Свядомасць і яе сутнасць.

Пытанні свядомасці разглядаюцца фізіялогіяй, псіхалогіяй, кібернетыкай, але найбольш абагуленае і самае шырокае веданне аб свядомасці прысутнічае ў філасофіі.Свядомасць - гэта здольнасць “Я” (суб’екта) адлюстроўваць акаляючую яго рэальнасць і сябе самога у ідэальных вобразах, ствараць свой унутраны свет і мову, на якой выражаецца яе змест.

У філасофіі існуюць тры асноўныя падыходы да тлумачэння прыроды свядомасці:

1) свядомасць кожнага асобнага чалавека з’яўляецца мадыфікацыей, параджэннем ці часткаю нейкай ўніверсальнай “свядомасці”, накшталт, планетарнай, касмічнай, боскай. Напрыклад, у старажытнаіндыйскай філасофіі развівалася вучэнне аб Атмане – сб’ектыўным духоўным пачатку, які з’яўляецца носьбітам “чыстай свядомасці”. Атман схаваны ў кожным чалавеку, як чыстая свядомасць індывідуальнага“Я”.

2) ідэалізм дае наступнае тлумачэнне свядомасці:

а) аб’ектыўны ідэалізм (Піфагор, Платон, Гегель) абгрунтоўвае, што свядомасць, чалавечыя думкі існуюць самі па сабе і яны не залежаць ад чалавека. Свядомасць чалавека адпаведна ствараецца лікамі (Піфагор), ідэямі (Платон), абсалютнай ідэяй (Гегель).

б) суб’ектыўны ідэалізм (Дж, Бэрклі)лічыць, што творцам і асобнай думкі і свядомасці ў цэлым выступае непаўторнае “Я”, пагэтаму у кожнага індывіда свядомасць выключна суб’ектыўная, а калі так, то вывучыць свядомасць іншага чалавека немагчыма.

3) матэрыялізм лічыць, што свядомасць у цэлым і, нават. асобная думка чалавека самастойна існаваць не можа, г. зн. павінен быць носьбіт свядомасці, а менавіта чалавек. Паводле матэрыялізма чалавечая свядомасць ўзнікае ў працэсе развіцця жывой прыроды. Яна прадукт біялагічнага і сацыяльнага развіцця чалавецтва ў цэлым і кожнага асобнага чалавека. У межах матэрыялізма існуюць наступныя канцэпцыі тлумачэння свядомасці:

а) вульгарны матэрыялізм (19ст.); французскі фізіёлаг Кабаніс, а таксама нямецкія прыродазнаўцы Фогт, Бюхнер, Малешот спрабавалі асэнсоўваць паходжанне і сутнасць свядомасці з пазіцый фізіялогіі. Яны сцвярджалі, што чалавечая думка і свядомасць у цэлым выпрацоўваецца чалавечым мозгам па аналогіі таго, як печань выпрацоўвае жоўць, ці страўнікавы сок выпрацоўваецца страўнікам. І як вынік чалавечая думка павінна мець пэўныя фізічныя параметры: вага, аб’ём, колер і г. д. Пагэтаму свядомасць ёсць нішто іншае як матэрыяльнае ўтварэнне.

б) гілазаізм (жыццёвасць прыроды); свядомасць уласціва не толькі чалавеку, але і ўсёй матэрыі ў цэлым, а таксама ўсім жывым істотам і, нават, фізічным прадметам. Найбольш вобразна гэтая канцэпцыя выражана ў афарызме галанскага філосафа ХVIIст. Б. Спінозы “І камень думае”.

Характарыстыкі свядомасці.

1) суб’ектыўнасць. Свядомасць не можа быць нічыйнай, яна заўсёды мае свайго носьбіта, а менавіта: чалавека, групу людзей, чалавецтва. Дзякуючы суб’ектыўнасці існуе памяць, якая зберагае ўсю інфармацыю.

2) прадметнасць (змястоўнасць).Свядомасць не можа быць “пустой” і не напоўненай нейкім зместам. Беззмястоўнай свядомасці не бывае. У свядомасці прысутнічаюць уяўленні, паняцці,веды, фантазіі.

3) ідэальнасць. Вобразы, якія ўзнікаюць у свядомасці - гэта не люстраныя, мёртвыя адбіткі (копіі)нейкіх прадметаў, з’яваў па аналогіі Вобразы фізічных прадметаў у люстэрку ці на фотаплёнцы ёсць нішто іншае, як матэрыяльныя з’явы. Інаадварот, свядомасць адлюстроўвае матэрыяльныя з’явы ідэальнымі вобразамі.

4) інтэнцыяльнасць.(з лац.intentio - імкненне) г. зн. у свядомасці ёсць нейкая скіраванасць. Свядомасць выяўляе актыўнасць да адных аб’ектаў і абыякавасць да іньшых. Свядомасць робіць пастаноўку мэтаў, г. зн. таго чаго яшчэ няма, але што павінна здзейсніцца. Пагэтаму ўсвядомленая істота жыве “ на мяжы быцця і не – быцця”.

4) рэфлексіўнасць. Калі свядомасць скіравана на свой уласны змест ( робіць рэфлексію над сваім зместам), яе прадметам робіццаўжо не аб’ект, а існуючы ў свядомасці вобраз аб’екта. Пагэтаму можна аналізаваць вобразы свядомасці, параўноўваць іх паміж сабою і з прадметамі. вобразы, вобразы і прадметы.

Рэфлексіўнасць (reflexio з лац. паварот назад) – здольнасць чалавечай свядомасці і думкі ўспрымаць не толькі знешнее, але і самую сябе. У выніку гэтага свядомасць – ёсць адначасова і самасвядомасць г. зн. веданне і аналіз сваіх думак.