- •К.Байсейтова .
- •Мәтінді аударыңыз, мәнерлеп оқыңыз. Күләш Байсейітова.
- •Мәтінге қатысты сұрақтарға жауап беріңіз;
- •Мәтінді рөлдерге бөліп оқыңыздар:
- •1. Сөздердің аудармаларын біліп алыңыздар.
- •2. Мәтінді оқыңыздар, аударыңыздар. Сыдық Мұхамеджанов.
- •2.Мәтінді оқыңыздар, аударыңыздар. Ғазиза Жұбанова.
- •3. Мәтіннің мазмұнына қатысты сұраулы сөйлемдер жазыңыздар.
- •5. Төмендегі сөйлемдерден атаулы сөйлемді табыңыз.
- •6. Сұхбаттарды аударыңыз. Толымды, толымсыз сөйлемдерді табыңыз.
- •7. Жақты, жақсыз сөйлемдерді бағаналарға бөліп жазыңыздар.
- •3. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
- •4. Сөйлем құраңыз.
- •5. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз. Бастауыштың құрамын анықтаңыз.
- •1.Мына сұрақтарға жауап беріңіздер:
- •2.Мәтінді оқыңыздар, аударыңыздар:
- •2. Мәтін бойынша сұрақтар құрастырыңыз.
- •3. Кестеге қарап өз мысалдарыңызды келтіріңіз.
- •4. Сөйлемдерден бастауыш пен баяндауыштарды тауып, сұрақтар қойыңыз.
- •5. Сұхбатқа астындағы қажетті сөздердің тиістісін енгізіңіз.
- •VII сабақ. Ән және қазақ даласының бұлбұлдары.
- •1. Мына сұрақтарға жауап беріңіздер?
- •2. Мына сөздердің мағынасын түсініп алыңыздар және дұрыс аудармасын табыңыздар:
- •4. Мына сөздерді орыс тіліне аударыңыз:
- •5. Сөйлемдердің екінші жұбын дұрыс тауып, аяқтаңыздар, оларды аударыңыздар:
- •7. Сұхбаттағы орыс тіліндегі сөйлемдерді аударыңыз. Пысықтауышты табыңыз.
- •VIII сабақ. Ән және қазақ даласының бұлбұлдары. Ақан сері.
- •1. Мына сөздердің мағынасын түсініп алыңыздар.
- •3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастырыңыз.
- •4. Пысықтауыштарды қай сөз табынан екенін айтыңыз.
- •IX сабақ. Ән және қазақ даласының бұлбұлдары. Әміре Қашаубаев.
- •1. Мына сөздердің мағынасын түсініп алыңыздар.
- •2.Мәтінді оқыңыздар, аударыңыздар: Әміре Қашаубаев.
- •Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз:
- •4. Қазақ тіліне аударыңыз.
- •1.Мәтінді оқып, аударыңыз.
- •2. Мәтінге сұрақтар құрыңыз, мазмұнын айтып беріңіз.
- •4. Көп нүктенің орнына тиісті есімдікті қойыңыз.
- •5. Мына сөйлемдерді оқып, орыс тіліне аударыңыз
- •6. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз, құрмалас түріне ажыратыңыз.
- •7. Оқыңыз. Аударыңыз. Бірыңғай мүшелерді тауып, қандай сөйлем мүшесіне қатысты екенін айтыңыз.
- •8. Төмендегі сөздерді бірыңғай мүше етіп сөйлем құраңдар. Бірыңғай мүшеге ортақ жалпылауыш сөздерді өздерің ойлаңдар.
- •9. Бірыңғай мүшелердің тыныс белгісін түсіндіріңіз.
- •XI сабақ. Астана қаласындағы өнер ошақтары:
- •Мәтінді аударыңыз, мәнерлеп оқыңыз.
- •6. Үлгі бойыша екі жай сөйлемді пайдаланып, салалас құрмалас сөйлем құраңыздар.
- •7. Төмендегі жай сөйлемдерді құрмалас сөйлемдерге айналдырыңыз.
- •XII сабақ. Қазақтың тұңғыш операсы тарихынан.
- •1. Жаңа сөздермен танысыңыз, есте сақтаңыз.
- •2. Мәтінді оқыңыз және орыс тіліне аударыңыз.
- •3. Мәтін бойынша сұрақтар құрыңыз және жауап беріңіз.
- •4. Мына жай сөйлемдерден ыңғайлас салалас құрмалас сөйлем жасаңыз.
- •5 . Жалғаулық шылаулардың қайсысы ыңғайлас салаласта, қайсысы бірыңғай мүшелі жай сөйлемдерде жұмсалғанын ажыратып, себебін түсіндіріңіз.
- •6. Түсіндірмелі салалас сөйлемдердің мәнін, құрылымдық ерекшелігін, тыныс белгілерін түсіндіріңіз.
- •7. Оқыңыз. Сөйлемдерді қажетті алайда, біресе, және, де, бірақ
- •XIII сабақ.
- •1.Мәтінді оқып, аударыңыз.
- •6. Берілген сөздерден себеп-салдар салалас құрмалас сөйлем құраңыз.
- •XIV сабақ. М.Мақатаев.
- •Диологты оқып, өзара сөйлесіңдер.
- •Сұрақтарға жауап беріңіз.
- •3. Сөйлемдерді сәйкестендіріңіз және дұрыс құраңыздар:
- •4.Өлеңді түсініп оқып жаттап алыңыздар.
- •6. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыздар;
- •7. Мәтінді оқыңыздар, аударыңздар.
- •9. Мына сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.
- •10. Қазақ тіліне аударыңыз.
- •1. Мәтінді аударыңыз, мәнерлеп оқыңыз.
- •Мәтінге қатысты сұрақтарға жауап беріңіз:
- •Мәтінді пайдалан отырып, көп нүктенің орнын толтырыңдар.
1-сабақ. Өнер төрінен орын алған өнерпаздар.
К.Байсейтова .
Жаңа сөздермен танысыңыздар:
Көрнекті – видный
Негізін салушы – основоположник
Ел арасында - среди народа
Байқау- конкурс
Дарын- талант
Ұйымдастырылған – организованный
Қабылдану – быть принятым
Шеберлік – мастерство
Ұлттық – национальный
Тұңғыш – первый
Танымал болу- быть известным
Үзінді - отрывок.
Мәтінді аударыңыз, мәнерлеп оқыңыз. Күләш Байсейітова.
Күләш Жасынқызы аса көрнекті қазақ әншісі, қазақ опера өнерінің негізін салушылардың бірі, қоғам қайраткері. Әкесі - Жасын ел арасында ауыл-аймақтың той жиынында ән салған белгілі әнші болған. Күләш ес білгеннен әкесінен естіген ән-жырларды айтып жүреді. Мектепте оқып жүрген кезінде көркем өнерпаздар үйірмесіне қатысып, қала жастары көркем өнерпаздарының байқауында әншілік дарынымен көзге түседі. 1930 жылы Күләш Байсейітова Қазақ драма театрына қабылданып, мұнда Агафья Тихоновна (Н.В. Гогольдің «Үйленуінде»), Пүліш (Б.Маилиннің «Майданында»), Еңілік (М.Әуезовтің «Еңілік -Кебегінде») тәрізді бейнелерді сомдады. Күләш халық өнерпаздары қатарында 1933 жылы ұйымдастырылған Қазақ музыка студиясына ( қазіргі Қазақ опера және балет театры) қабылданды. Онда Күләштің әншілік-орындаушылық дарыны бар болмысымен жарқырай ашылды. М.Әуезов пен И.В.Коцыхтың «Айман-Шолпанындағы» Айман, Б.Майлин мен И.В.Коцыхтың «Шұғасындағы» Шұға рөлдері К.Байсейітованың әншілік-актерлік шеберлігінің жоғарғы екенін көрсетті. Ол бейнелеген Жібек образы (Е.Г.Брусиловскийдің «Қыз Жібек) қазақ опера өнері тарихындағы ерекше есте қаларлық образ болып табылады. К.Байсейітова өзінің қайталанбас дауысымен, асқан артистік дарынымен ұлттық опера тарихының төрінен орын алады, халық сүйіспеншілігіне бөленіп «Қазақтың бұлбұлы» атанды. Қазақ опера және балет театры сахынасында тұңғыш рет классикалық спектакльдердегі басты партияларды ойнады. Олар: Татьяна (П.И.Чайковскийдің «Евгений Онегинінде»), Баттерфляй (Дж.Пучинидің «Чио-чио-Санында») т.б. Күләш концерттік әнші ретінде де танымал болған. Оның жеке концерттік репертуарынан қазақ-орыс, т.б, шет ел халық әндері мен компазиторларының әндері, музыкалық шығармалары және операларынан үзінділер орын алды.
Ұлттық опера және балет театры, Республикалық музыка колледжіне және т.б. өнер ордаларына Күләш есімі берілген.
Мәтінге қатысты сұрақтарға жауап беріңіз;
Күләш Байсеітова кім болған?
Күләш мектепте оқып жүргенде қандай үйірмеге қатысқан?
Күләштің «Қазақтың бұлбұлы» атануының себебі неде?
Күләш қандай операларда ойнады және онда кімдердің рөлдерін сомдады?
Күләш есімімен аталатын қандай өнер ордалары бар?
Мына сөз тіркестерін орыс тіліне аударыңыздар, сөйлем құраңыздар: Қоғам қайраткері, белгілі әнші, көзге түсу, халық өнерпаздары, есте қаларлық бейне, халық сүйіспеншілігіне бөлену, шет ел халық әндері.
Мәтінді рөлдерге бөліп оқыңыздар:
Не тәтті?
Жиренше шешен бір күні жолда бір баланы көріпті де, былай деп сұрапты:
Дүниеде ең тәтті не балам?
Сонда бала былай жауап беріпті:
бал тәтті, - деген екен.
Ал жұмсақта не жұмсақ?
Мамық жұмсақ.
Қатты да не қатты?
Тас қатты.
Бұл баланың жауабын екінші бала тыңдап тұрыпты.
Ол жиренше шешенге былай депті. «Осы сұрақтарға мен де жауап берейінші, рұқсат етсеңіз».
Ал, айта ғой, балам, не тәтті?
Ананың сүті тәтті, - деп жауап беріпті бала.
Не жұмсақ?
Ананың қолы
Ал енді не қатты?
Атаның жүрегі, - депті бала.
Жиренше шешен екінші баланың жауабына риза болыпты. Балаға батасын беріпті.
Тәтті – сладкий, вкусный Бал – мед
Жұмсақ – мягкий Мамық – пух, перина
Қатты – твердый
Риза (разы) болу – быть довольныйм
Бата беру – дать благословения.
ЖАЙ СӨЙЛЕМ
Сөйлем – ойды білдіретін тілдің ең кіші бөлшегі. Сөйлем ойды білдіруімен қатар екінші бір ерекшелігі: оның белгілі дауыс ырғағы, интонациясы болады. Әр сөйлем бас әріппен басталып жазылады.
Сөйлем түрлері
Сөйлем айтылу мақсаты мен интонациясына қарай хабарлы, сұраулы, бұйрықты және лепті сөйлем болып бөлінеді.
Хабарлы сөйлем - айтылу мақсаты хабарлау, суреттеу, баяндауды білдіретін сөйлемнің түрі. Мысалы: Мен жалақы алдым.
Сұраулы сөйлем - жауап алу мақсатымен айтылған сөйлем.
Сұраулы сөйлемдер мынадай жолдармен жасалады:
а) Сөйлемде сұрау есімдігінің қолданылуы арқылы. Не үшін?
ә) ма, ме, ба, бе, па, пе, ша,ше шылауларының қолдануы арқылы. Жерім жаман ба?
б) ғой, қой, -ау,-еу шылауларының , ә, сірә сияқты оқшау сөздердің; болар, шығар, қайтеді, білемін деген көмекші сөздердің сұрау мәнінде қолданылуы арқылы:
– Осы ғой алған жоспары? – Иә, осы.
в) Сұрау интонация арқылы. Япырай, ие бермей кетпесе?
Бұйрықты сөйлем - біреуге бұйыру, тілек – өтініш ету мақсатында айтылған сөйлем. Бұйрықты сөйлемде интонация біркелкі бола бермейді: бірде хабарлы сөйлем интонациясымен айтылса, бірде лепті сөйлем интонациясымен айтылады да, соған сәйкес сөйлем соңында нүкте(.) я леп белгісі(!) қойылады. Бұйрықты сөйлемнің баяндауышы етістіктің бұйрық рай тұлғасынан және бұйрық не шартты рай тұлғасына тілек-өтініш мәнді –шы, -ші жұрнағының үстеуі арқылы жасалады. М: Бар! Шап! Жиып кел тегіс! – деді...
Лепті сөйлем - айтушының көңіл күйін (қуану, ренжу, зеку, алу, өкіну т.б.) білдіретін сөйлем. Лепті сөйлем ерекше әуенмен айтылып, дауыс ырғағы сөйлем соңында да көтеріңкі қалыпта болады. Соған сәйкес сөйлем соңында леп белгісі (!) қойылады. Құнанбай қатты зекіп қалып:
Жә, тоқтат! – деді. (М.ә)
5. Төмендегі сөйлемдерді лепті сөйлемге айналдырыңыз.
Мынау қоян жепті ғой.
Не күдігіңіз бар еді?
Қандай айғақ таптыңыз?
Телғараның оянбағанын қарашы.
6. Берілген хабарлы сөйлемдерді сұраулы сөйлемдерге айналдырыңыз.
Менің ағаларым - өте жақсы адамдар. Тоғжан өлең айтады. Жұмысшылар зауытқа барады. Мен теміржол бекетінде жұмыс істеймін. Қонақтар төргі бөлмеде дастархан басында отырады. Жеңіс машинасын әдемілеп жуады. Сәбит ауыр жұмыс істеп отыр. Назым емтиханды жақсы тапсырып жатыр.Сіздер дәлізде қазақша сөйлеп тұрсыз.
ІІ сабақ. Қазақтың ұлы компазиторлары мен әншілері. Сыдық Мұхамеджанов.