Биология Олимпиада тапсырмалары 6-12

г) грипп, пневмония, гепатит;

15.Жылуды реттеу орталығы қайда орналасқан?

а) көкірек қуысында; б) алдыңғы ми негізінің астында; в) аралық мида г) сопақша мида

16.Неге жеке гүлге қарағанда, гүл шоғыры жақсы тозаңданады?

а) гүлшоғырының күшті иісі бунақденелерді өзіне тартады; б) өсімдіктің гүлдену ұзақтығы артады;

в) гүлшоғыры бар өсімдіктер, жеке гүлді өсімдіктерге қарағанда жақсы тозаңданбайды.

г) бұлай болғанда жеке гүлді өсімдіктер ертеде жойылып кеткен болар еді.

17.Төмендегі ұлпа элементтерінің қайсысы тек жабықтұқымдыларға тән?

а) трахеи в) ризоидтар г) камбиум

б) смоляные ходы

18.Су жетіспегенде өсімдік солып қалады, өйткені:

1.клеткадағы зат алмасу баяулайды;

2.өсімдік тез қартая бастайды;

3тірек клеткаларының өсуі баяулайды;

4клеткаларда ішкі қысым төмендейді; Дұрыс жауапты белгілеңіз:

а) тек 3 б) тек 2

в) 1, 2, 4

г) барлығы

19.Жеміс ұлуына қарағанда көл айқұлағы:

а) дара жынысты б) гермафродит

в) қармалаушысы бар г) жұмыртқасын қорғайды

20.Нысына клеткалардың мембраналық рецепторларымен емес, ядролық рецепрторымен байланысатын гормон:

а) адреналин; б) инсулин;

51

в) өсу гормоны; г) трийодтиронин;

21.Кактуста түріөзгерген жапырақ келесі қызметтерді атқарады;

а) ауадағы су буларын конденсациялайды; б) ыстық күн сәулесінен қорғайды; в) көбею процесіне қатысады;

22.Түрөзгерген сабақ

а) түйнек б) тамыржеміс; в) тікенек;

23. Бациллар – бұл:

а) граммоң спора түзетін таяқшалар; б) граммтеріс спора түзуші таяқшалар;

в) граммтеріс спора түзбейтін таяқшалар;

г) граммоң споратүзбейтін таяқшалар;

24.Қандай түсті спектрдің фотосинтетикалық белсенділігі жоғары?

а) сары б) жасыл в) көк г) ақ

25.Антиденелер пайда болады:

а) барлық лимфоциттерде; б) Т- лимфоциттерде; в) В- лимфоциттерде; г) фагоциттерде;

26.Гастрин ненің мөлшерінде секрециялануын күшейтеді?

а) пепсиді; б) хитиназаны;

в) альдегидоксидазаны; г) химотрипсинді;

27.Төмендегі буылтық құрттардың қайсысы гермофродит болып табылады:

а) жауын құрты; б)нереида; в) құмқазар;

г) медициналық сүлік;

28.Микоплазмалар муреин синтезіне әсер ететін пинициллинге төзімді болып келеді, себебі:

а) клетка қабығы болмайды; б) жалған муреин синтездейді;

в) антибиотиктің активтілігінің күшеюі үшін керек стеролар түзілмейді;

52

г) клетка қабығында хитин бар;

29.Өрмекші тәрізділер ішінде метаморфозбен дамитындар:

а) өрмекшілер; б) кенелер; в) сары шаяндар; г) сольпуг;

30.Екінші реттік дене қуысы өмір бойы сақталады:

а) молюскаларда; б) буылтық құрттарда; в) буынаяқтыларда; г) хордалылар

Тапсырма ХІ

Әрбір сұрақ (1 балдан)

1. Ауру қоздырғыштары бөлетін токсиндер, қандай ауруды

өршітпейді?
а) холераы	б) кюклюша	в) ботулизма	г) туберкулез

2.Ұзын толқынды күн сәулесін, адам ненің көмегімен қабылдайды?

а) тек торлы қабықтың таяқшаларымен б) терінің терморецепторларымен в) тек торлы қабықтың құтышаларымен

г) тек торлы қабықтың таяқшалары және құтышаларымен

3.Өсімдіктерде қор заттар қай жерде сақталады?

а) ядрода	б) хлоропластта	в) вакуольде	г) ядрошықта
4. Крахмалға йод тамызып тексерген тәжірибеден, органикалық
заттардың қай жерде түзілетінің көруге болады?
а) жарық түскен жапырақ бөлігіне		б) жапырақтың кез келген
жеріне
в) тек йод тамызған жерінде		г) тек хлоропласттар бар
жерінде

5.Итмұрынның жалған жемісі - көпжаңғақты жеміс неден дамиды?

а) түйіннен б) гүлтабаннан в) аналық ауызынан г) аналық мойнынан

6. Қылқандылар бүрлері дегеніміз не?

а) жеміс	б) көбею органы, түріөзгерген өркен
в) тұқымбастсма	г) ұрық

7. Аударылып шығатын бұлшық етті жұтқыншақ бар құрттар?

а) планария	б) сиыр цепені
в) аскарида	г) бауыр сорғышы

53

8.	Өрмекшітәрізділердің бірінші жұп аяқтары?
а) антеннулалар		б) мандибулалар
в) хелицералар		г) педипальпалар
9.	Тұйықталмаған қан айналым жүйесі бар жануарларға тән?

а) гемоглобин, гемоцель, лимфа б) гемоцианин, гемоцель, гемолимфа

в) гемоглобин, гемоцельдің болмауы, гемолимфа г) гемоцианин, гемоцельдің болмауы, лимфа

10. Малярия қоздырғышының даму жолы қайсы?

а) адам қаны масаның сілекей бездері		масаның ішегі
б) тұщы су малярия масасының сілекей бездері адам қаны
в) адам бауырының клеткалары адам қаны			масанығ ішегі
г) масаның сілекей бездері	масаның қаны		адам қаны

11.	Аллигаторлар ұясын жасау барысында ненің үйіндісін қолданады?
а) құрғақ құм			б) шіріген өсімдік		в) күнге қыздырылған
тастар		г) жоғарыда аталған қоспалар
12.	Қанның ұюы, ненің қатысуынсыз жүреуі мүмкін?
а) альбумин			б) лейкоцит
в) натрия иондары				г) кальция иондары
13.	Қоңыр балдырларда қор зат болып қандай зат түзілмейді?
а) крахмал		б) глюкоза		в) маннит	г) ламинарин
14.	Сүтқоректілердің құлағының ортанғы				бөлігін түзуге не
қатыспайды?
а) гиомандибуляр			б) квадратты сүйек
в) төс сүйек			г) сыналы(клиновидная) сүйек
15.	Құстар мен амфибиялардың жұмыртқасының сры уызының
белоктарының көпшілігі қайда синтезделеді?
а) аналық бездерінде				б) бұлшық еттерде
в) бауырда				г) жұлынның майында

16. Құрбақаның итшабағының қалқанша безін алып тастаса, қандай өзгеріс болады?

а) қалыпты метаторфоз жалғаса береді б) қалыпты метаморфоз жалғаса береді, бірақ құйрығы қалып қояды в) метаморфоз тоқтап, организм өледі

г) метаморфоз тоқтайдыда, алып дернәсіл болып суда өмір сүре береді

17. Қалқанша маңы бездерінің парат гормоны ішектегі кальцийдің сіңірілуін арттыру үшін адам организміне қандай витаминнің тамақпен енуі шарт?

а) С б) D в) Е г)В1

54

18.Гүлдерінде төменгі түйін кездесетіндер:
а) шетен	б) долана	в) алма
ағашы
г) бүлдірген	д) шие
жауабы: 1) а + г	2) г + д	3) а + б + в

19.Табиғи гермафродитзм тән жануарлар:

а) олигохеттер б) сүлік

в) мұртшааяқты шаяндар г) балықтар д) минога

жауабы:

1)тек а

2)а + б + в

3)г + д

20.Балық шеміршекті балықтарда кездеседі?

а) артериалды конус б) торсылдақ

в) ішегіндегі спиральды клапан г) бес желбезек саңылауы д) іштей ұрықтану

жауабы:

1)а + в + д

2)г + д

3)тек а

21.Қан плазмасындағы холестеринді тасымалдауда негізгі рольді атқаратын не?

а) альбумин б) тығыздығы төмен липотротеин

в) транскобаламин г) транскортин

22.Құрамында муреині жоқ организмдер қайсы?

а) микоплазмалар б) грамтеріс эубактериялар грамоң эубактериялар

г) көк-жасыл балдырлар

23.Өкпе және бауыр ненің туындысы болып табылады?

а) энтодерма және эктодерма б) энтодерма және мезодерма в) эктодерма және мезоднрма г) энтодерма

24.Жүйке ұлпасында?

а) нейрондар саны нейроглия клеткалары санымен тең б) нейрондар саны нейроглия клеткалары санынан шамалы көп

55

в) нейрондар саны нейроглия клеткалары санынан аз г) нейрондар санының нейроглия клеткаларына қатынасы үнемі өзгеріп отырады

25. Алғашқы эндосперм кездеспейтін тұқымдар:

а) көкнәр, қызанақ

б) қарағай, жөке
в) інжугүл, асбұршақ
г) үрмебұршақ, асбұршақ
жауабы:
1) а + б	2) б + г	3) а + д

26. Қандай жанұяда балаларының белгілі бөлігі альбинос болады?

а) АА х аа б) Аа х Аа

в) аа	х аа
г) Аа	х АА

27.Адамның бір клеткасында қанша ДНҚ молекуласы болады?

а) 1 б) 23

в) 46

г) 92

28.Эукариот ядросының хроматинінің негізгі компоненті:

а) ДНҚ, РНҚ б) РНҚ, белок в) ДНҚ, белок

г) ДНК, липидтер

29. Тышқандарда жүн түсі екі тіркеспен С және В локустарымен анықталады.СС және Сс генотипі тышқандар жүні агути түсті, ал сс генотипі тышқандар - альбинос болып келеді, өйткені оларда пигменттер синтезі тоқталған. В аллелі қара агути түсті болуын, ал b - сұр агути түсті болуын анықтайды.

Қара түсті тышқанды альбинос альбиносмен шағылыстырғанда келесі ұрпақтар алынды: жартысы - альбиностар, төрттен бір бөлігі қара агути, төрттен бір бөлігі - сұр агути болды. Жүні қара түсті

анасының генотипін анықтаңыздар:
а) ВВСС	б)ВbСс	в)Вbсс	г)ВВсс

30. Төмендегілердің қайсысы дұрыс жұпталған:

а) хлоропласт - ферменттер қоймасасы б) пероксима - клетканың жылжуы

в) ядрощық - рибосомдық РНҚ синтезделетін орын г) лизосома - энергия көзі

56

Олимпиаданың практикалық тапсырмалары І тапсырма

Есеп №1. 9 балл (0,5 балдан)

Төменде ауру туғызатын организмдер тізімі берілген. Олар сандармен белгіленген. Ал инфекциялық аурулар тізімі бас әріптермен белгіленген. Қандай аурудың, қандай организмдермен шақыралатынын анықтаңыздар. Жауапқа арналған кестені толтырыңыздар. Сәйкес организмдер санының астына,олар туғызатын аурулар әрпін жазыңыздар.

Ауру туғызатын организмдер:

1. Вирустар

2.	Бактериялар
3.	Қарапайымдылар

Инфекциялық аурулар:
А. Құтырма (Бешенство)		И. Грипп
Б. Ішсүзек (Брюшной тип)		К. Қызылша (краснуха)
В. Ботулизм		Л. Полимелит
Г. Туберкулез		М. Лямблюз
Д. Гепатит		Н. Оба (Чума)
Е. Корь		О. Оспа
Ж. Көк жөтел (коклюш)		П. Ангина
З. Күл (Дифтерия)		Р. Малярия
С. Холера		Т. Ұйқы ауруы (сонная болезнь)
Жауап кестесі:
1		2		3

Есеп № 2. 6 балл (0,5 балдан)

Төмендегі көрсетілген көпклеткалы организмдердің мүшелері мен ұлпалары қандай ұрық жапырақшаларынан дамитынын анықтаңыздар:

1.тырнақ

2.бауыр

3.жүйке жүйесі

4.тіс эмалі

5.көз бұршағы

6.өт қабының эпителиі

7.бүйрек

57

8.тіс дентині

9.ұйқы безі

10.жүрек бұлшық еті

11.қуық эпителиі

12.аталық және аналық бездер

Жауап кестесі:

	Энтодерма				Мезодерма		Эктодерма
Есеп № 3. 11 балл (0,5 балдан)
Төменде сүтқоректілер тобының өкілдері берілген:
1.	кірпі	2. тюлень		3. ат	4. маймыл		5. кенгеру	6. коала
7.	түрпі (Ехидна)		8. үйрек тұмсық (утконос)			9. қалталы қасқыр 10.
қалталы тышқан			11. Опоссум

Аталған жануарлардың қандай сүтқоректілер тобына жататынын анықтаңыздар:

(Кестенің сәйкес торына жануарлардың номерін жазыңыздар)

Қалталылар

Қағанақтылар

Ілкіаңдар (первозвери)

Олар қандай континенттерде және субконтиненттерде мекендейді:

(Кестенің сәйкес торына жануарлардың номерін жазыңыздар)

Австралия

Оңтүстік Америка

Жаңа Зеландия

Бүкіл жер шарында

Солтістік Америка

Тасмания

Жаңа Гвения

Есеп № 4. 7 балл (1 балдан). Санмен белгіленген витамин аттарының жанына олардың химиялық аталуы мен ол жетіспегенде пайда болатын ауруларға сәйкес әріптерді жазыңыз.

Витаминнің аты		Химиялық аталуы	Авитаминоз ауруы
1.	Витамин А	А) Токиферол	F) Анемия
2.	Витамин В1	Б) Филлохинон	Н) Балаларда рахит
			ауруы дамиды
			58

3.	Витамин В6	В) Цианкобаламин	D) Қаның сұйық болып,
			ұйуының нашарлауы
4.	Витамин D	Г) Кальциферол	N) Аппетиттің
			төмендеуі, жүрек
			айнуы, стоматит,
			дерматит. Балаларда
			селкілдек және анемия
			байқалады.
5.	Витамин В12	Д) Пиридоксин	V) Ақшам соқыр уруы,
			минеральды және
			жалпы зат алмасу
			процестерінің бұзылуы.
6.	Витамин К	Ж) Тиамин	S) Ұрықтану процесінің
			бұзылуы, түсік,
			іштастау.
7.	Витамин Е	З) Ретинол	Z) Бери-бери ауруы,
			ақуыз және көмірсу
			алмасуының бұзылуы.

Есеп № 5. 7 балл (0,5 балдан). Балықтар класына тән белгілерді анықтаңыздар: (Өз жауаптарыңызды кестеге «+» таңбасы арқылы енгізіңіздер).

р/с	Белгілер	Шеміршекті	Сүйекті
		балықтар	балықтар
1.	Қабыршақтарының құрылысы
	қарапайым.
2.	Жұп қанаттары көлденең
	(горизантальды) орналасқан.
3.	Ауызы құрсақ жағында
	орналасқан.
4.	Жүрегінде салатамырлық конус
	(Артериальный конус) жоқ.
5.	Несеп клоакаға бөлінеді.
6.	Торсылдақ (Плавательный
	пузырь) жоқ.
7	Ішегінде спиральды клопан бар.
8.	Тыныс алу механизмы жақсы
	жетілген.
9.	Құйрық жүзбе қанатының
	формасы тең айырлы және
	вертикальды орналасқан.
			59

10.Іштей ұрықтану.

11.Желбезек қақпақшалары жоқ.

12.Аналықтарының саны аз, ірі жұмыртқаларын қабықшаға салады.

13.Жүректерінде салатамыр конусының орнына қолқа буылтығы (луковица аорты) дамиды.

14.Ұрықтану сырттай.

Есеп № 6. 12 балл (0,24 балдан)

А В С Д Ж З Е К Л М әріптерімен өсімдіктер белгіленген:

А. Пияз	З. Жауқазын
В. Беде	Е. Мыңжапырақ
С. Шие	К. Қызанақ
Д. Жүгері	Л. Егістік ярутка
Ж. күнбағыс	М. Таңқурай

1.Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктерге тән гүл формулаларын табыңыз? Өз жауаптарыңызды (код номерін U1-U7) есеп соңындағы кестеге жазыңыз.

U1. Ca5Co5A G1

U2. Ca(2)+2 A3G1

U3. Ca(5)Co(5)F5G1

U4. Ca(5)Co1+2+(2)A(5+4)+1G1

U5. Ca4Co4A2+4G1

U6. Ca5Co(5)A5G1

U7. Ca3+3A3+3G1

2.Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктер қандай тұқымдасқа жатады? Өз жауаптарыңызды (код номерін Д1-Д7) есеп соңындағы кестеге жазыңыз.

Д1. Күрделігүл тұқымдасы Д2. Алқа тұқымдасы Д3. Крестігүл тұқымдасы Д4. Лалагүл тұқымдасы Д5. Бұршақ тұқымдасы

Д6. Раушангүл тұқымдасы Д7. Астық тұқымдас

60