Ддынаміка і перспектывы здабычы азёрных спарапеляў з азёр Беларуси (тыс.Тон)

Гады	Азёрныя сапрапелі	Торфосапропелевыя угнаенні	Торф для патрэб сельскай гаспадаркі
1991—1995	8786	4094	33439
1996—2000	12527	6517	19300
2001—2005	13166	6224	11530
2006—2010	11441	6102	6933

Інтенсіўнае гаспадарчае выкарыстанне азёрнага фонда вызывае іх забруджванне і дэградацыю іх экасістэм. Таму важнай задачай з'яўляецца іх ахова. Адрозніваюць непасрэдную ахову азёр, іх рэсурсаў (гідралагічныя і біялагічныя заказнікі) і косную, калі азёры ўваходзяць у склад іншых ахоўваемых аб'ектаў (нацыянальных паркаў, заказнікаў другіх тыпаў. На сённяшні дзень запаведны фонд Беларусі ўключае 4 нацыянальных паркі, 3 запаведнікі, 74 заказнікі і 183 помнікі прыроды, што састаўляе 3,8 % тэрыторыі рэспублікі і ў межах якой знаходзіцца 154 возеры агульнай плошчай 20 тыс. га (2,5 % ахоўваемай тэрыторыі).

Аналіз азёрнага фонда Рэспублікі Беларусь дазволіў выдзеліць 105 вадаёмаў, якія адрозніваюцца высокім прыродна-рэсурсным патэнцыялам. З іх 83 возеры з'яўляюцца месцам пражывання рэдкіх і ахоўваемых відаў флоры і фауны, 40 вадаёмаў – перспектыўнымі для стварэння рэзерватаў чыстай птной вады, 22 вадаёмы маюць навуковую інфармацыйную цэннасць у якасці эталонаў прыроды унікальных геахімічных умоў накаплення асадкаў.

З мэтай рацыянальнага выкарыстання прыродных рэсурсаў азёр Беларусі, забяспячэння іх аднаўлення і аховы ад забруджвання і поўнага знікнення распрацавана іх прыроднагаспадарчая класіфікацыя (Уласаў Б.П., 2001), якая улічвае комплекс колькасных і якасных паказчыкаў рэсурснага патэнціялу, а таксама ступень змянення іх прыроды.

6. Каналы

Старажытныя волакі даўно былі перашкодай для сплаву лесу, для развіцця водных шляхоў. Таму час ад часу узнікала ідэя будаўніцтва судаходных каналаў. У 1631 годзе Варшаўскім сеймам быў зацверджаны праект злучэння ракі Бярэзіны з Віліяй. Аднак, калі спецыялісты прыехалі на месца яны вырашылі, што гэтая работа на той час ім была не па сілам. Напэўна ідэя будаўніцтва Беразінскай воднай сістэмы таксама належыла гэтым экспертам.

На працягу амаль трох стагоддзяў на тэрыторыі Беларусі было пабудавана некалькі водных сістэм, якія выканалі сваю ролю у развіціі эканомікі рэспублікі.

6.1. Дняпроўска-Бугскі водны шлях.

У 1655 годзе на польскім сейме надворны прыскарбій Ю. Асалінскі абгрунтаваў праект Дняпроўска-Бугскага канала, які павінен быў злучыць рэкі Піна і Мухавец, басейны якіх адносяцца да вадазбораў адпаведна Балтыйскага і Чорнага мараў. Аднак першыя практычныя крокі для пабудовы былі зроблены толькі у 1755 годзе, калі на вадападзелу паміж імі быў пракапаны роў даўжыней 8 кіламетраў. Затым работа была астаноўлена і аднавілась толькі праз 20 гадоў. Завяршэнне будаўніцтва канала адбылося толькі у канцы XVIII стагоддзя (перыяд будаўніцтва 1775-1843 гг). У Х1Х стагоддзі вядомы як Каралеўскі канал, які звязваў два буўнейшыхя партовыя гарады Херсон і Даныг прз р. Дняпро, Прыпяць, Піну, Мухавец, Заходні Бунг і Віслу.

Першы караван судоў прайшоў па каналу да порта Гданьск на узбяржжы Балтыйскага мора. Рух судоў быў невялікі. Аднак кожны дзень па каналу праходзіла 3-4 караблі і 1-2 плыты з лесам.

Дняпроўска_Бугскі водны шлях быў пабудаваны без камерных шлюзоў і плаванне адбывалася праз разборныя плаціны. У 1837-1848 гг. адбылася рэканструкцыя канала. Для падняцця узроўня вады і паляпшэння такім чынам судаходных якасцей канала былі дадаткова пабудаваны тры вадападвадных каналы (Белаазёрскі, Арэхаўскіі Турскі). Сам канал быў значна пашыраны, а агульная яго даўжыня склала 196 кіламетраў. Штучная выемка грунта склала каля 110 км ад вескі Дубай на р. Піна да г. Кобрына. Мяжа вадападзела знаходзіцца каля Белаазерскага канала. Да рэканструкцыі судаходства па каналу адбывалася толькі адзін – два месяцы у год і толькі пры высокай паводкавай вадзе.

У 1940 годзе Дняпроўска-Бугскі водны шлях быў карэнным чынам перабудаваны, што значна палепшыла яго судаходныя якасці і павялічыла габарыт судаходнага шляху. Часткова была зменена траса канала, занава было пабудавана 8 шлюзоў і другіх гідратэхнічных збудаванняў. Агульная колькасць гідравузлоў на Каралеўскім канале была пяменшана да 10, замест існуючых дагэтуль 19 плацін.

Канал мае свае гідралагічныя асаблівасці. Вясной у паўнаводдзе на вадападзеле каля вёскі Ляхавічы – г. Кобрын вада цячэ на захад і ўсход. На сённяшні дзень канал таксама з’яўляецца вадапрыёмнікам меліяратыўных сістэм, галоўным чынам з Арэхаўскага, Галаўнога, Ляхавіцкага і р. Мухавец, Рыты, Жабінкі, Няслухі і інш.

Па інтенсіўнасці выкарыстання шляху у савецкі перыяд канал займаў першае месца. На захад па каналу у Польшчу і другія краіны усходняй Еўропы ішлі жалезная руда, будаўнічыя і іншыя матэрыялы. Прапускная здольнасць шляху пасля другой сусветнай вайны складала каля 1 млн. тон грузаў за навігацыю. Горад Брэст займаў у Беларусі першае месца у Беларусі па грузазвароту.