Әдебиеттер.

1. М.А.Сарсенбаева “Мұсылманское право” А.1999г.

2. В.Г.Графский “Всеобщая история право и государства” М. 2000г.

3. Соңғы пайғамбар хазирет мұхаммедтің өмірбаяны қазақшаға аударған Сәуле Дағайқызы. Антера 1997ж.

4. Грефскии “Всеобщая история права и государство” Москва 2000 г.

5. М.А. Сарсенбаев “Мусульманское право и государства” Москва 2000

6. “Краткии политическии словарь” Колич. Авторов Абаренков В.П. и.др Москва 1988

7. “Междунородное право” Общая часть М.А. Сарсенбаев Алматы 1999 ж.

8. “Ислам дінінің негіздері” Ауд С. Дағайқызы Анкара 1998

Тақырып:4 Мұсылман құқығының тарихы.

Жоспар:

1. Мұсылман құқығының тарихы.

2. Мұхамед пайғамбардан кейінгі, оның жолын жалғастырушы халифтер және ислам дінінің таралу аясы.

3. Мұхаммед пайғамбар қайтыс болған соң, жоғары билік мәселелеріне байланысты туындаған проблемалар.

4. Ислам дініндегі жаңа адамдардың пайда болу себептері.

5. Ислам дініндегі “дхимма” терминінің түсінігі мен оның формалары.

-1-

Мұсылман құқығының қайнар көздері тікелей мұхаммет пайғамбармен тығыз байланысты, сондай – ақ ол исламды бүкіл аравияға таратып үлгерді. Мұхаммедтен кейін оның жұмысын халифтер (ізбасарлар жүргізді.) Олардың алғашқы төртеуі (Абу- Бакр, Омар, Осман және Али) Мұсылмандар арасында ерекше силы болды. Себебі олар Арабиядан тыс жерлерге таралуын қамтамасыз ете алды. Ол Солтүстік Африка, Сирия, Серак, Палестина, Иран, Орта Азия территорияларын қамтыды.

Х - ғ қалыптасқан дін ілімі жүйесі (Аль- Амари) және алахтың жаңа талқылаушыларын “Мұсылман заңдастыру құқығы” деп түсіндірілді. Филптың төмендегі “талқылаушылары” қалыптасты.

а) Сунниттерде: Шафиит, Ханафит, Ханбалит, Меликит;

ә) Шииттерде: Джафарит;

Фикһ (“терең түсінік, білім”) – мұсылманшылық тәртіп (юриспруденция), мұсылманшылық әлеуметтік құқық жөніндегі ілім.

Жалпы Филһ ілімі ислам пайда болғанда да, мұсылман мемлекеті – Халифат құрылған кезде де бірден пайда болған жоқ.

82 1-ші жартысынан бастап Халифттың әлеуметтік заң жүйесі шариғатқа негізделмей, ислам пайда болғанға дейін жүзеге асырылып келген дәстүрлі құқықтарға негізделді. Ислам діні таралған жерлердің бәрінде де бұрынғы тәртіпке көп өзгеріс енгізе қоймады. Тек жаңа дінің негізгі қағидаларына қарсы шықпау ғана шері болды.

Мұхаммед Пайғамбар қайтыс болғаннан кейін “жоғарғы билік мәселесі” ең негізгі саяси және құқық қорғаушылық проблемаларға айнала бастады. Мұсылмандар арасында “кім халиф болу керек”деген мәселе бойынша көп бәсеке болды. Халиф Осман (үшінші рет б

ойынша), оны лайықсыз деп санаған көтерісшілер қолынан қаза тапты. Халиф Али көп мұсылмандар жағынан қолдау таппады. Халиф Али Мұхаммед пайғамбардың қызы Фатимаға үйленіп, оған туыс болып келетін.

Халиф Османның туыстары Алиға қарсы шықты. Халиф Алиді қолдаушылар, оны Мұхаммед пайғамбардың туысы болғандықтан, ол ерекше билікте болуы қажет деп есептеді. Оседан келіп Али және Алишер ғана имамдар ( қоғам басшылары), сондай-ақ саяси жетекшілер ( мемлекет басшылары) болуы тиіс деген логикалық ой қалыптасады. Осы жерден бастап шиизм (“аш - има” сөзінен шыққан “жақтаушылар”) ағымы пайда болды.

Али Османның туысқандары – Омеиолар (шыққан руы) мен күрес процесінде жаңа бір бағыт “Харид – жиизм ” ағымы пайда болды. Олардың пікірі бойынша, егер мұсылман қауымы қолдасы (маядлдаса ) халифа етіп кез келген мұсылман сайлана алады. Омейялар шейттерге де, хариджииттерге де қарсы соғысты.

Келесі өте көп тарқалған ағымдардың бәрі суннизм. Бұл ағымды қолдаушылар пайғамбар Мұхамметтің өсиеттерін толық орындаушылар болып саналады. Сол себептенде олар шииттерден гөрі өздерін толық дұрыс жолдауымыз деп есептеді. Шиизмнен Сунизімнің айырмашылығы олар билік мәселесінде пайғамбардың туыстарының ерекше құқықтарын мойындамайды. Орта ғасырдағы басты мұсылман динястиялары- Аббаситтер , Сельджуптар, Айжюбиттар, Мемлюптер исламның сунне ағымын қолдаған.

Мұхаммед ислам қала-мемлекеті Мединяның жарғысын жасап шығарды. Жарғы бойынша еврейлер мұсылмандар сияқты өздерін ерікті түрде иеленіп, пайдалана алады. Мұсылмандар арасында соғыс болуы мүмкін емес.

Әдебиеттер:

1. “Мұсылманское право” М.А.Сарсенбаева А.1999г.

2. “Всеобиь история и право” Орафелий М. 2000г

3. “Краткии политическии словарь” Колич. Авторов Абаренков В.П. и.др Москва 1988

4. “Междунородное право” Общая часть М.А. Сарсенбаев Алматы 1999 ж.

5. “Ислам дінінің негіздері” Ауд С. Дағайқызы Анкара 1998

Тақырып: 5