3. Определение частоты и обеспеченности уровней (расходов) воды (графический метод).

Паўтаральнасць узроўняў паказвае колькасць дзён або гадоў – ліч-бу выпадкаў стаяння ўзроўняў у зададзеным узроўневым інтэрвале. Паўтаральнасць, выражаная ў працэнтах ад агульнай колькасці дзён разглядваемага перыяду, называецца частатой.

Працягласць стаяння ўзроўню – гэта колькасць дзён або гадоў, на працягу якіх назіраліся ўзроўні вышэй зададзенага ці роўныя яму. Працягласць, выражаная ў працэнтах ад усяго разліковага перыяду, называецца забяспечанасцю (Р, %).

Адкладваючы па восі ардынат узроўні (Н, см) у інтэрвалах, а па восі абсцыс – паўтаральнасць насупраць сярэдзіны інтэрвалу і працяг-ласць насупраць ніжняй граніцы інтэрвалу, атрымліваем прамежкавыя пункты, па якіх плаўна праводзяцца адпаведныя крывыя. Цэнтральнай у адносінах да крывой частаты з’яўляецца крывая зябяспечанасці. Графікі частаты і забяспечанасці вычэрчваюцца тушшу на аркушы міліметровай паперы (фармат 203 х 288 мм або 288 х 407 мм). Вертыкальны маштаб выбіраецца ў залежнасці ад амплітуды вагання ўзроўню і рэкамендуецца 1:10, 1:20, 1:40; гарызантальны – у 1 мм адзін ці два дні.

3. Да характэрных узроўняў графікаў частаты і забяспечанасці перш за ўсё адносяцца ўзровень найбольшай частаты (Н_м) – мадальны – і узровень, забяспечаны на 50 % – медыянны (Н₅₀). Для характарыстыкі нарастання ўзроўняў улева ад медыяннага прымяня-юць узровень, забяспечаны на 25 %, які называецца верхнім квадрыль-яльным (Н₂₅); для характарыстыкі змяншэння ўзроўняў управа ад медыяннага – ніжні квадрыльяльны (Н₇₅) пры забяспечанасці 75 %.

Пабудова крывых паўтаральнасці і працягласці выконваецца паводле даных граф 1, 14–17

Для складання ведамасці паўтаральнасці і працягласці стаяння ўзроўняў амплітуда вагання ад Н_макс да Н_мін даных табліцы ШУВ (табл. 1.8) разбіваецца на 10–15 інтэрвалаў (напрыклад, па 10, 20, 40 або 50 см

Паводле табл. 1.8 вызначаем памесячна колькасць дзён стаяння ўзроўняў у межах кожнага інтэрвалу і запісваем іх у графах 2–13 табл. 1.9; пры праверцы («Разам») вертыкальнае падсумаванне павін-на даць колькасць дзён у кожным месяцы.

Падсумаванне колькасці выпадкаў (дзён) за ўсе месяцы для дадзе-нага інтэрвалу паказвае паўтаральнасць узроўняў за год для кожнага інтэрвалу і запісваецца ў графу 14 табл. 1.9. Частата ўзроўню (або адносная паўтаральнасць) вызначаецца ў працэнтных суадносінах да 365 дзён і запісваецца ў графу 15 табл. 1.9.

Працягласць стаяння ўзроўню ў днях вылічваецца як сума наступнай паўтаральнасці. Для інтэрвалу 450–410 см (гл. табл. 1.9) паўтаральнасць і працягласць складаюць 5 дзён, або 1,37 %; для інтэрвалу 409–370 см паўтаральнасць – 16 дзён, або 5,75 %; для апошняга інтэрвалу 49–10 см працягласць стаяння ўзроўняў – 365 дзён, што адпавядае забяспечанасці 100 %.

№31.

1. Высшая водная растительность и зарастание водоемов. Схема зарастания озера и водохранилища

Асноўнымі прадстаўнікамі жыцця у вад-ах з’яўляюцца фітапланктон, зоопланктон, бентас і макрафіты. Лимносистема-цвет воды,(накопл фитопланктона). Водная растит в водохр-ах размещ-ся дифференциально (больше там, где мельче)Фітапланктонстварае першасную прадукцыю, забяспечвае жыўленне гетератрофаў і з’яўляецца асноўнай кармавой базай вадаёма. У працэсу фатасінтэзу паляпшаецца газавы рэжым азёр, асіміліруецца свабодная вуглекіслата і прадуцыруецца кісларод. Аднак, “цвмценне” вады, асабліва блакітна-зяленых у летні перыяд пагаршае якасць вады. Гэта звязана з таксічнасцю блакітна-зяленых водарасцей, накапленнеми арганічныхрэчываў у воднай масе, стратамі значнай колькасці кіслароду на яго разлажэнне. З “цвіценнем” вады звязана зніжэнне празрыстасці вады і антрапагеннае эўтрафіраванне азёр.Зоопланктон– аснова ежы для рыбы – планктонафагаў. Некаторыя яго прадстаўнікі (фільтратары) садзейнічаюць асяданнюзавіслых рэчываў і асвятленню вады.Бентасслужыць аснаўной ежай для рыб – бентафагаў. Бактэрыі-рэдуценты – важнае звяно ў кругавароце рэчываў у азёрах Арганізмы – фільтратары дна асвятляюць ваду і драбяць грунты.Макрафітыутвараюць прыбярэжныя зараслі і разам з фітапланктонам сінтэзіруюць і прадуцыруюць арганічнае рэчыва. Яны з’яўляюцца месцам жыхарства шэрага прадстаўнікоў зообентаса, для нерасту многіх відаў рыб, раёнам для жыцця моладзі, кормам для рыб – фітафагаў, птушак, баброў, андатры, месцам гняздоўя вадаплавючых птушак. Макрафіты з’яўляюцца канкурэнтамі фітапланктону у ежы, вышэйшыя водныя расліны ў некаторай ступені памяншаюць інтенсіўнасць “цвіцення” азёр. Яна таксама з’яўляецца фактарам біялагічнай ачысткі вадаёмаў ад забруджвання бытавымі і прамысловымі сцёкамі, фяноламі, нафтапрадуктамі. Марафіты выкарыстоўваюцца у якасці корму для буйной жывёлы, а ў бязлесных раёнах таксама як паліва і будаўнічы матэрыял. Зарастания обычно связывают с обогащением водоемов биогенными веществами.

Заростание озёр – закономерный процесс, наблюд-ся во всех типах озёр, протекатет длительно, озёрная растительность превращает озеро в болото. « степени заростания (рис): по поверхности и по дну.

2. Гидрометрическая формула расчета расхода воды при измерении скоростей вертушкой и ее анализ.

Вылічэнне расходу вады ажыццяўляецца аналітычным спосабам – асноўным у практыцы работ гідралагічных станцый і пастоў – па формуле:

Q = kv₁ω₀ + (v₁ + v₂)ω₁ / 2 + ... + (v _n-1 + v_n)ω_n-1 / 2 + kv_nω_n ,

дзе Q – поўны расход вады, м³/с; v₁, v₂ ... v_n – сярэднія хуткасці на вертыкалях, м/с; ω₀ – плошча воднага сячэння паміж берагам (мяжа мёртвай прасторы) і першай хуткаснай вертыкаллю, м² ; ω₁, ω₂ ... ω _n – плошча воднага сячэння паміж хуткаснымі вертыкалямі, м²; ω_n – плошча воднага сячэння паміж апошняй хуткаснай вертыкаллю і берагам, м² (мяжа мёртвай прасторы); k – каэфіцыент для хуткасцей на прыбярэжных вертыкалях, значэнне якога залежыць ад характару берага ракі:

пакаты бераг з нулявой глыбінёй на ўзрэзе 0,7

стромкі бераг ці няроўная сценка 0,8

гладкая сценка 0,9

мёртвая прастора 0,5

У формуле расходу вады кожнае складаемае ўяўляе сабой частковы расход вады: першае – расход паміж берагам і першай хуткаснай вер-тыкаллю; другое – расход паміж першай і другой вертыкалямі і г. д. Велічыня кожнага частковага расходу вады вылічваецца шляхам памнажэння сярэдняй хуткасці на адпаведны ўчастак плошчы жывога сячэння (рыс. 2.7).

3. Расчет характеристик стока при отсутствии наблюдений (графическим способом по карте стока).

З карты сцёку робіцца выкапіроўка басейна ракі з нанясеннем ізаліній сярэдніх гадавых модуляў сцёку (рыс. 1.15). Ізалініямі сцёку і лініяй водападзела басейн дзеліцца на шэраг прыватных плошчаў (f₁, f₂ ... f_n).

Сярэдні шматгадовы модуль гадавога сцёку басейна ракі да разліковага замыкаючага створу (М₀, л/с км²) вызначаецца як сярэдняе ўзважанае здабыткаў велічынь модуляў сцёку на велічыні маючых да іх цягу плошчаў басейна:

М₀ = (М₁f₁ М₀ f₂ + ... + М₂ f_n ) / (f₁ f₂ ..., + f_n),

дзе М₁, М₂, ..., М_n – сярэдняе арыфметычнае значэнне модуляў сцёку паміж ізалініямі, л/с км²; f₁, f₂ ... f_n – плошчы басейна паміж ізалініямі, км².

а) зыходзячы з формулы М = Q_с · 10³ / F, сярэдні шматгадовы рас-ход вады будзе роўны:

Qо = M₀ · F / 10³ = 6,52 · 2190,6 / 1000 = 14,28 м³/с;

б) аб’ём сярэдняга шматгадовага сцёку:

W₀ = Q₀ · 31,5 · 10⁶ = 14,28 · 31,54 · 10⁶ = 450,39 ·10⁶ м³/год;

в) слой сцёку:

h = W₀ / F ·10³ = 450,39 · 10⁶ / 2190,6 · 10³ = 206 мм.