Әдебиеттер:

1. М.А.Сарсенбаева “Мұсылманское право” А.1999г.

2. В.Г.Графский “Всеобщая история право и государства” М. 2000г.

3. Соңғы пайғамбар хазирет мұхаммедтің өмірбаяны қазақшаға аударған Сәуле Дағайқызы. Антера 1997ж.

4. Грефскии “Всеобщая история права и государство” Москва 2000 г.

5. М.А. Сарсенбаев “Мусульманское право и государства” Москва 2000

6. “Краткии политическии словарь” Колич. Авторов Абаренков В.П. и.др Москва 1988

7. “Междунородное право” Общая часть М.А. Сарсенбаев Алматы 1999 ж.

8. “Ислам дінінің негіздері” Ауд С. Дағайқызы Анкара 1998

9. Дамира Өмірзаққызы Адамзаттың асыл тәжі. Алматы 2003 ж.

Тақырып: 3 Мұсылман құқығы теория негіздері.

Жоспар:

1. Мұсылман құқығы теориясының негізі, түсінігі.

2. Кәлем және дәнке ілімдерінің түсінігі мен олардың бөлімдері.

3. Мұсылман құқығының X-ғасырға дейінгі дамуының ерекшеліктері.

4. Мұсылман құқығындағы модернизация және кодификациялық жұмыстар.

Мұсылмандық құқықтану ілімінің өзі бастауын жалғыз ғана құраннан алып, бүкіл қағида ережелерін, сондай-ақ оларға деген қосымшаларын тағы да сол құранға сүйеніп таратады.

Шариатты – жол бастау, даярлау, ол оның қағидаларын ахкам шешім, ереже, заң, бұйрық т.б. деп атайды. Шариат исламның негізгі заңдылықтарына сүйеніп, оны құлпырта түсетін заңдар жиынтығы. Шариат ілімі кәләм және фикт ілімдері болып 2-ге бөлінеді.

Кәләм-сенім хақындағы догмалық ілім. Ол дін негіздерін анықтап дәлелдеп көрсететін қағидалар мен ережелерден тұрады.

Кәләм ілім - Алла болмасын танып бөлуден басқа 4-бөлікке бөлінеді.

1. Таухид-Алланың бірлігі.

2. Адалат - Алланың (адалдығы) әділдігі;

3. Набууат – пайғамбарлық.

4. Шиад - өліп тірілу және шын өмір.

Шиитер бесінші етіп – имаят, яғни исламдардың мирасты болуын қосады.

Фикһ – түсінік, білім, ғылым, кейіннен құқықтану – мұсылмандардың азаматтық тұрмыс-тіршілігіне қатысты қағида – ережелері.

Таухид (Алланың бірлігі) – бұл исламның бірінші догмасы, яғни «Лә илаһи илла Алла» (Алладан өзге тәңір жоқ) деген сөз мұсылмандықтың бірден – бір белгісі т.б. Ислам діні бойынша бұл сөйлемді тілімен айтып, жүрегіне сіңірген кісі, Ислам дініне кірген болып саналады. Бұл сенімді: Иман, ал сенушіні: Мүмін деп атады. Негізінен мүмін мен мұсылман бір ұғымда айтылды.

Набууат (пайғамбарлық) – Ислам діні б/е

Адам Атадан Мұхаммед пайғамбарға дейінгі аралықта адамзат баласына 124000 пайғамбар жіберіліпті. Олардың ішінде ең соңғысы мұхаммет пайғамбар саналады. Х-ғасырға дейін шариаттың дамуы Құран мен Суннаны талқылауы арқылы ол талқылауды мұсылман заңгерлерін «муджтахид», «муфти» деп атады. Олардың көпшілігі құран мен 1000 деген хадистерді жатқа білген.

Муджтахид (-зерттеушісі, ғылым), - ол шариғаттың негізгі мәселелерінен өз бетінше шешім қабылдауға құқылы. Сонымен қатар Мұджтахид араб тілін, Құран мен оның түсіндірмелерін және кем дегенде 3000 хадисті түсіндірмелерімен мүдірмей жатқа айтуы тиіс.

Муфти (пәтуә - беруші) – шариғаттың негізгі шарттарына сүйене отырып, даулы пікірлерді шешіп пәтуәға келтіріп, шариғаттың өзегті ережелеріне түсінік беретін, шариғат белгілері

Муджтехидтер ислам дінінде қалыптасып қалған жағдайларда өз қалпында аятауға, және оған барынша құрметпен қарауға тырысты. Сонымен қатар жаңа қоғамдық қатынастарды реттеу мақсатында тәртіп ережелер мен нормаларды қалыптастырды.

Айта- кететін жәйт осы тұстарда шариат құрамына (ру-тайпалық) исламға қайшы емес ру – тайпалық салт – дәстүрлерде енді.

Х – ғасырда МҚ жүйелеудің кодификациялық жұмыстары жүргізілді. Кейбір болжамдар бойынша қарсы қылынған іс-әрекет. Бұл дәстүрлі шариаттың дамуын тоқтатты. Осыдан кейін МҚ-ға негізінде VІІ-Х ғ-ғы қалыптасқан нормалар мен қағидалар түсіндіріледі.

Шариаттың кейбір институттары 1869-1876 жылдары кодификацияланды . Маджалдар ұсынған Осман империясының азаматтық кодексі Туркияда – 1953 жылға дейін, Иорданияда – 1976 жылға дейін пайдаланып (қолданылып) келді.

Азаматтық, қылмыстық іс жүргізу кодексіне (192-араб мемлекеттерімен қабылданған) өзіне МҚ-да Европпа ҚҚ-әсерін тигізеді.

ХІ-ғасырдың орта тұсынан бастап МҚ-да екінші бір бағыт пайда болуы себепті, ол сунниттер және шмиттер болып екіге бөлінеді. Бұл екі бағыттардың өз мектептері бар: шмиттарде 20-дан астам, ал сунниттерде төртеу (маликиттер,хақифиттер, шаяиттер, және ханбалиттер); Қазіргі таңда МҚ-ға көптеген шмиттерде қолданылады, сондай-ақ 1-млярттан астам адам ислам дінін тұтынады. Көптеген елдер өз атауларында ресми түрде исла мемлекеті деген атау алған. Мысалы: Пакистан ,Иран ислам республикасы (ИР).

Бір қатар елдерде Конституциясында (Сирия-1973, Пакистан –1973, Ирак – 1979) шариатты заң шығармашылықтың қайнар көзі деп жарияланған.

- Ислам құқығы мұсылман заңгерлерінің пікірі бойынша өзінің қайнар көздері мен негізгі нормаларына сай құдай (шыл) деп атайды. Оның күші мемлекеттік билікте емес, (Алланың) қайнар көзі Алланың әмірінде. Аллаһ жаратқан нормалар адамдарға, оның пайғамбары арқылы жеткізіледі.

Бұл нормалар Құраннан көрініс тапты.

-Сонымен қатар барлық нормаларды да Аллаһ тарапынан деп айтуға болмайды, ол адамдар тарапынан да қабылдануы мүмкін.Мысалы: Мемлекеттің Парламентімен. Бірақ парламент барлық актілерді қабылдай алмайды. Ол тек қана Құран мен суннаға негізделеді. Құранның және суннаның негізгі нормаларын адамдар өзгерте алмайды. Сондай-ақ Құран кез келген Конституциядан жоғары сатыда тұрады. Құранда заңи мәні бар аяттар аз қамтылғанмен, оның мазмұны кең болып есептеледі. Мысалы Құранда кездесетін закат инстуты ауқатты адамдардың мүлігінен мұқтаж адамдарға алынатын мүлік салығы болып есептелмейді.

Егер мәселеге байланысты шешім шығаруда Құран мен Суннадан жауап таппаса, адамдардың өздері Құран мен Сунна аясында шешім шығаруға болады. Бұл Мұсылман құқығында жаңа бастаулардың пайда болуына себептер болды. Осындайлардың бірі муфти – пәтуәсі деп аталады.

Мұсылман құқығының нормалары қоғам өзгерісіне байланысты икемделе алады. ХІХ-ғасырда капиталисттік қатынастың енуіне байланысты мұсылман мемлекеттері жаңа азаматық, қылмыстық және әрекет дін басылар тарапынан сынға ұшырады.