2.Қосымша әдебиет

1.Международные экономические отношения: Учебник для вузов / В.Е.Рыбалкин, Ю.А.Щербанин, Л.В.Балдин и др.; Под ред. проф. В.Е.Рыбалкина. – 5 –е изд., перераб. И доп. –М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2004.

2.Международные экономические отношения: Учебник / А.И.Евдокимов и др. – М.: ТК Велби, 2003.

Лекция 11: Халықаралық экономикалық интеграция

Лекция мақсаты: экономикалық интеграцияның пайда болуы мен қалыптасуы, интеграциялық одақтар мен бірлестіктер түрлері мен қызметтерін айқындау.

1. Интеграциялық үдерістердің қалыптасуы.

2. Интеграциялық бірлестіктер түрлері.

3. Батыс Еуропалық экономикалық интеграция.

Тақырып бойынша негізгі түсініктер: экономикалық интеграция, еркін сауда аймағы, кедендік одақ, экономикалық одақ, Еуропалық Одақ.

Лекция мәтіні

1. Интеграциялық үдерістердің қалыптасуы

Интеграциялық үдерістердің дамуы - тауарлар мен өндіріс факторларының халықаралық қозғалысының өсуінің заңды нәтижесі. Осы нәтиженің жүзеге асуы барысында елдер арасында шаруашылық-тұрмыстық байланыстардың құрылуы және халықаралық сауда мен өндіріс факторларының қозғалысы жолындағы көптеген кедергілерді жою жүйесі қалыптасады.

Экономикалық интеграция дегеніміз – мемлекетаралық келісімдер формасындағы және мемлекетаралық ұйымдар келісімі арқылы реттелетін елдер арасындағы өзара байланысты экономикалық процесс.

Интеграция болуы үшін төмендегідей шарттар орындалуы тиіс:

• Интеграциялық бірлестікке енетін елдердің экономикалық даму деңгейлері шамалас болуы тиіс (мысалы: дамыған елдер өз алдына, дамушы елдер өз алдына жеке-жеке интеграциялық одақтар құрады);

• Интеграциялық бірлестікке енетін елдердің географиялық жақындығы, ортақ шекаралары мен тарихи қалыптасқан экономикалық байланыстары болуы тиіс;

• Елдер арасында экономикалық даму, қаржыландыру, экономиканы реттеу, саяси қарым-қатынаста мәселелер ортақ болуы тиіс.

Экономикалық интеграция бірігуші елдердің проблемаларын шешуге бағытталады.

Интеграцияның мақсаттары:

• Экономиканың ауқымдық басымдылығын пайдалану;

• Саяси, экономикалық, әскери, әлеуметтік тұрақты сыртқы орта құру;

• Сауда саясатының міндеттерін шешу;

• Ұлттық өнеркәсіптің жаңа салаларын қолдау.

Интеграция деңгейлері:

1 деңгей – преференциялық сауда келісімдері

2 деңгей - Еркін сауда аймағының құрылуы

3 деңгей – Кедендік Одақтың құрылуы

4 деңгей – ортақ рыноктың құрылуы

5 деңгей – Экономикалық Одақтың құрылуы

6 деңгей (болуы мүмкін) – Саяси Одақтың құрылуы.

2. Интеграциялық бірлестіктер түрлері

Экономикалық интеграцияның қалыптасуы мен дамуы нақты 4 кезеңнен өтуі тиіс:

1 кезең – Еркін сауда аймағы. Бұл кезеңде қатысушы елдер өзара сауда кедергілерін жеңілдетеді;

2 кезең – Кедендік Одақ. Қатысушы елдер арасындағы шекара мен кеденге қатысты кедергілер жойылады, басқа елдерге қатысты ортақ кедендік салықтар енгізіледі;

3 кезең – Экономикалық Одақ. Бұл кезеңде мемлекеттер ұлттық шекаралар арқылы тауарлар, жұмыс күші, технологиялар жөнінде келісімге келеді;

4 кезең – Толық интеграция. Ортақ валютасы, ортақ ұлттық реттеу органдары бар біртұтас экономикалық саясат жүргізіледі.

Қазіргі кезде әлемде көптеген интеграциялық бірлестіктер мен топтар бар. Олардың қатарында:

• НАФТА – Солтүстік Америкалық еркін сауда аймағы, құрамында: АҚШ, Канада, Мексика;

• Меркосур – құрамында: Аргентина, Бразилия, Уругвай, Парагвай;

• Парсы шығанағындағы Араб елдері Кеңесі – Сауд Арабиясы, Кувейт, Катар, Бахрейн, Біріккен Араб Эмираттары, Оман;

• Шанхай ынтымақтастық Ұйымы – Қазақстан, Ресей, Қытай, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан;

• Азия-Тынық мұхит экономикалық ынтымақтастығы – Оңтүстік Корея, Жапония, АҚШ, Ресей барлығы 21 мемлекет;

• Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы – Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түркменстан, Грузия, Армения, Әзербайжан, Молдова, Украина, Беларусь, Ресей.

1995 жылы ТМД аймағында Кедендік Одақ құрылды. Оның құрамына: Ресей, Қазақстан, Беларусь, Қырғызстан, Тәжікстан енді. 2001 жылдан бастап Еуразиялық Экономикалық Қауымдастық деп аталады.

Өндіріс факторлары: тауарды өндіру үшін қажетті ресурстар, ақыл-ой қызметі, мақсаттарға қол жеткізу, технология, сатылатын тауарлар.

еңбек бағасы: жалақы,өндірілген өнім,банктік пайыз, табиғат берген сый, сатылатын тауарлар

Халықаралық еңбек кооперациясы дегеніміз. елдер арасында өндірілген тауарлар айырбасы, саудаланатын тауарлар, саудаланбайтын тауарлар,бір елде өндірілетін өнім, өндірілген тауарлар көлемі

Әлемдік рынок.елдер арасындағы тұрақты тауарлы-ақшалай қатынастар, қызмет түрлері,бір мемлекетте өндірілетін өнім, шекарадан тыс жерлерде сатылатын тауарлар,қызмет түрлері.

Валюта курсын анықтау.Валюта котировкасы, Валюта айналымы,теңге аиналымы,ақшаның эмиссиялануы,акшаның құнсыздануы, валюталық жүйе.

экспорт пен импорт көлемінің қосындысы сауда айналымы, импорт, экспорт,сауда сальдосы, әлемдік рынок.

.Экспорттық немесе импорттық деп тану үшін шекарадан өтуі тиіс, кедендік есепте тіркелмеуі тиіс, шекарадан сыртқа шығарылмайды,өзге елден әкелінбейді,барлық нұсқасы дұрыс

Экспорт дегеніміз.шекарадан сыртқа шығатын тауарлар,басқа елден әкелінетін тауарлар,тауар құрамы,тауардың сатылатын бөлігі,айырбас тауарлар,импортталатын тауарлар

Импорт импортталатын тауарлар, тауардың сатылатын бөлігі,бір елде өндірілген өнім,шекарадан тыс жерде сатылмайтын тауарлар,экспортталатын тауарлар.

Бір елдің экспорты екінші ел үшін. импорт болады,таза өнім,қымбат тауарлар болады,шетелдік тауар,экспорт болады.

Көптеген әлем елдері үшін макроэкономикалық есеп беру..ҰЕЖ.ЖІӨ.ЖҰТ,ЖҰӨ,ҰТ

Институционалды бірліктің түрлері2,6,4,3,5

Тауарлар мен активтерге иелік ете алатын экономикалық агент. Институционалды бірлік, халықаралық есеп айырысу,банк,фирма,жекеменшік оргын,

Абсолютті артықшылықтар теориясы А.Смит, Д.Рикардо, Хекшер-Олин, Джеймс Мид, Самуэльсон.

Институционалды бірліктер бөлінеді.жеке және заңды тұлғалар,жеке және жалпы тұлғалар,заңды тұлғалар,тек жеке тұлғалар,сатушылар мен тұтынушылар.

Еркін сауда теориясының негізін қалаушы. А.Смит, Д.Рикардо, Хекшер-Олин, Джеймс Мид, Самуэльсон.

«Салыстырмалы артықшылық теориясын»кім ашты.Рикардо, А.Смит,К.Маркс, Фрэнсис Эджуорт, Р.Вернер

«Хекшер-Олин теориясының келесі бір атауы. «факторлық пропорция теориясы» «Салыстырмалы артықшылық теориясын» «Абсолютті артықшылықтар теориясы». «голландиялық сырқаты, Өнімнің өмірлік циклі теориясы.

«Факторлық пропорция теориясының авторы» Хекшер-Олин, Рикардо, А.Смит, Джеймс Мид, Фрэнсис Эджуорт

Инвестициялық дауларды реттеу жөніндегі халықаралық орталық. МЦУИС, ПРООН, МАГИ,Әлемдік банк,жеке фирма

БҰҰ-ның даму бағдарламасының бірі. ПРООН, МЦУИС, МАГИ,Әлемдік банк,жеке фирма

Қаржыландыру жолдарын реттейді. БҰҰ-ның даму бағдарламасы (ПРООН), Дүниежүзілік Сауда Ұйымы, ақпараттар жинақтау, талдау, Халықаралық Еңбек Ұйымы.

Дүниежүзілік Сауда Ұйымының қызметі. халықаралық сауда мәселелерін реттейді, халықаралық орталық, техникалық көмек берді, Инвестициялық дауларды реттеу, қаржыландыру жолдарын реттейді

«Жеткілікті өндіріс факторларының қожайындары саудадан ұтса, керісінше жеткіліксіз өндіріс факторларының қожайындары саудадан ұтылатындығын»айтқан қай теория. Өндіріс факторлары арақатынас теориясы, Хекшер-Олин теориясы, «Салыстырмалы артықшылық теориясы, «Абсолютті артықшылықтар теориясы»,«факторлық пропорция теориясы»

Әрбір елдің белгілі бір тауарды шығаруда салыстырмалы артықшылығы болады бұл қай теорияға негізделген. Салыстырмалы артықшылық теориясын, Өндіріс факторлары арақатынас теориясы, Хекшер-Олин теориясы, Абсолютті артықшылықтар теориясы,факторлық пропорция теориясы,

Халықаралық еңбек бөлінісіне белсенді қатысып жатқан елдер пайда табады бұл қай теорияға негізделді. «Халықтар байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеу, Өндіріс факторлары арақатынас теориясы, Хекшер-Олин теориясы, Абсолютті артықшылықтар теориясы,факторлық пропорция теориясы,

Салыстырмалы артықшылық теориясы заңын кім енгізді. Д.Рикардо, Хекшер-Олин, ,Мид, Самуэльсон. А.Смит

Экономиканың неоклассиктер мектебінің өкілі Альфред Маршалл,Фрэнсис Эджуорт, Джеймс Мид, Самуэльсон. А.Смит

Марджиналистер өкілі . Фрэнсис Эджуорт, Альфред Маршалл, Джеймс Мид, Самуэльсон. А.Смит

Өзара сұраным теориясы негізіндегі жалпы тепе-теңдік моделін кімдер ұсынды. Фрэнсис Эджуорт - Альфред Маршалл, Альфред Маршалл-Джеймс Мид, , Джеймс Мид-Самуэльсон, Хекшер-Олин, Самуэльсон- А.Смит

Жалпы халықаралық тепе-тендік. тауарға деген сұраным мен ұсынымның бір уақытта тең болуы, экспорт пен импорт көлемінің қосындысы, Импорт, Экспорт, саудаланбайтын тауарлар

Қай жағдайда жалпы халықаралық тепе- тендікке қол жетедіІшкі және халықаралық саудада тауарға деген сұраным мен ұсынымның бір уақытта тең болуы, экспорт пен импорт көлемінің қосындысы, саудаланбайтын тауарларда, Импортта, Экспортта.

Әрбір елдің экспорты мен импорты немен есептеледі.нақты және құндық көрсеткіштер,теңгемен,бағалы қағазбен,ең жоғарғы бағамен,арзан бағамен

Салыстырулар жүргізу мақсатында экспорт есептелінеді. FOB бағасымен, CIF бағасымен, бағалы қағазбен, құндық көрсеткіштер,теңгемен

Салыстырулар жүргізу мақсатында импорт есептеледі. CIF бағасымен, FOB бағасымен, құндық көрсеткіштер,теңгемен, бағалы қағазбен

Халықаралық сауда-саттықтың құрылымдарын атаңыз. географиялық құрылым және тауарлық құрылым,Аумақтық және ұйымдық құрылым,мемлекеттік және отандық құрылым,отандық және аймақтық құрылым,тауарлық және саудалық

Сауда шарттары дегеніміз. бір елдің немесе елдер тобының белгілі бір тауарларының экспорттық және импорттық бағаларының арақатынасы, тауарға деген сұраным, сұраным мен ұсынымның бір уақытта тең болуы,саудаланбайтын тауарлар, Әрбір елдің белгілі бір тауарды шығаруы

Таза бартерлі сауда шарттары;сауданың табысты шарттары;сауданың факторлы шарттары бұлар. сауда шарттары,айырбастау шарттары,кедендік шарттар,алғы шарттар,келісім шарттары

Экспортқа бағытталған өсім. елдің экспорттайтын өндірісін кеңейту, ел импорттан сатып алатын тауарларды өзінде шығаруды кеңейту, халықаралық сауда көлемінің артуы,тауарларды қымбаттату,тауарларды арзандату.

Импорталмастырушы өсім. ел импорттан сатып алатын тауарларды өзінде шығаруды кеңейту, халықаралық сауда көлемінің артуы,тауарларды қымбаттату,тауарларды арзандату,елдің экспорттайтын өндірісін кеңейту.

Елдер арасында сауда шарттары өзгерместен, халықаралық сауда көлемінің артуы.

бейтарап өсім,Импорталмастырушы өсім, Экспортқа бағытталған өсім,Бір қалыпты өсім,өзгермелі өсім

Халықаралық сауда нәтижесінде экспорттық сектор үшін ерекше факторлар. дамиды,қысқарады,кемиді,алмасады,арзандаиды

Халықаралық сауда нәтижесінде импортпен бәсекелес сектор үшін ерекше факторлар. қысқарады, дамиды, ,кемиді,алмасады,арзандаиды

FOB бағасымен есептейміз. Салыстырулар жүргізу мақсатында экспорт, CIF бағасын, тауарлық құрылымды, елдің географиялық құрылымын , .жалпы халықаралық тепе-тендікті.

Масштаб эффектісі теориясын кім ұсынды Крюгман және Ланкастер, , Альфред , Хекшер-Олин, Джеймс, Рикардо, А.Смит,

Олигополия нарығының ерекшелігі. бір бірімен бәсекелес бірнеше фирмалар болады. Нарықта тауарды сатушылар мен сатып алушылар саны көп,тауарды сатушылар көп,тауарды сатып алушылар аз,тауарды сатып алушылар саны көп

Монополиялық бәсеке нарығы ерекшелігі.Нарықта тауарды сатушылар мен сатып алушылар саны көп, тауарды сатушылар көп,тауарды сатып алушылар аз,тауарды сатып алушылар саны көп

Өнімнің өмірлік циклі теориясы. Р.Вернер, Альфред , Джеймс, Рикардо, А.Смит

Өнімнің өмірлік циклі теориясы қашан жарық көрді ХХ ғ. 60-ж, 80- ж,70-ж.50-ж.90-ж.

Өнімнің рыноктағы өмірге бейімділігі бұл қай теорияға негізделген.Өнімнің өмірлік циклі теориясы, Масштаб эффектісі теориясы, Халықаралық сауда, Салыстырмалы артықшылық теориясы, Монополиялық бәсеке,

Өнімнің өмірлік циклі қанша кезеңнен тұрады.4,7,8,3,6.

Ендіру, өсу, жетілу және құлдырау бұл кезеңдер қай теорияға жатады. Өнімнің өмірлік циклі. Халықаралық сауда, Монополиялық бәсеке, Масштаб эффектісі. Сауда шарттары

Халықаралық сауда саласында саясаттың қанша түрі бар.2,6,7,8,4

Жеке ел немесе жеке тауарға қарсы бағытталады. Селективті протекционизм, Салалық протекционизм, Ұжымдық протекционизм, Жасырын протекционизм, Халықаралық сауда

Халықаралық сауда саясаттары. Халықаралық сауда мен сыртқы сауда саясаты,ішкі және сыртқы,мемлекеттік және әлемдік,отандық, Халықаралық сауда мен ішкі сауда.

Халықаралық сауда саясаты дегеніміз Дүниежүзілік Сауда Ұйымы арқылы реттелетін жалпыға ортақ саясат,сыртқы мемлекетпен қатысы жоқ сауда,әлемдік сауда,ішкі сауда, жеке ел саудасы.

Протекционизм. отандық экономиканы шет елдік бәсекеден қорғауға бағытталған саясат,мемлекеттік заң,сауда саясаты,экономикалық маселелерді шешу саясаты,құқықтық саясат.

Селективті протекционизм . жеке ел немесе жеке тауарға қарсы бағытталған, белгілі салаларды қорғайды, елдер бірлестігімен жүргізіледі, ішкі экономикалық саясат, құқықтық саясат.

Мемлекет тарапынан енгізілетін әкімгершілік әдістерді қамтиды. Бейтарифті реттеулер, Кедендік баж салығы, кеденді-тарифтік,Жеке салық,тексерулер.

Шекара арқылы өтетін тауарлар үшін негізгі шарт болып табылады. Кедендік тариф, Бейтарифті реттеулер, кеденді-тарифтік,Жеке салық,тексерулер.

Преференция деп. 1 елдің 2 елге экономикалық қарым- қатынасты жақсарту, Экономикалық даму, жүйелі түрде көрсетілген құжат, құқықтық саясат, ішкі экономикалық саясат

Кедендік салықтар негізгі қызметтері. Фискалды,өсу,өрлеу,құлдырау ,ену

Мемлекеттік бюджеттің табысты бөлігін құрайтын кедендік салықтың қызметі. Фискалды, протекционистік, теңдестіруші,

Теңдестіруші деп. экспорттық баж салықтарына қатысты, өндірушілерді бәсекеден қорғайды, экспорт-импорттық баж салықтары, Кедендік салықтар, Экономикалық даму.

Баж салықтары келесі белгілеріне қарай топтастырылады. импорттық, экспорттық және транзиттік салықтар, адволарлы, арнайы, аралас. конвенциялық, автономды. Тарифтік экскалация.

Ұлттық тауар өндірушілерге қолдау көрсетуге бағытталған ақша төлемі. Субсидия, Экспорттық несиелеу, Демпинг,

Субсидия төлем сипаты бойынша мыналарға бөлінеді:Тікелей және Жанама,кері және тура,тұрақты,уакытша,мерзімді

Тауарды өндіру үшін қажетті ресурстар .Өндіріс факторлары, ақыл-ой қызметі, мақсаттарға қол жеткізу, технология, сатылатын тауарлар.

Елдер арасында өндірілген тауарлар айырбасы. Халықаралық еңбек кооперациясы , саудаланатын тауарлар, саудаланбайтын тауарлар,бір елде өндірілетін өнім, өндірілген тауарлар көлемі

Елдер арасындағы тұрақты тауарлы-ақшалай қатынастар. Әлемдік рынок, сауда айналымы, импорт, экспорт,сауда сальдосы

Сауда айналымы. экспорт пен импорт көлемінің қосындысы, Бір елдің экспорты екінші ел үшін, таза өнім,қымбат тауарлар болады,шетелдік тауар.

Халықаралық сауда мәселелерін реттейді. Дүниежүзілік Сауда Ұйымының қызметі, . ПРООН, МЦУИС, МАГИ,Әлемдік банк.

Институционалды бірлік.Тауарлар мен активтерге иелік ете алатын экономикалық агент.халықаралық есеп айырысу,банк,фирма,жекеменшік оргын.

Импортталатын тауарлар Импорт, тауардың сатылатын бөлігі,бір елде өндірілген өнім,шекарадан тыс жерде сатылмайтын тауарлар,экспортталатын тауарлар.

Институционалды бірлік, Тауарлар мен активтерге иелік ете алатын экономикалық агент.,халықаралық есеп айырысу,банк,фирма,жекеменшік оргын,

1 елдің 2 елге экономикалық қарым- қатынасты жақсарту, Преференция ,Экономикалық даму, жүйелі түрде көрсетілген құжат, құқықтық саясат, ішкі экономикалық саясат

Селективті протекционизм.Жеке ел немесе жеке тауарға қарсы бағытталады, Салалық протекционизм, Ұжымдық протекционизм, Жасырын протекционизм, Халықаралық сауда.

Р.Вернердің еңбегін атаңыз. Өнімнің өмірлік циклі теориясы, Масштаб эффектісі, Институционалды бірлік, МЦУИС, МАГИ

Кедендік тариф. Шекара арқылы өтетін тауарлар үшін негізгі шарт болып табылады. Бейтарифті реттеулер, кеденді-тарифтік,Жеке салық,тексерулер.

CIF бағасымен Салыстырулар жүргізу мақсатында импорт есептеледі, FOB бағасымен, құндық көрсеткіштер,теңгемен, бағалы қағазбен.

FOB бағасымен, Салыстырулар жүргізу мақсатында экспорт есептелінеді. CIF бағасымен, бағалы қағазбен, құндық көрсеткіштер,теңгемен.

Халықаралық сауда мен сыртқы сауда саясаты Халықаралық сауда саясаттары.,ішкі және сыртқы,мемлекеттік және әлемдік,отандық, Халықаралық сауда мен ішкі сауда.

Тауарға деген сұраным мен ұсынымның бір уақытта тең болуы .Жалпы халықаралық тепе-тендік., экспорт пен импорт көлемінің қосындысы, Импорт, Экспорт, саудаланбайтын тауарлар.

Өнімнің өмірлік циклі теориясы,Өнімнің рыноктағы өмірге бейімділігі .Масштаб эффектісі, Халықаралық сауда, Салыстырмалы артықшылық, Монополиялық бәсеке,

ПРООН.... .БҰҰ-ның даму бағдарламасының бірі., МЦУИС, МАГИ,Әлемдік банк,жеке фирма

МЦУИС.Инвестициялық дауларды реттеу жөніндегі халықаралық орталық., ПРООН, МАГИ,Әлемдік банк,жеке фирма

Масштаб эффектісі теориясын кім ұсынды Крюгман және Ланкастер, , Альфред , Хекшер-Олин, Джеймс, Рикардо, А.Смит,

Экспорт пен импорт көлемінің қосындысы сауда айналымы, импорт, экспорт,сауда сальдосы, әлемдік рынок.

Экспорттық немесе импорттық деп тану үшін шекарадан өтуі тиіс, кедендік есепте тіркелмеуі тиіс, шекарадан сыртқа шығарылмайды,өзге елден әкелінбейді,барлық нұсқасы дұрыс

Бейтарап өсім Елдер арасында сауда шарттары өзгерместен, халықаралық сауда көлемінің артуы.Импорталмастырушы өсім, Экспортқа бағытталған өсім,Бір қалыпты өсім,өзгермелі өсім

Бір елдің экспорты екінші ел үшін. импорт болады,таза өнім,қымбат тауарлар болады,шетелдік тауар,экспорт болады.

Кедендік салықтар негізгі қызметтері. Фискалды,өсу,өрлеу,құлдырау ,ену

Әрбір елдің экспорты мен импорты немен есептеледі.нақты және құндық көрсеткіштер,теңгемен,бағалы қағазбен,ең жоғарғы бағамен,арзан бағамен

«Факторлық пропорция теориясының авторы» Хекшер-Олин, Рикардо, А.Смит, Джеймс Мид, Фрэнсис Эджуорт