Биология Олимпиада тапсырмалары 6-12

3.	жүйке жүйесі			9. ұйқы безі
4.	тіс эмалі			10. Жүрек бұлшық еті
5.	көз бұршағы			11. қуық эпителиі
6.	өт қабының эпителиі			12. аталық және аналық бездер
Энтодерма			Мезодерма		Эктодерма

ЕСЕП № 9. Төменде адам қаңқасының кейбір сүйектер типтері мен олардың байланысу түрлері берілген. -8балл

Сүйектер түрлері:	Байланыс түрлері:
Б. Ауаға толы жалпақ
В. Қысқа борпылдақ	F. Қозғалмалы
Г. Жуан жалпақ	N. Жартылай қозғалмалы
Ж. Ұзын борпылдақ	L. Қозғалмайтын
З. Ұзын түтікті
К. Қысқа түтікті

Адам қаңқасының сүйектеріне тән сүйек типтері мен байланысу түрлерін анықтаңдар:

Қаңқа сүйектері		Сүйек түрлері	Байланысу түрлері
Мойын омыртқалары,	білезік
сүйектері
Төбе сүйектері
Жоғары жақ, самай сүйектері
Жаурын
Қабырғалар
Саусақ және алақан сүйектері
Тоқпан және кәрі жілік
Жамбас

ЕСЕП № 10. Қандауыршаның эмбриональді даму кезіндегі процесстердің біртіндеп жүру жолының ретін көрсетіңдер: -6балл

А. Бөлшектенудің басталуы				Б. Бластуляция			В. Зиготаның түзілуі
Г. Бластулланың түзілуі			Д. Морулланың түзілуі				Е. Дифференциация
1	2		3		4		5	6

ЕСЕП № 11. Суретте көздің құрылысының құрылымдық элементтері берілген. Құрылымдық элементтеріне тән , олардың құрылысының

101

ерекшеліктерімен мен олардың қызметтерінің байланысын дұрыс табыңдар. -9балл

Құрылымдық		Құрылысы мен қызметтері
элементтерінің номері
	А. Жарық сәулесін сындырады
	Б. Сақиналы бұлшық еттермен қоршалған нұрлы
	қабықшадағы жарық өтетін саңылау
	В. Дәнекер ұлпасынан тұратын, тығыз орналасқан
	сыртқы қабықша
	Г. Жарықты қабылдайды және жарық рецепторлары
	болып табылады
	Д.	Көзді қоректендіру
	Ж. Екі жақты дөңесті, созылмалы мөлдір, кірпік бұлшық
	еттерімен қоршалған.
	З. Көзге түс беретін пигменті бар
	И. Көз алмасын толтырып тұрады
	К. Көз рецепторларынан қозуды қабылдап,оны бас
	миының көру аймағына өткізетінжүйке.

ЕСЕП № 12. -4балл

Нәруыз тирозиннен басталатын бір полипептид тізбегінен тұрады және 56 амин қышқылынан құрылған . Осы нәруыздың мРНК-сының ұзындығы

қандай болуы мүмкін:
Жауабы: ________________	нуклеотид __________________

ЕСЕП № 13. -4балл

Гемоглобин нәруызының бір макромолекуласы 90 секунд ішінде синтезделінетін 574аминқышқылынан тұрады. Ал1 секунд ішінде қанша амин қышқылы осы нәруыз молекуласына тізбектеледі (қосылады)

Жауабы: _______________________-

ЕСЕП № 14. -4балл

Тердің булануына жұмсалатын жасырынды жылудың мөлшері 2,4 кДж\мл. Егерде шахтер тәулігіне 4 литр тердің жоғалуына 50000 кДж

102

энергия пайдаланатын болса , онда оған жұмсалатын энергияның проценттік мөлшері қанша болады?

Жауабы: _____________________%

ЕСЕП № 15. -4балл

Ақ гүлді бұршақ өсімдігінің екі түрін шағылыстыру, бірінші ұрпақта (F1) тек күлгін түсті гүлді ұрпақтардың пайда болуына алып келді. Екінші ұрпақта (F2) 382 күлгін гүлді және 269 ақ гүлді өсімдіктерпайда болды. Бұл сандар қатынасы 9:7 қатынастарына сәйкес келеді.

Егерде , күлгін гүлді F1 ұрпақтағыөсімдікті бастапқы ата-ана формаларының бірімен шағылыстырса алынған ұрпақтардың қандай бөлігі ақ гүлді болады?

Жауабы: ________________________

VІІІ.Тапсырма

Есеп №1 «Жасуша құрылысы» деген суретте: Жасуша оргоноидтарына сәйкес

келетін сандарды суреттегі дөңгелек ішіне орналастыр. –6 балл

	Жасуша органоидтары:
1.	цитоплазма	7. лизосомалар
2.	Жасуша мембранасы	8. центросомалар
3 . ядро қабығы		9. гольджи жиынтығы
4.	ядро	10. эндоплазма
5.	ядрошық	11.пиноцитоз
6.	митохондриялар	12. рибосомалар

Есеп №2

103

Суретте әр класқа жататын омыртқалы жануарлардың жүрек құрылысы мен қолқа доғасы көрсетілген. Омыртқалы жануарлардың кластары сандармен белгіленген. Сәйкес суреттің астына сандарды жаз . -6балл

1.балықтар

2.қосмекенділер дернәсілдері

3.қосмекенділер ересек түрі

4.жорғалаушылар

5.құстар

6.сүтқоректілер

Есеп №3.

Төмендегі кестеде бактерияның белгілі бір түрінің әр түрлі температура жағдайларына төзімділігі туралы , үш тәуелсіз жасалған тәжірибелерден алынған деректері берілген. (Бактериянң термостатта бір сағат барысындағы өсіру нәтижесіндегі төзімділігі %- түрінде көрсетілген).

%	t	4	16	20		30	40
Төзімділік
1тәжірибе		0,04	26	80		50	0,03
2тәжірибе		0,1	20	70		55	0
3тәжірибе		0,16	29	75		75	0,27
Сұрақ:1.	Бактерияның		, қоршаған	орта	температурасына		байланысты

төзімділігін сипаттайтын график сызыңдар (орта шамалар негізінде)

3 балл

2.Осы бактерия адам ішінде паразит бола ала ма? Неге? 3 балл

Есеп №4. Суретте көрсетілген құстар жататын ортядтарды төртбұрышқа жазыңыз. -6балл

104

Есеп №5. Т өменде көрсетілген аурулардың қайсысымен адам өмірінде

бір рет қана		ауырады:
1.	аскаридоз	8. желшешек
2.	бронхит	9. тұмау
3.	дифтерит	10. лейшманиоз
4.	парадантоз	11. тырысқақ (столбняк)
5.	спид	12. холера
6.	туберкулез	13. сары ауру

7. қышыма (чесотка)

Адам ағзасын зақымдайтын аурулар қандай жалпы белгілермен анықталатынын түсіндір

а) бір рет б) бірнеше рет

Есеп №6. Аталған жасуша органоидтарының қайсысында синтез

жүретінін көрсет:
1.	ақуыз	а) гольджи аппараты
2.	көмірсулар	б)тегіс эндоплазмалық тор
3.	майлар (липидтер)	в)лизосома
4. нуклейн қышқылдары		г)митохондрия
		д )хлоропласт

ғ)ядро ж)түйіршікті эндоплазмалық тор

Әртүрлі биохимиялық реакцияның жүруіне, әртүрлі органоидтардың мамандануы (спецализация) қалай басымдылық көрсетеді және осы мамандану неге толық емес екенін түсіндір.

105

Есеп №7. Ж ануарлардың қорегі әр түрлі. Берілген 10 қоректенуші жануарларға сәйкес қорегін табыңыз. Кестеге әр санға сәйкес келетін әріптерін жазыңыз (қоректенушілер сандармен, қорегі әріптермен

көрсет)
	Қоректенушілер:	Қорегі тағамы
1.	шаншар (личинкасы)	а – көбелектің личинкасы
2. көбелек		б – қан
3.	маса (аналық)	в – қи
4.	жауынқұрт	г – терінің үстінгі эпителий
5.	тля	д – нектар
6.	балауыз көбелегі	е – жемістер
7.	гага-үйрегі	ж – балықтар
8.	ұшқыш ит-жарғанат	з - өсімдік шырыны
9.	скарабей-қоңызы	и – органикалық
қалдықтар
10. чесотка кенесі		к – балауыз
Есеп №8.

1.Суретте қандай ауыз апаратының типтері көрсетілген? -2 балл

2.Қандай бунақденелілерге тән ? -4 балл

Есеп №9.

Суретте көрсетілген жануарлар жататын отрядтарды төртбұрышқа жаз. -6 балл

106

Атқаратын

қызметі

ІX.Тапсырма

Есеп №1 А) Жануар мен өсімдік ұлпаларын салыстыр. Ерекшеліктерін түсіндір.

Өсімдік ұлпасы Жануар ұлпасы Атақаратын қызметі

Б) Жасушаның өмірлік мңызды қасиеттерін ата. Жасушаның осы қасиеттері оның ағзада орналасқан орнымен байланысты ма?

Есеп №2 Төменде берілген суреттерде (1,2,3,4) сандарымен көрсетілген

бөлімдердің аттарын атай жауабын жазыңдар.

107

Есеп №3.

Төмендегі суретте қандай өсімдіктер бөлімдері бейнеленген:

1-----------------------------------	2-----------------------------------------
3-----------------------------------	4-----------------------------------------
5-----------------------------------

Қайсылары споралыларға ,қайсылары тұқымдыларға жатады Споралылары----------------------------------------------------------

тұқымдылары----------------------------------------------------------

108

Есеп №4.

Кірпікшелі кебісшенің құрылысын анықтап, сандардың тұсына аттарын жаз.

Есеп №5.

Құстардың сыртқы құрылысын сандардың тұсына жаз. Құстардың ұшуына байланысты сыртқы құрылысында қандай ерекшеліктері бар?

Есеп №6.

Төменде берілген суреттердегі мүшелердің құрылысын сандардың тұсына жаз және қандай мүшелер жүйесіне жататынын анықта.

109

Тапсырма Х

Есеп №1. Таблицаны толтырыңдар:17 балл(0.5 балдан)

	өмір сүру	гүл формуласы		өкілдері		жемісі
	формасы
	а. шөптесін	б1.Р2+2А3G 1		в1.шие		г1.тұқымша
	а1. ағаш	б2.*Са(5)Со(5) АnG1		в2.бақ-бақ		г2.жидек
	а2. бұта	б3.Са(5)Со(5) А(5)G1		в3.бидай		г3.қауашақ
		б4.Са4Со4А4-2G1		в4.сарымсақ		г4.дәнек
		б5.Са(5)Со1+2+(2)А(9)-1		в5.картоп		г5.бұршаққап
		G1
		б6.РS3+3А3+3G1		в6.бұршақ		г6.бұршаққын
		б7.*Са5+5Со5АnG1		в7.капуста		г7.көпжаңғақты
						г8.сүйекті жеміс
	тұқымдастар	өмір сүру	гүл		жемісі	өкілдері
		формасы	формуласы

Крестгүлділер

Раушангүлділер

110