4.1.2. Фізіка-геаграфічныя характарыстыкі вадазбору

Фізіка-геаграфічныя ўмовы маюць вялікае значэнне на працэс фарміравання паверхневага сцёку. Яны ўзаемазвязаны паміж сабой і з рэжымам водных аб’ектаў. Да фізіка-геаграфічных характарыстык вадазбору адносяцца геаграфічнае месцазнаходжанне, геалагічная будова, рэльеф, кліматычныя ўмовы, расліннасць, глебы, іншыя водныя аб’екты на плошчы вадазбору. Разгледзім некаторыя кароткія тлумачэнні гэтых характарыстык.

Геаграфічнае месцазнаходжанне вадазбору вызначаецца геаграфічнай шыратой і даўгатой найбольш аддаленых кропак вадазбору. Часцей вызначаюцца крайнія заходняя і ўсходняя, паўночная і паўднёвая кропкі на вадападзельнай лініі, на вадападзелах з другімі вадвзборамі. Геаграфічнае месцазнаходжанне цесна звязана з кліматычнымі ўмовамі рэгіёнаў.

Геалагічная будова мае вялікае значэнне на фарміраванне падземнага і паверхневага сцёку. Водна-фізічныя ўласцівасці розных тыпаў глебаў, горных парод уплываюць на страты ападкаў пры прасочванні вады. Блізкае заляганне воднанепранікальных парод да паверхні зямлі вызывае працэс забалочвання. Наяўнасць карстуючых парод значна мяняе гідралагічны рэжым рэк.

Рэльеф вадазбору ўплывае на яго кліматычныя ўмовы (тэмпература паветра, колькасць ападкаў, велічыня выпарэння, размеркаванне цвёрдых і вадкіх ападкаў і г. д.).

Кліматычныя ўмовы маюць галоўнае значэнне пры фарміраванні сцёку і вызначаюць водны рэжым вадаёмаў. Найбольш значны ўплыў на рэжым вадаёмаў маюць атмасферныя ападкі і выпарэнне з паверхні вадазбору. Гэтыя фактары абумоўліваюць колькасць вады, якая паступае ў рэкі. Выпарэнне вызначае страты вады з яе паверхні. Такім чынам, сцёк з вадазбору з’яўляецца функцыяй ападкаў і выпарэння. Астатнія фізіка-геаграфічныя характарыстыкі ўплываюць на водны сцёк цераз уплыў іх на ападкі і выпарэнне. Выпарэнне з вадазбору у сваю чаргу залежыць ад дэфіцыту вільготнасці паветра, ступені турбулетнага перамешвання паветра, вільготнасці глебы і характару расліннасці.

Расліннасць вадазбору звычайна характэрызуецца звесткамі аб асобных відах (лясах, лугах, сельскагаспадапчых культурах і г. д.) з назвай плошчаў, якія яны займаюць. Найбольшы ўплыў на сцёк аказвае лясістасць вадазбору, якая ў параўнанні з бязлеснымі раёнамі павялічвае колькасць атмасферных ападкаў прыкладна на 10 %. У выніку аблесеныя раёны маюць большы сцёк. Выпарэнне з лесу і з адкрытай глебы прыблізна аднолькавыя. Расліннае покрыва прадухіляе размыў глебы і грунтоў.

Глебавае покрыва ўплывае на інтэнсіўнасць прасочвання ападкаў і, такім чынам, значна спрыяе фарміраванню паверхневага і падземнага сцёку.

Водныя аб’екты на плошчы вадазбору прадстаўлены азёрамі, вадасховішчамі і сажалкамі. Яны змяншаюць сцёк шляхам выпарэння вады з іх паверхні і рэгулююць сцёк па сезонах года.

На характар узаемадзяння вады з глебай уплывае узорванне глебы. Ад ступені ўзаранасці вадазбору (%) залежыць хімічны і цвёрды сцёк, характар праходжання паводкаў.

Акрамя паказчыка ўзаранасці для колькаснай ацэнкі фізіка-геаграфічных умоў ужываюцца паказчыкі аблесенасці, азёрнасці, балоцістасці, якія паказваюць працэнт плошчы лясоў, азёр і балот адносна агульнай плошчы вадазбору.