbul'da mescit yaptı. Sa ruhan ilinde bir kasahaya su götürdü.
Nişancı Paşa'nın eserleri: Nesli belli değildir. Allah'ın kul larının malına, kanına ve ırzına el uzatmıştı. Nerede uygun suz işler varsa onun icadıdır. Osmanlı memleketinde İslam hukukuna uygun vakıfları ve mülkierin hepsinin şartlarını bozdu. Gelirlerini padişahın hazinesine getirdi. Sorana da "Bunlar mensuhtur (hükmü kalkmıştır.)" dedi. Bazısını da tırnar olarak verdi. Ben kendisine "Şer'-i Muhammedi ile olan vakıflar ve mülkler nasıl mensuh olur (hükmü ortadan kalkar) Hazret-i Muhammed, peygamberlerin sonuncusu dur. Ondan sonra bir peygamber daha gelmemiştir ki onun şeriatını mensuh etsin." dedim. Bana cevaben "Sana ait olan neyini aldılar ki böyle konuşuyorsun." dedi.
Kasım Paşa'nın eserleri: Hatunu Alanya beyi kızının ma lıyla İstanbul'da bir Cuma mescidi yaptı. Öldüğü vakit baş sız defnettiler.
Cezeri Kasım Paşa'nın eserleri: İstanbul'da bir mescit ve muallimhane yaptı. Edirne'de bir Cuma mescidi, Bursa'da bir medrese ve Kefe ile Çerkes vilayetincieki Taman'da da birer Cuma mescidi yaptı.
Davud Paşa'nın eserleri: İstanbul'da bir imaret ve bir ca mi yaptı, içinde Cuma namazıkılındı. Ayrıca bir tatlı, güzel su da getirdi.
290
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
Hızır Ağaoğlu Mehmed Paşa'nın eserleri: Amasya'da bir imaret yaptı.
Fenarioğlu Ahmed Paşa'nın eserleri: O da henüz eser bı rakmak niyetindedir.
Bu zamana değin bunlar vaki oldu.
Şiir
Hani bunlar ki suret bağlamış ortaya çıkınışiardı Bunlardan nice gülenler ağlamışiardı
Bunlar mülk kendilerinin oldu sanırlardı Yalan hayale gönül bağlamışlardı
Bunlar gitti dünyada ancak hayalleri kaldı Bu hayaller nice canlar dağlamıştı
A.şıki bu menakıbı ki yazdın Niceler buna tarih bağlamıştı
BÖLÜM 167
SORU.- Ey derviş! Bu Osmanoğlu'nun büyük medreseler ve imaretler yapmalarından muratları memleketi mi yoksa ahiretlerini mi marnur etmektir?
CEVAP.- Ahiretlerini marnur etmektir. Hem vezirlerin imaretlerinden de anianan odur ki bunların da niyetleri pa dişahlarının niyetlerine tabidir.
Eğer bu yaptıkları imaretlerde bu niyetlerinin eseri bazen görünür bazen görünmez, sebebi nedir, dersen...
CEVAP.- Bunların hayır veya şerrine alimlerle dervişler sebep olur. Zira vezirler alimlerle dervişlere tabidirler.
Şimdi, bu Osmanoğlu kerametleri zahir olan insanlardır. Bu padişahlardan zahir olan her şey bunların vezirlerinde de zuhur eder. Bu padişahların yanında olan bu vezirler bunların mahremleridir ve bu vezirlerin de kendilerine mahrem birer kethüdası vardır. Bu kethudalar alimler, der vişler, sıradan insanlar ve cahillerin sohbetlerinde bulunur ve her ne işitirlerse gelirler vezirlere naklederler.
Bu kethüdaların bazısı yaniışı doğru sanırlar, gelirler pa-
291