Тақырыптың атауы: Қаржылық есептілікті жасау бойынша дайындық жұмыстар

№3,4 лекция мазмұны:

Қаржылық есептілікті жасау бойынша дайындық жұмыстар кезеңдері және сипаттамасы

Қаржылық есептілік есептік тізілімдер (регисторлар) негізінде жасалады. Есептік тізілімдерге жазулар мекеме және оның кәсіпорындағы негізгі құралдар, тауарлық - материалдық қорлар мен басқа да активтердің барлық қозғалыстары, капитал мен міндеттемелердің өзгерістері, сондай-ақ пайда мен залалдың пайда болуы бойынша жүргізілген шаруашылық операциялар туралы дұрыс жасалған жан – жақты тексерілген растайтын құжаттардың мәліметтері бойынша жүргізіледі. Қаржылық есептілікті уақытылы жасау және оның есептік кезеңдегі ақпараттарының нақтылығы мен дұрыстығын қамтамасыз ету үшін үлкен дайындық жұмыстар жүргізу қажет.

Қаржылық есептіліктің құжаттық негізділігі оның нақтылығының маңызды шарттарының бірі болып табылады. Сондықтан қаржылық есептілікті жасау алдында есептік кезеңге жататын барлық түгелдей шаруашылық операциялары туралы жасалған құжаттардың толық рәсімделгені және олардың мәліметтерінің есептік тізілімдерге таратып тіркелуінің дұрыстығы жан – жақты тексеріледі. Мұнда ерекше көңіл мекеменің бухгалтериясына қоймалардан, цехтардан, банктен, есеп беретін тұлғалардан және басқа кәсіпорындардан құжаттардың толық түскеніне аударылады.

Есептік тіркеуі барысында жазулардың құжаттық дұрыстығына қарамастан негізгі құралдар, тауарлық – материалдық қорлар мен басқа да активтердің, дебиторлармен және қарыз берушілермен (кредиторлармен) есеп айырысулардың нақты жай күйі және ағымдағы есептің деректерінің арасында алшақтықтар пайда болуы мүмкін. Мұндай алшақтықтар тауарлық – материалдық қорлардың табиғи азаюынан, оларды қабылдау және босату кезінде жіберілген ысыраптар, өлшегіш құралдар-жабдықтардың дұрыс көрсетпеуінен, шаруашылық операцияларды құжаттық рәсімдеу және есептеу кезінде жіберілген қателерден есептік тізілімдерді жасау барысында жіберілген қателерден, және т.б. салдарынан болуы мүмкін, оларды жүргізілген түгендеудің нәтижелерін есептік деректермен салыстыру арқылы айқындауға болады. Сондықтан есептік деректердің активтер мен міндеттемелердің нақты қолда барына толық сәйкестігін қамтамасыз ету үшін қаржылық есептілікті жасау алдында оларды толық түгендеу жүргізу бухгалтерлік теңгерім (баланс) және қаржылық есептіліктің басқа нысандарының нақтылығын қамтамасыз ету үшін міндетті талап болып табылады. Мұнда негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, тауарлық – материалдық қорларды және басқа да активтерді түгендеу, дебиторлармен және қарыз берушілермен (кредиторлармен) есеп айырысуларды салыстырғанда айқындалған барлық алшақтар қаржылық есептілікті жасалғанға дейін тиісті шоттарда және есептік тізілімдерде көрсетілуге тиіс.

Қаржылық есептіліктің нақтылығы мен дұрыстылығын қамтамасыз ету үшін есептілікте осы есепті кезеңге жататын барлық табыстар мен шығыстар толық және дұрыс көрсетілуі қажет. Сондықтан қаржылық есептілікті жасау кезінде негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыстардың толық есептелгенін және дұрыс көрсетілгенін тексеру керек. Барлық табыстарды есептеумен бірге бір уақытта есепті кезеңге жататын барлық шығыстарды есептеуді жүргізу қажет. Көрсетілген шығыстар мекеменің мезгіл шығындары есебінде толық көрсетілуі керек.

Мекеменің есепті кезеңдегі табыстары мен шығыстарына сондай-ақ күмәнді талаптар бойынша құрылған резерв пен басқа резервтердің пайдаланбаған қалдықтары, осы есепті кезеңге жататын болашақ кезеңдердің табыстары мен шығыстарының тиісті сомалары жатқызылады.

Есепті кезеңгі жатқызылатын барлық табыстар мен шығыстарды жан – жақты тексергеннен кейін 6 «Табыстар» және 7 «Шығыстар» бөлімдерінің шоттары 5610 «Қорытынды пайда (қорытынды залал) » шотына есептен шығару (жатқызу) арқылы міндетті түрде толық жабылады.

Болашақ есепті кезеңге жататын барлық табыстар мен шығыстар оларды есепке алатын тиісті шоттарда қалады да, бухгалтерлік теңгерімде (баланста) тиісті баптар бойынша көрсетіледі.

Дайындық жұмыстары барысында жинақтамалы және талдамалы есептің тіркелімдерінде (регистрлерінде) шаруашылық операциялардың бухгалтерлік жазуларының толықтығы және дұрыстығы тексерілуі, оралымдар сомалары есептелуі және жинақтамалы және талдамалы шоттар бойынша қалдықтар (сальдо) шығарылуы керек. Одан кейін міндетті түрде әрбір жинақтамалы шот бойынша оралымдар мен қалдықтар (сальдо) сомалары осы жинақтамалы шоттардың деректерін дамытуға ашылған барлық талдамалы шоттар бойынша оралымдар мен қалдықтар (сальдо) сомаларымен өзара салыстыру жүргізіледі, ол бухгалтерлік есептегі жіберілген қателерді айқындауға мүмкіндік береді де, сонымен жинақтамалы және талдамалы есептің тіркелімдеріндегі (регистрлеріндегі) жазулардың толық дәлділігі қамтамасыз етіледі.

Журнал – ордерлердің тексерілген жиынтық деректері Бас кітапқа көшіріледі.

Бас кітап жинақтамалы есептің тізілімі болып танылады. Ол жинақтамалы шоттар бойынша жүргізілген журнал- ордердің мәліметтерін қорытындылауға және оларда жүргізілетін бухгалтерлік жазулардың дұрыстығын өзара тексеру үшін арналған. Бас кітапта ай сайын әрбір жинақтамалы шот үшін бір парақ бөлінеді де, онда әрбір шот бойынша көрсетіледі: бастапқы қалдық (сальдо), корреспондірлеуші кредитталушы шоттармен дебеттелінетін шоттар бойынша жайылған ағымдағы оралым, дебеті бойынша жиынтық, жалпы сомасы, кредиттік оралым сомасы және кезең соңындағы қалдық (сальдо). 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шоты бойынша Бас кітаптың ықшамдалған нысаны төменде келтірілген.

Егер жинақтамалы шот үшін бір емес, бірнеше парақтар бөлінсе, онда келесілері негізгі параққа қосымша беттер ретінде пайдаланылады. Журнал- ордерлердің жиынтығы Бас кітапқа сол айға бөлінген жол бойынша жазылады. Мұнда шоттың дебеті бойынша оралым сол шоттың корреспондірлетін бірнеше журнал- ордерлерден көшіріледі. Кредиттік оралым журнал- ордерден Бас кітаптағы тиісті шоттың парағына жалпы (жиынтық) сомамен көшіріледі. Корреспондірлеуші шоттар бойынша кредиттік оралымдардың мағынасын ашу тиісті журнал-ордерлерде, тізілімде

мелерде (ведомостарда) немесе есепті компьютеризациялағанда машинограммаларда жасалады.

Бас кітапты жасау бухгалтерлік жазулардың және сонымен бірге журнал- ордерлер мен соның тізілімдемелерінде (ведомостарында) көрсетілген оралымдарды тіркеуді аяқтау болып саналады. Бас кітаптағы жазулардың дұрыстығын тексеру шоттар бойынша оралымдар мен олар бойынша қалдық (сальдо) сомаларын есептеу арқылы жүргізіледі. Бас кітаптағы оралымдар мен қалдық (сальдо) сомалары журнал- ордердегі сомаларға тең болуы керек. Журнал – ордермен бірге тізімдемелерге (ведомостерге) жүргізілетін шоттар бойынша Бас кітапта айқындалған дебеттік оралым тиісті тізілімдемелердің деректерімен салыстырылады. Деректерді жіберіп қоймау немесе қайталап жазбау үшін Бас кітапқа барлық сомаларды жазғаннан кейін әр бір журнал – ордерде күні, Бас кітапқа жазу жүргізген орындаушының және мекеменің бас бухгалтерінің қолы қойылады.

Бас кітаптың деректерінің және қажетті болған жағдайларда тиісті тіркелімдердің мәліметтерін пайдалану негізінде мекеменің қаржылық есептіліктері жасалады.