Әдебиеттер.

1. Құран Кәрім. аударған Халифа Алтай

2. Энциклопедия “Ислам” Бас ред Р.Н. Нұрғалиев Алматы 1995 ж.

3. “Шариат” Құрастырған Н. Өсерұлы Алматы 1996 ж.

4. Соңғы Пайғамбар хазірет Мұхамметтің өмір баяны. Қазақшаға аударған Сәуле Дағайқызы Анкара 1997 ж.

5. Грефскии “Всеобщая история права и государство” Москва 2000 г.

6. М.А. Сарсенбаев “Мусульманское право и государства” Москва 2000

7. “Краткии политическии словарь” Колич. Авторов Абаренков В.П. и.др Москва 1988

8. “Междунородное право” Общая часть М.А. Сарсенбаев Алматы 1999 ж.

9. “Ислам дінінің негіздері” Ауд С. Дағайқызы Анкара 1998

10. “Ислам ғылымхалы” Мұхиддин Исаұлы, Қайрат Жолдыбайұлы Алматы 2003.

Тақырып: 11

Мұсылман қылмыс құқығы.

Жоспар:

1. Мұсылман құқығының ХV-ғасырға дейінгі доктрикасы.

2. Мұсылман құқығына ХІХ-ғасырдың 2-ші жартысында енгізілген өзгерістер.

3. “Тазир” құқық бұзушылық

4. Өлім жазасы.

Құқық бұзушылық, яғни қылмыс теориясының негізі мұсылмандар үшін Алланың әмірі болып есептеді. Себебі қылмыстық ой, қасаханалық немесе абайсызда болған іс-әрекет, жалпы осы қылмыс туралы туған пікірдің өзі Алланың ісі деп негізделеді. Сонымен бірге қылмыс туралы құрандағы, тағы басқа да қосымша жазылымдағы текстер өте кең көлеме түсіріледі. Сол себептен мұсылмандар өзін-өзі басқару, өз іс әрекетіне баға беру, өз тәлім тәрбиесін алып жүрудің варианттары бар. Осыған байланысты мұсылмандар көптеген іс-әрекеттері қылмыс болып табылғанда шариатқа қарсы болып табылады. Ал, мұның өзі исламның негізгі қажеттілігін қорғайды. Мысалы: Дінді мұсылман адамдардың өмірін, меншікті және т.б. Мұсылман заңгерлері адамдар жағынан қолданылатын жазадан басқа Алланың жазасы бар деп есептелді. Қылмыс тек мұсылман нормасын ғана бұзу емес, сонымен бірге ол діни күнә болып та есептеледі. Ал күнәхар адам Алланың қаһарына шалынады делінеді.

Ислам заңгерлері қылмысты екі критериге бөледі.

1. Бұзылған құқықтың маңызы:

2. Жазаның түрі және оның ауырлық дәрежесі. Осыған сүйене отырып барлқ қылмысты үш топқа бөлеміз: 1) Алланың құқығына қарсы қылынған қылмыстар. 2) Анық, тура жаза белгіленген қылмыстар: 3) Жазасы оның көрсетілмеген қылмыстар. 1-ші топтағы қылмыстар, бұл тек Алланың құқығына қарсы қаратылған қылмыс қана болмастан, бұл қылмыстар жалпы мұсылмандардың қоғамына қаратылған болып та есептеледі, бұл қылмысқа нақты жаза көрсетіледі.

Бұл “Хадд” – деп аталады. 2-топтағы қылмысқа жататын қылмыстарда қисас кавад немесе дия деп атаймызү

3-топтағы қылмыстарды ислам құқығы тазир деп деп атайды.

Бұл қылмыс үшін анық жаза белгіленбеген. Бірақ бұл аталған қылмысқа өте жеңіл жаза белгіленеді деген пікір емес. Бұл қылмыс ерекшелігі қылмыстар мұсылманның жеке мүддесіне бағытталған. Хадд деген термин арқылы біз бұл қылмыс Алла құқығына қарсы бағытталған қылмыс үшін анық жаза көрген.

Ислам спиртті ішімдіктерді ішуді үзілді, кесілді құп көрсейді сол себептен оны қатаң шектейді, себебі арақ-шарап ақыл-ойды тұмандандырып, ұлайтады. Ал, бұл Аллаға ислам нанымының туралығына күмән келтіреді. Құранды бұл қылыққа анық жаза көрсетілмесе де, суннда анық жаза жазылған. Пайғамбарымыз ішімдікке қарап бұл үшін адам тәніне дүре соғуды көрсеткен. Егер де мұсылман осы қылықты төрт рет қайталаса, оны өлім жазасына да кесу мүмкін. Кейінен халиф Омар ішімдік ішуді тоқтату мақсатында 80 рет дүре соғуды белгіледі. Дәлел, айғақ куәгерлердің көрсетпесі немесе қылмыскердің өзі мойндауы болып табылады Егер спиртті ішімдікті абайсызда ішсе немесе зорлап ішкізілсе, онда жауапкершілік туындамайды.

Некесіз жыныстық қатынаста болу.

Бұл қылмыс мұсылманның мораль адамгершілігіне қарсы бағытталған қылмыс болып табылады. Ол отбасының бұзылуына әкеледі. Құранда бұл қылмысқа арналған аяттар өте көп. Сол себептен бұл қылмыс үшін өте қатаң жаза қолданылады. Мұны дәлелдеу үшін 4 куәгер көрсетпе беру керек. Ал, егер ол жалған көрсетпе берсе, онда ол куәгердіәң өзі жазаланады.

Ұрлық үшін анық жаза көрсетілген. Құранда мұндай қылмыс үшін ұрының қолын кесу керек деп жазылған. Мұндай жазаның қолданылуы, меншік деген ұғымды. Қылмыскер әрекетке қабілетті деп танылғанда бұл жаза қолданылады. Бұдан басқа қолданылған, ұрланған мүлік ұрлықтан қауіпсіздендірілген болуы да қажет. Қылмыскердің қолын кесу үшін ұрланған мүлік бірнеше талаптарға жауап беруі керек. Яғни оның белгілі бір құны болуы шарт. Мұсылман ұғымы мен мұсылман түсінігіне сай базарда ол мүліктің өтімді құны болуы тиіс.

Ислам дінін сату, яғни өз дініне қиянат жасау бұл үшін өлім жазасы белгіленген. Егерде қылмыскер өз күнәсін мойындап, кешіруді сұраса өлім жазасы қолданылмауы да мүмкін.

Қарақшылық аса қауіпті қылмыс болып, бұл үшін өлім жазасы белгіленген.

Кісі өлтіру. Бұл қылмыс үшін де өлім жазасы көрсетілген. Себебі бұл қылмыс мұсылман қоғамына тікелей қарсы бағытталған болып есептеледі.

Егерде қылмыскер үкімет жағынан ұсталса және кінәсін мойындамаса ол кешірілуіде мүмкін. Өлтірілген адамның мұрагерлері қылмыскердің өлтіруін талап етуі мүмкін. Мұнда әлеуметтік және субь – тивті қасиеттеріде тура келуі керек. Яғни өлтірілген кісімен өлтірілген адам тең болуы керек: дүниетанымы, жынысы әлеуметтік танымы. Құранда бұл туралы еркін адам үшін ерікті адамды, құл үшін құлды, әйел үшін әйелді жазалау керек делінген.

Қылмыстық құқық нормаларына сай тазир дейміз құранмен суннада тазир бірнеше жағдайларда қолданылады. Мысалы; Зекат (төлемеуі) қарыз төлемегені үшін намаз оқымағаны үшін, ораза тұтпаған жағдайларда т.б.