Кушма җөмләләргә анализ ясау тәртибе

Тезмә кушма җөмләләргә синтаксик анализ

1. Предикатив нигезләре билгеләнә, җөмлә чикләре ачыклана. Компонентларның саны, тәртибе күрсәтелә.

2. Тезмә кушма җөмлә булуы әйтелә. Тезмә кушма җөмләнең бәйләүче чарасы, структур төре ачыклана.

3. Компонентларның мәгънәви бәйләнеше билгеләнә.

4. Компонентларның урнашу тәртибе, тыныш билгеләре аңлатыла.

5. Җөмләнең схемасы сызыла.

Иярченле кушма җөмләләргә синтаксик анализ

1. Предикатив нигезләре билгеләнә, җөмлә чикләре ачыклана. Компонентларның саны, тәртибе күрсәтелә.

2. Иярченле кушма җөмлә булуы әйтелә. Баш һәм иярчен җөмләләр билгеләнә. Иярчен өлеше тулысы белән җөмлә эчтәлегенә карыймы, әллә бер кисәгенә генә карыймы — шулар ачыклана.

3. Иярчен җөмләнең төзелеше (аналитикмы, синтетикмы), функциональ-семантик төре, бәйләүче чарасы билгеләнә.

4. Иярчен җөмләнең урнашу тәртибе, тыныш билгеләре аңлатыла.

5. Җөмләнең схемасы сызыла.

Катлаулы кушма җөмләләргә синтаксик анализ

1. Җөмләнең предикатив нигезләре, җөмлә чикләре билгеләнә. Компонентларның саны, тәртибе күрсәтелә.

2. Грамматик нигезнең ничә булуына карап, җөмлә тибы (күп тезмәле, күп иярченле, катнаш кушма җөмлә төрләре) ачыклана. Күп иярченле катлаулы кушма җөмлә булса, аның төре ачыклана (тиңдәш, тиңдәш түгел, бер-бер артлы, берничә төр иярүле).

3. Катлаулы кушма җөмләне тәшкил итүче компонентлар арасындагы структур-семантик һәм грамматик бәйләнеш ачыклана.

4. Компонентларның урнашу тәртибе, тыныш билгеләре аңлатыла.

5. Җөмләнең схемасы сызыла.

Кушма җөмлә синтаксисыннан тәкъдим ителгән әдәбият

1. Алпаров Г. Татар телендә иярчен җөмләләр бармы? // Алпаров Г. Сайланма хезмтлр. Татар грамматикасы Ÿм гомуми тел белеме мсьллре. — Казан: К.Якуп исем. китап фабр., 1945. — 329 б.

2. Бәдигъ Т. Гади һәм кушма җөмлә төшенчәсен аныкларга кирәк. // Совет мәктәбе, 1954. — №4. — Б. 74-75.

3. Валгина Н.С. Синтаксис современного русского языка. М.: Агар, 2000. — 416 с.

4. Галлямов Ф.Г. Кушма җөмләләрне чагыштырып өйрәтү. // Мәгариф, — 2002. — №9. Б. 12-14.

5. Галлямов Ф.Г. Татар теле дәресләрендә синтаксик һәм пунктацион анализ (Методик күрсәтмәләр). — Алабуга: Яр Чаллы типогр., 1996. — 30 б.

6. Галлямов Ф.Г. Хәбәре сыйфат фигыль белән белдерелгән синтетик иярчен җөмлә үзенчәлекләре. // Милли мәдәният. №2. — Казан: ТДГИ нәшр., 2002. — Б. 49-52.

7. Галлямов Ф. Г. Каршылык мөнәсәбәтен белдерүче фразеологик төзелешле җөмләләр. // Татар теле һәм әдәбиятының актуаль мәсьәләләре. I кисәк. — Стәрлетамак. 2004. — Б. 237 — 242.

8. Закиев М.З. Актуальные проблемы сложных предложений в тюркских языках // Советская тюркология, 1983, №3. — С. 29-38.

9. Зәкиев М.З. Хәзерге татар әдәби теле синтаксисы һәм пунктуациясе. – Казан, 1984. — 256 б.

10. Җәләй Л. Гади һәм кушма җөмлә төшенчәсен аныклауга карата. // Совет мәктәбе, 1954. — 5. — Б. 71-73.

11. Җәләлова Г. Татар телендәге иярчен сәбәп җөмләләрне мәгънәви төсмерләргә карап төркемләү // Татар теле һәм этносы тарихы мәсьәләләре. — Казан: Татарстан ФА, 2000. — Б. 120. 125.

12. Җәләлова Г. Татар һәм рус телләрендә иярчен җөмләләрне төркемләү мәсьәләсе. // Тел, әдәбият һәм халык иҗаты мәсьәләләре. Чыг. 1. — Казан: Фикер, 2000. — Б. 57-60.

13. Ибрагимов С.М. Синонимическое употребление сложных предложений / Структура и история татарского языка. — Казань, 1982. — С. 17-24.

14. Ибрагимов С.М. Сложные предложения фразеологизированной структуры в татарском языке / Языковые уровни и их взаимодействие. — Казань, 1990. — С. 12-20.

15. Ибрагимова Э.Р. Парадигмы простого предложения: Автореф. дис… канд. филол. наук. — Казань, 1999. — 31 с.

16. ИбраŸимов С.М. Татар теленд аналитик тšзелмлр. — Казан: КДУ, 1964. — 131 б.

17. ИбраŸимов С.М. Татар теленд синтаксик синонимнар. — Казан: КДУ, 1976. — 168 б.

18. Каримова А. Придаточные предложения в татарском литературном языке: Автореф. дис... канд. филол. наук. — Казань, 1954. — 18 с.

19. Кашапов М. Мөнәсәбәтле сүзләрнең төзелешенә карата // Мәгариф, 2000. — №2. — Б. 31-33.

20. Кашапов М. Татар теле синтаксисыннан лекцияләр. — Казан, 2003. — 167 б.

21. Курбатов Х.Р. Татар әдәби теленең синтаксис һәм стилистика мәсьәләләре.— Казан: Таткнигоиздат, 1956. — 176 б.

22. Максимов Н.В. Татар теленнән кулланма (синтаксис). — Казан: Школа, 2003. — 95б.

23. Мифтахова И.Г. Хәзерге татар әдәби теле синтаксисы. Методик кулланма. — Казан: КДУ нәшр., 2001. — 22 б.

24. Лотфуллина Р. Кушма җөмлә синтаксисын гомумиләштереп кабатлау // Мәгариф, 2000. — №3. — Б. 37-38.

25. Нәбиуллина Г.Ә. Мәкальләрдә паратаксис күренеше / Татар теле, әдәбияты, тарихы — үткәне һәм бүгенгесе. — Казан: КДУ, 2000. — Б. 347-353.

26. Нәбиуллина Г.Ә. Татар халык мәкальләрендә кушма җөмлә синтаксисы. — Казан: Школа, 2003. — 204 б.

27. Нәбиуллина Г.Ә. Мәкальләрнең синтаксик төзелеше // Фән һәм тел. — Казан, 2003. №2. — Б. 22-27.

28. Нәбиуллина Г.Ә. Мәкальләрдә иярчен шарт җөмләләрнең синтаксик-семантик үзенчәлекләре / Фәнни язмалар. — Казан: Школа, 2002 — Б. 61-65.

29. Рахимова Л.М. Исследование аналитических конструкции в грамматиках татарского языка XX века: Автореф. дис… канд. филол. наук. — Казань, 2001. — 23 с.

30. Рәхимова Л. Иярченле кушма җөмләләрдә бәйләүче чаралар // Мәгариф, 1998. — №12. Б. 26-27.

31. Рифтин А.О. О двух путях развития сложного предложения в аккадском языке // Советское языкознание. Т. 3. — 1937. — С. 59-69

32. Сафиуллина Ф.С., Ибраһимов С.М. Мәктәптә иярченле кушма җөмләләрне өйрәнүнең кайбер мәсьәләләре // Совет мәктәбе. — 1970. — № 11. — Б.33-37.

33. Сафиуллина Ф.С. Синтаксис сложного предложения в татарской разговорной речи / Семантика и функционирование синтаксических единиц. — Казань: КГУ, 1983. — С.96-104.

34. Сафиуллина Ф.С., Ибраһимов С.М., Вафина Э.Х. Татар телендә тыныш билгеләре: Белешмә. — Казан, 1985. — 62 б.

35. Сафиуллина Ф.С., Ибраһимов С.М. Татар теле. 11 нче сыйныф. — Казан: Мәгариф. 1997. — 192 б.

36. Ф.С. Сафиуллина. Хәзерге татар әдәби теле. Күнегүләр. Югары һәм урта уку йортлары өчен. — Казан: Мәгариф, 2002. — 343 б.

37. Сафиуллина Ф. С., Зәкиев М.З. Хәзерге татар әдәби теле. — Казан: Мәгариф, 2002. — 406 б.

38. Сафиуллина Ф.С., Кириллова З.Н. Хәзерге татар әдәби теле синтаксисы. Методик кулланма. — Казан: КДУ нәшр., 2002. — 31 б.

39. Сафиуллина Ф.С. Развитие синтаксического строя литературного языка (XX в.): Диссер. в виде научн. доклада… д-ра филол. наук. — Казань, 2000. — 115 с.

40. Сафуанов Р. Татар телендә иярчен җөмләләрнең кайбер үзенчәлекләренә карата // Совет мәктәбе. — 1954. — № 6. — Б. 67-71.

41. Сауранбаев Н.Т. Основные способы связи составных частей в сложноподчиненном предложении / Вопросы грамматики тюркских языков. — Алма-Ата, 1958. — С.109-128.

42. Севортян Э.В. О некоторых вопросах сложноподчиненного предложения в тюркских языках / Исследования по сравнительной грамматике тюркских языков. Синтаксис. — М.: Наука, 1961. — С.122-134.

43. Синтаксистан методик күрсәтмәләр. Төзүчеләр: Ибраһимов С.М., Сафиуллина Ф.С. — Казан, 1992. — 43 б.

44. Синтаксис сложного предложения. Устойчивые структуры русского языка. — Казань: Изд. КГУ, 1985. — 135с.

45. Синтаксические отношения в сложном предложении. Сборник научных трудов. — Калининград: Калинингр. Гос. унив., 1989. — 157с.

46. Современный русский язык: Синтаксис. — Гродно: ГГУ, 1982. — 119 с.

47. Татар грамматикасы. Šч томда. Т. III Зкиев М.З. Синтаксис. — М.: Инсан; Казан: Фикер, 1999. — 510 б.

48. Хангилдин В. Татар теле грамматикасы. — Казан: Тат. китап ншр., 1959. — 640 б.

49. Шакирҗанова Ә. Кереш сүзләр, кереш җөмләләр, керешмәләр: аларның охшаш һәм аермалы яклары. Алар янында тыныш билгеләре. // Фән һәм мәктәп. — 2003. — №4. —Б. 44-47.

50. Шәйхразиева З.В. Гүя, әйтерсең сүзләренең функциональ-семантик үзенчәлекләре // Тел, әдәбият һәм халык иҗаты мәсьәләләре. Чыг. 1. — Казан: Фикер, 2000. — Б. 49-54.

51. Шәйхразиева З.В. Иярчен хәбәр җөмләләр мәсьәләсенә бер караш // Фәнни язмалар. 2003. — Казан: Школа, 2004. — Б. 322 —326.

52. Шувалова С.А. Смысловые отношения в сложном предложении и способы их выражения. — М.: Изд-во МГУ, 1990. — 160 с.

132