Биология Олимпиада тапсырмалары 6-12
.pdf
D.Қан қысымының жоғары болуы
Е. Қан клеткаларының бастама клеткаларының бақылаусыз пролиферациялану (активті бөлінуі).
F.Гемоглабин синтезінің баяулануы.
Жоғарыда аталған себептер, төмендегі мыны қан ауруларының қайсысын туғызады? ( ұпай)
|
Аурулар |
Жауаптар |
|
1. |
Орақтәрізді клеткалық анемия |
|
|
2. |
Гипертония |
|
|
3. |
Атеросклероз |
|
|
4. |
Бета талассемия |
|
|
5. |
Лейкемия |
|
|
6. |
Полицитоз |
|
|
Есеп №12 (5 ұпай).
Кестедегі ферменттердің қызметтерін дұрыс анықтаңыз.
А. Оксидоредуктазалар |
1. |
Су қатысуымен органикалық |
|
------- |
заттарды ыдыратады |
|
|
Б. Трансферазалар |
2. |
Организімде тотығу және |
|
--------- |
тотықсыздану реакцияларына жауап |
|
|
|
береді |
|
|
В. Гидролазалар |
3. |
Бір молекуладан екінші бір |
|
------- |
молекулаға белгілі бір атомдар тобын |
|
|
|
тасымалдайды. |
|
|
|
|
|
|
Г. Лиазалар |
4 . Судың қатысуынсыз заттарды |
|
|
------ |
ыдыратады. |
|
|
Д. Изомеразалар |
5. |
Органикалық заттардың ішкі, |
|
-------- |
сонымен қатар кеңістегі құрлымының |
|
|
|
өзгеруін қамтамасыз етеді. |
|
|
VІ.Тапсырма
ЕСЕП 1
Ғалымдар Х-бактериясының нуклеин қышқылын (НҚ) бөліп алып, оның нуклеотидтік құрамын талдады. Алынған деректер төменде көрсетілген. Нуклеотидтік құрамы бойынша деректер:
Тәжірибелер |
Азоттық негіздер мөлшері (моль/литрге шаққанда) |
||||
нөмірі |
|
|
|
|
|
|
Аденин |
Гуанин |
Тимин |
Цитозин |
Урацил |
|
|
|
|
|
|
1 |
29,6 |
20,9 |
29,3 |
20,75 |
0 |
|
|
|
|
|
|
2 |
29,3 |
20,5 |
29,5 |
20,70 |
0,001 |
|
|
|
|
|
|
91
3 |
29,0 |
20,7 |
29,1 |
20,65 |
0 |
|
|
|
|
|
|
Орта |
? |
? |
? |
? |
? |
шамалары |
|
|
|
|
|
Алынған нуклеин қышқылын экзонуклеазалық активтілік тән ферментпен өңдеу нәтижесі, аталмыш нуклеин қышқылының экзонуклеаза ферменттерінің барлығының әсеріне толық тұрақтылығын көрсетті (яғни, кіші кесінділерге ыдырамайды).
Осы нуклеин қышқылын молекулалық салмағы – 2,5*109 дальтон (жұп нуклеотидтердің молекулалық массасы 660 дальтон, ал жұпнуклеотидтердің ұзындығы ,34 нм).
ОСЫ ДЕРЕКТЕРДІ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ТӨМЕНДЕГІ СҰРАҚТАРҒА ЖАУАП БЕР.
А) Осы нуклеин қыщқылының түрін анықтаңыздар. Біртізбекті сызықты ДНК Біртізбекті сызықты РНК Қостізбекті сызықты ДНК Қостізбекті сызықты РНК Біртізбекті сақиналы ДНК Біртізбекті сақиналы РНК Қостізбекті сақиналы ДНК Қостізбекті сақиналы РНК Қостізбекті ДНК-РНК гибриді
Б) Осы нуклеин қышқылындағы тимин азоттық негізінің пайыз (проценттік) мөлшерін жазыңыз.
В) Осы нуклеин қышқылының ұзындығы.
Г) Осы Х бактериясының нуклеин қышқылдарында толығымен белок туралы информация (ақпарат) жазылған деп есептейік. Егерде, осы Х бактериясының белоктары орта шамамен 400 амин қышқылдарынан тұрса. Осы Х бактериясының нуклеин қышқылында әртүрлі белоктар молекуласы туралы информация жазылған.
Д) Осы Х бактерия клеткасының ішінде 10 грамм/1 литрге шаққанда мөлшерде фермент (молекулалық салмағы 100000 дальтон) бар деп есептейік. Осы ферменттің молярлық концентрациясын жазыңыз.
Ж) 1 миллилитр қоректік ортада 109 Х – бактериясының клеткалары өсіп жатыр деп есептейік. Бір клеткадағы жалпы белоктар мөлшері 10-1 пикограмм / 1 пг = 10-12 грамм /, ал олардың ішінде тек 5 % - ті ғана z – белогы болып табылады (z белогының молекулалық салмағы 30000 дальтон). Авагадро санын (6,02*1023) біле отырып, келесі сұрақтарға жауап беріңіз.
92
-Осындай бір литр бактерия өсетін ортадан неше миллиграмм z- белогын алуға болады?
-Бір бактериялық клетка қанша z – белогын синтездейді?
ЕСЕП 2
Аталмыш нуклеин қышқылының репликациялану механизмін зертеу мақсатында тәжірибелер жасалынды деп есептейік. Тәжірибелер нәтижелері мвналар:
Хбактериясы әрқашанда 15 минут сайын көбейеді (екіге бөлінеді);
Хбактериясын, азоттың көзі ретінде аммоний хлориді бар ортада атомы әдеттегідей 14N емес, оның изотопы 15N болды. Нәтижесінде пайда болған ұрпақ бактериялардағы нуклеин қышқылдарының молекулалық салмағы әртүрлі болды (суретті қара).
Ескертпе: пробирканың
үсті |
14 N Í• |
|
14 N 15N -НҚ |
Түбі |
15 N НҚ |
Пробирканың штрихталған ауданы – нуклеин қышқылдарының орыны (үстінде тек қана 14N-НҚ “жеңіл”, түбінде тек 15N-НҚ “ауыр” және ортасында тек 14N-15N-НҚ “аралық” орналасады).
Тәжірибелер нәтижесінде төменде көрсетілген варианттар алынуы мүмкін:
|
100% |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
25% |
50% |
75% |
|
50% |
|
|
100% |
|
|
|
25% |
50% |
|
|
100% |
|
|
|
|
|
|
|
75% |
50% |
25% |
75% |
|
|
№1 |
№2 |
№3 |
№4 |
№5 |
№6 |
№7 |
№8 |
ОСЫ ДЕРЕКТЕРДІ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ТӨМЕНДЕГІ СҰРАҚТАРҒА ЖАУАП БЕР.
А) Егер осы бактерияның нуклеин қышқылының репликациясы консервативті механизммен жүзеге асатын болса, онда жоғарыда көрсетілген пробиркалардың қайсысы осы репликация процесін сипаттайды?
93
Б) Ал, егер осы бактерияның нуклеин қышқылының репликациясы жартылай консервативті механизммен жүзеге асатын болса, онда жоғарыда көрсетілген пробиркалардың қайсысы осы репликация процесін сипаттайды?
ЕСЕП 3
Х бактериясын оттегі толығымен жоқ және энергияның көзі ретінде тек қана глюкоза бар ортада өсірдік деп есептейік. Бактериялардың осы ортада өмір сүру барысында 5 моль глюкозаны пайдаланады.
ОСЫ ДЕРЕКТЕРДІ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ТӨМЕНДЕГІ СҰРАҚТАРҒА ЖАУАП БЕР.
А) Осы процесс қалай аталады? Тыныс алу процесі Детоксикация Ашу процесі Фотосинтез
Б) Осы процесс нәтижесінде төмендегі көрсетілген заттардың қайсысы және қандай мөлшерде пайда болады?
Аминқышқылы Олеин қышқылы Этанол Оттегі Нитрит
ЕСЕП 4
Рентген сәулелерін пайдалана отырып, Х бактерияларынан үш түрлі мутантты штаммдар (оларды 1,2 және 3 деп белгілейік) алынды. Осы бактерияларды метионин (М) аминқышқылының синтезі үш сатыда, яғни белгілі бір тәртіпте А, Z және К заттарынан пайда болуы (мысалы, А => Z=> К=> М) мүмкін. Осы процестің әр сатысын әр түрлі ферменттер катализдейді. Ал мутантты әр штамда метионин (М) аминқышқылының синтезінің әр түрлі сатысын катализдейтін ферменттердің гендерінде мутация пайда болды деп есептейік.
Осы мутантты бактерия штамдарын әр түрлі қоректік ортада өсірді (тек М бар, тек А бар, тек Z немесе К бар қоректік ортада). Тәжірибелерден алған деректер кестеде көрсетілген.
Штамм түрі |
Қоректік ортадағы метионин синтезіне қажет заттар |
|||
|
М |
А |
Z |
К |
1 |
+ |
+ |
+ |
- |
|
|
|
|
|
2 |
+ |
- |
+ |
- |
94
3 |
+ |
- |
- |
- |
|
|
|
|
|
+ мутантты штамм осы қоректік отада өсе алады - мутантты штамм осы қоректік ортдада өсе алмайды
ОСЫ ДЕРЕКТЕРДІ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ТӨМЕНДЕГІ СҰРАҚТАРҒА ЖАУАП БЕР.
А) 1-ші мутантты штамда метионин биосинтезінің қай қай сатысы бұзылған?
Дұрыс жауапты тап.
М-ға дейін |
Z-ға дейін |
А-ға дейін |
Z-тен кейін |
А-дан кейін |
К-ға дейін |
|
К-дан кейін |
Б) 2 – мутантты штаммда метионин биосинтезінің қай сатысы бұзылған?
Дұрыс жауап тап. |
|
М-ға дейін |
Z-ға дейін |
А-ға дейін |
Z-тен кейін |
А-дан кейін |
К-ға дейін |
|
К-дан кейін |
В) 3-ші мутантты штаммда метионин биосинтезінің қай сатысы бұзылған? Дұрыс жауапты тап.
М-ға дейін |
Z-ға дейін |
А-ға дейін |
Z-тен кейін |
А-дан кейін |
К-ға дейін |
|
К-дан кейін |
Г) Осы бактериялардағы метионин аминқышқылының синтезінің сатыларын дұрыс сипаттайтын тәртіпте заттарды (мыс: А=>Z=>К=>М) орналастырыңыз (сәйкес әріптерді пайдалана отырып).
ЕСЕП 5
Теңіз жағасында және оның екі түрлі аралдарында мекендейтін су жыландар популяцияларының түстері зерттелді. Атап айту керек, ересек және жаңа туылған ұрпақтарының түстері жеке-жеке зерттелінді. Зерттеу нәтижелері кестеде көрсетілген.
Жылан түстерінің |
Теңіз жағасы |
Арал 1 |
Арал 2 |
түрлері |
|
|
|
Жылан дараларының сандарының орта |
|||
Ересек жыландар |
шамалары |
|
|
АҚ |
5 |
3 |
0 |
|
|
|
|
АШЫҚ ТҮСТІ |
488 |
52 |
234 |
|
|
|
|
ҚАЛЫПТЫ (СҰР) |
1100 |
35 |
35 |
|
|
|
|
95
ҚОҢЫР ЕРІНДІ |
400 |
10 |
|
229 |
ҚАРА ТҮСТІ |
10 |
0 |
|
2 |
|
ЖАҢА ТУЫЛҒАН ЖЫЛАНДАР |
|
||
АҚ |
6 |
3 |
|
5 |
|
|
|
|
|
ҚАЛЫПТЫ (СҰР) |
2386 |
117 |
|
591 |
ҚАРА ТҮСТІ |
12 |
0 |
|
2 |
|
|
|
|
|
ОСЫ ДЕРЕКТЕРДІ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ТӨМЕНДЕГІ СҰРАҚТАРҒА ЖАУАП БЕР.
А) Алынған графиктердің табиғи сұрыпталудың қандай формасының әсерін сипаттайды?
Жағалау Арал 1 Арал 2
Б) Ақ түсті дараларға қатысты табиғи сұрыпталу коэфиценттерін анықтап төменге жаз.
Теңіз жағалауы Арал 1 Арал 2
В) Қай популяцияда жыландардың жаңа түрлерінің пайда болу ықтималдылығы төмен.
Дұрыс жауапты тап. Теңіз жағалауы Арал 1 Арал 2
ЕСЕП 6
Қауынның сорттары бір-бірінен екі жұп белгілері бойынша айырмашылықтары бар деп есептейік. Жемістерінің түсі бойынша – ақ және сары. Жемістерінің формасы бойынща – домалақ және сопақ. Селекционерлер осындай қауын сорттарын бір-бірімен шағылыстырды.шағылыстыру нәтижелері кестеде көрсетілген.
Ата-ана |
Ұрпақтарының саны және фенотиптері |
|
|||
формаларының |
Ақ домалақ |
Сары сопақ |
Ақ сопақ |
Сары |
|
фенотиптері |
|
|
|
домалақ |
|
Тәжірибе 1 |
362 |
0 |
118 |
0 |
|
Ақ, домалақ х |
|
|
|
|
|
Тәжірибе 2 |
211 |
0 |
0 |
205 |
|
Ақ, домалақ х |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
96 |
|
Тәжірибе 3 |
|
78 |
88 |
90 |
84 |
Ақ, сопақ |
х |
|
|
|
|
Тәжірибе 4 |
|
318 |
104 |
98 |
323 |
Ақ, домалақ |
х |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Тәжірибе 5 |
|
110 |
38 |
113 |
33 |
Ақ, домалақ х |
|
|
|
|
|
ОСЫ ДЕРЕКТЕРДІ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ТӨМЕНДЕГІ СҰРАҚТАРҒА ЖАУАП БЕР.
А) Қандай белгілер доминантты? Төменге жаз. |
|
||
Түсі бойынша |
_______ |
Формасы бойынша |
____________ |
Б) Қандай тәжірибелерде қауын ата-ана формаларының екеуі де жеміс формасы бойынша гетерозиготалы?
Тәжірибенің номері – В) Төменде көрсетілген тәжірибелердегі екінші ата-аналарының (фенотипі
белгісіз) фенотипін анықта. Тәжірибе №3 Тәжірибе №4 Тәжірибе №5
Г) Қандай тәжірибелерде ата-ана формаларының екеуі де жеміс түсі бойынша гетерозиготалы?
Тәжірибе номері –
VІІ.Тапсырма
ЕСЕП № 1
Төмендегі суретте 4 түрлі (А,В,С,Д) жүйке жүйелерінің типтерінің сызба нұсқасы берілген (4 балл)
97
Жоғарыда берілген жүйке жүйесінің қайсысы асшаянының(креветка)жүйке жүйесіне ұқсас болып табылады?
1.А жүйке жүйесі
2.В жүйке жүйесі
3.С жүйке жүйесі
4.Д жүйке жүйесі
ЕСЕП №2 Өсімдік гүлінің бөліктері мен тұқымының біртіндеп дұрыс түзілу
ретін анықтаңдар. (6 БАЛЛ)
түзілістер Біртіндеп түзілу реттері (1-6 сандарымен көрсетіңіз)
Микроспораның түзілуі
Аталықтың қалыптасуы
Тозаңдану
Зиготаның түзілуі
Митоз
Мейоз
ЕСЕП № 3 Мүктәрізділер өкілінің әрқайсысына тән сипаттамаларды анықтаңыздар (5 балл)
сипаттамалар |
|
Көкек зығыры |
Сфагнум немесе шымтезек |
Сабағы бұтақталмаған |
|
|
|
Екі үйлі өсімдік |
|
|
|
Ризоидтары бар |
|
|
|
Суды |
сақтаушы |
|
|
жасушалары бар |
|
|
|
Ризоидтары жоқ |
|
|
|
ЕСЕП № 4. Өсімдіктің вегетативті мүшелерінің түрөзгерістерін дұрыс
табыңдар |
(6балл) |
|
|
|
|
|
|
||
А. Тамыр |
|
|
|
Б. Өркен |
|
|
|||
1) |
Сәбіздің тамыр жемісі |
|
4)Жатаған бидайықтың тамырсабағы |
||||||
2) |
Георгинаның түйнегі |
|
5)Батат түйнектері |
|
|
||||
3) |
Картоптың түйнегі |
|
6)Басты пияз пиязшығы |
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
2 |
3 |
|
4 |
|
5 |
6 |
ЕСЕП № 5. Суретте бунақденелілер аяқтарының типтері берілген.
98
5.1 Жоғарыда суретте берілген бунақденелілер аяқтары бөліктері (1-5 сандарымен белгіленген) дұрыс жауапты анықтаңдар. (2,5 балл)
Сирақ
Сан
Жамбас
Табан
Ұршық
5.2Бунақденелілер аяқтарының ерекшеліктері
А. Қылтаны немесе талшығы бар жалпақ аяқтар
Б. Ұзын жіңішке жамбасты келген , санының ішкі жағында мықты өсіндісі бараяқтар.
В.Бұлшықетті болып келген саны бар ұзын аяқтар. Г. Өсінділері бар жалпақ қысқа аяқтар.
Д. Барлық аяқтарының өлшемі мен пішіндері бірдей болып келеді.
5.3Бунақденелілер өкілдері:
1.Бырылдақ қоңыз
2.Бұзаубас
3.Дәуіт
4.Көкқасқа шегіртке
5.Су қоңызы
5.4Әр бунақденелілерге тән(өкілдері 1-5 сандарымен белгіленген) Аяқтарының қызметтерін (А-Е) және оларға тән аяқтар
құрылысының ерекшеліктерін (а-е) табыңдар. (5балл)
Аяқтарының қызметі |
Бунақденелілер |
Аяқтар құрылысының |
|
өкілдері |
ерекшеліктері |
А. Қазу |
|
|
В. Қорегін ұстап алу |
|
|
С. Секіру |
|
|
99
Д. Жүгіру
Е. Жүзу
ЕСЕП № 6.Мына жануарлар типтеріне сәйкес белгілерді анықтаңдар. (10 балл)
Белгілер |
|
Ішек |
Жұмыр |
Жалпақ |
Буын |
Буылтық |
|
|
|
|
қуыстылар |
құрттар |
құрттар |
аяқтылар |
құрттар |
2ұрық |
жапырақ- |
|
|
|
|
|
|
шасынан тұрады |
|
|
|
|
|
|
|
3ұрық |
жапырақ- |
|
|
|
|
|
|
шасынан тұрады |
|
|
|
|
|
|
|
Нағыз целом |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Толық |
емес, |
|
|
|
|
|
|
тұйық ішекті |
|
|
|
|
|
|
|
Бунақсыз |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Метамерлі бунақ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Псевдоцелом |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Толық |
|
|
|
|
|
|
|
ішекті(метомери) |
|
|
|
|
|
|
|
ЕСЕП № 7. Суреттетілдің дәм сезу аймақтары көрсетілген |
(боялған |
||||||
жерлер) -4балл |
|
|
|
|
|
||
Тілдің дәм сезу аймақтарын төменге орналастыр.
Тәтті
Ащы
Қышқыл
Тұзды
ЕСЕП № 8. Төменде көрсетілген көп клеткалы ағзалар мүшелері мен ұлпаларының, ұрық жапырақшасының қайсысынан дамығанын
анықтаңдар. - 6балл |
|
|
1. |
тырнақ |
7. бүйрек |
2. |
бауыр |
8. Тіс дентині |
100