79. Дайце адзнаку крымінальнаму і крымінальна-працэсуальнаму праву бсср у 50-80-я гады.

У развіцці крымінальнага права на Беларусі вялікая роля належала агульнасаюзным законам. Усе змяненні і дапаўненні крымінальнага заканадаўства Беларускай ССР грунтаваліся на агульнасаюзных актах.

У разглядаемы перыяд крымінальнае заканадаўства развівалася падвух асноўных напрамках: значнае ўзмацненне барацьбы з найбольш цяжкімі і распаўсюджанымі злачынствамі, павышэнне крымінальнай адказнасці за іх учыненне і ў той жа час некаторае звужэнне сферы крымінальных рэпрэсій за ўчыненне дзеянняў, якія на дадзеным этапе не патрабавалі прымянення пакарання.

26 мая 1947 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР была адменена смяротная кара, а ў якасці вышэйшай меры пакарання прадугледжвалася зняволенне ў папраўча-працоўны лагерах тэрмінам на 25 гадоў. Аднак 12 студзеня 1950 г. смяротная кара была адноўлена ў адносінах да здраднікаў Радзімы, шпіёнаў і дыверсантаў, а ў 1954 г. прымяненне смяротнай кары было пашырана і на асоб, учыніўшых наўмысныя забойствы пры абцяжваючых акалічнасцях.

У 50-я гг. пачаўся працэс звужэння сферы крымінальнай адказнасці. Так, у 1955 г. была адменена крымінальная адказнасць за самавольны праезд у таварных цягніках, за продаж, абмен і водпуск на бок кіраўнікамі прадпрыемстваў і арганізацый абсталявання і матэрыялаў; у 1956 г. адмяняецца крымінальная адказнасць рабочых і служачых за самавольнае пакіданне рабочага месца, за прагул без уважлівай прычыны і інш.

25 снежня 1958 г. Вярхоўным Саветам СССР прыняты Асновы крымінальнага заканадаўства Саюза ССР і саюзных рэспублік, замяніўшыя Асноўныя пачаткі крымінальнага заканадаўства 1924 г. Аснова складалася з 4-х раздзелаў: агульныя палажэнні; аб злачынстве; аб пакаранні; аб прызначэнні пакаранняў і аб вызваленні ад пакаранняў. На базе саюзнага дакумента пачалася распрацоўка праекта новага КК БССР.

Новы Крымінальны кодэкс рэспублікі быў прыняты Вярхоўным Саветам БССР 29 снежня 1960 г. (уведзены ўдзеянне з 1 красавіка 1961 г.). КК складаўся з 2 частак. У Агульную частку ўваходзіла глава, у якой змяшчаліся новыя палажэнні аб прымусовых мерах медыцынскага і выхаваўчага характару. КК БССР прадугледжваў магчымасць вызвалення ад крымінальнай адказнасці ў выпадку, калі да часу разгляду справы ў судзе ўчыненае дзеянне страціла характар грамадска небяспечнага або сам вінаваты перастаў быць грамадска небяспечным. Вінаваты вызваляўся ад крымінальнай адказнасці таксама ў выпадку, калі дзякуючы сваім бездакорным паводзінам і сумленным адносінам да працы не мог быць прызнаны грамадска небяспечным да часу разгляду справы ў судзе.

Новы Крымінальны кодэкс захаваў такія інстытуты вызвалення ад крымінальнай адказнасці і пакарання, як сканчэнне тэрміну даўнасці прыцягнення да крымінальнай іадказнасці ці прыгавору, умоўна-датэрміновае вызваленне, амністыя ці памілаванне, атаксама ўпершыню ўводзіў такія, як перадача справы ў таварыскі суд або перадача вінаватага на парукі.

КК БССР рэгламентаваў прымяненне наступных відаў пакарання: пазбаўленне волі; ссылка; высылка; папраўчыя работы без пазбаўлення волі; пазбаўленне права займаць пэўныя пасады ці займацца пэўнай дзейнасцю; штраф; звальненне з пасады; грамадскае ганьбаванне; накіраванне ў дысцыплінарны батальён ваеннаслужачых тэрміновай службы; канфіскацыя маёмасці; пазбаўленне воінскага ці спецыяльнага звання. У выглядзе часовай выключнай меры пакарання рэгламентавалася прымяненне смяротнай кары. 3 25 да 15 гадоў скарачаўся тэрмін пазбаўлення волі і з 10 да 5 гадоў — максімальны тэрмін ссылкі. Памер утрымання з заработку пры назначэнні папраўчых работ памяншаўся з 25 да 20 %.

Крымінальным кодэксам быў канкрэтызаваны інстытут ўмоўнага асуджэння з выпрабавальным тэрмінам у 5 гадоў (замест 10 паводле КК БССР 1928 г.). Упершыню давалася паняцце асабліва небяспечнага рэцыдывіста і агаворвал-ся, што да яго не маглі быць прыменены ўмоўна-датэрміновае вызваленне, амністыя і інш.

Асаблівая частка змяшчала главы аб відах злачынстваў:

1. дзяржаўныя злачынствы;

2. злачынствы супраць сацыялістычнай уласнасці;

3. злачынствы супраць жыцця, здароўя, свабоды і годнасці асобы;

4. злачынствы супраць палітычных, працоўных, жыллёвых і іншых правоў грамадзян;

5. злачынствы супраць асабістай уласнасці грамадзян;

6. гаспадарчыя злачынствы;

7. службовыя злачынствы;

8. злачынствы супраць правасуддзя;

9. злачынствы супраць парадку кіравання;

10. злачынствы супраць грамадскай бяспекі, грамадскага парадку і здароўя насельніцтва;

11. воінскія злачынствы.

У параўнанні з КК БССР 1928 г. у новым Кодэксе была істотна перабудавана структура Асаблівай часткі. Так, маёмасныя злачынствы дзяліліся на злачынныя дзеянні супраць сацыялістычнай і асабістай уласнасці, з'явіліся новыя главы аб крымінальна каральных дзеяннях супраць палітычных, працоўных, жыллёвых і іншых правоў гра-мадзян, супраць правасуддзя і інш. Шэраг злачынстваў выключаліся (дыскрэдытаванне ўлады, правакацыя хабару, прымушэнне да аборту, парушэнне правілаў гандлю), і, наадварот, прызнаваліся злачынствамі (напрыклад, самагонаварэнне) у выпадку іх учынення пасля прымянення мер грамадскага ці адміністрацыйнага ўздзеяння; звужаўся шэраг саставаў (напрыклад, выпуск недабраякаснай прадукцыі прызнаваўся злачынствам толькі ў выпадку неаднаразовасці ці буйных памераў).

Пазней у КК БССР 1960 г. былі ўнесены істотныя змяненні і дапаўненні. Так, у 1965 г. у КК быў уведзены артыкул, які прадугледжваў адказнасць за ўгон аўтатранспартных сродкаў без мэты іх выкрадання. Большая частка дапаўненняў была звязана з устанаўленнем крымінальнай адказнасці за дзеянні, што раней не ўтваралі складу злачынства: учыненае ўпершыню самагонаварэнне; загадзя не абяцанае ўкрывальніцтва; атрыманне хабару пры абцяжваючых акалічнасцях; нядбайнае выкарыстанне сельска-гаспаларчай тэхнікі; супраціўленне работніку міліцыі ці на-роднаму дружынніку, не спалучанае з насіллем ці пагрозай яго прымянення; скормліванне жывёле і птушцы хлебапрадуктаў; самавольнае без патрэбы спыненне цягніка; уцягненне непаўналетніх у п'янства і г. д.

У 1973—1975 гг. была ўстаноўлена крымінальная адказнасць: за давядзенне непаўналетняга да стану ап'янення; за угон паветранага судна; за дзеянні, якія садзейнічалі наркаманіі, а таксама ўдакладнена і павышана адказнасць за выраб і збыт моцных спіртных напіткаў і інш. Былі ўнесены значныя змяненні і дапаўненні, звязаныя з узмацненнем пакарання за шэраг цяжкіх злачынстваў (напрыклад, пашырана прымяненне смяротнага пакарання), а таксама папраўкі, якія змякчалі пакаранне за ўчыненне асобных крымінальна каральных дзеянняў.

Развіццё крымінальна-працэсуальнага заканадаўства дадзенага перыяду ішло ў напрамку ўстаранення ўсіх тых негатыўных з'яў у дзейнасці органаў расследавання, пракуратуры і суда, якія былі дапушчаны раней. 3 ліквідацыяй у 1953 г. Асобай нарады пры МУС СССР як неканстытуцыйнага органа быў адноўлены прынцып ажыццяўлення правасуддзя толькі судом, рэалізаваны паступовы пераход ад празмернай цэнтралізацыі судовага нагляду да пашырэння правоў пракурорскага нагляду, адменены працэсуальныя нормы, што абмяжоўвалі права абвінавачанага на абарону, і інш.

3 адменай у 1956 г. спрошчанага парадку вытворчасці па справах аб тэрарыстычных актах і тэрарыстычных арганізацыях, шкодніцтве і дыверсіях устанаўліваўся адзіны парадак судаводства па крымінальных справах.

Пасля прыняцця 25 снежня 1958 г. Вярхоўным Саветам СССР Асноў крымінальнага судаводства Саюза СССР і саюзных рэспублік быў распрацаваны новы Крымінальна-шпрацэсуальны кодэкс Беларускай ССР. Ён быў зацверджаны Вярхоўным Саветам БССР 29 снежня 1960 г. і ўступіў у дзеянне з 1 красавіка 1961 г. Складаўся з 7 раздзелаў і 34 глаў.

Кодэксам рэгламентаваўся адзіны працэсуальны парадак вядзення крымінальных спраў, выключалася спрошчанасць пры іх расследаванні, разглядзе і вырашэнні, удзялялася ўвага прыцягненню грамадскасці да работы па барацьбе са злачыннасцю. У новым КПК гаварылася не толькі аб забеспячэнні непазбежнасці пакарання, але і аб неабходнасці выяўлення прычын і ўмоў, што садзейнічалі ўчыненню злачынстваў, а таксама аб іх прафілактыцы.

Пазней КПК БССР быў дапоўнены новымі палажэннямі. Павялічылася колькасць артыкулаў, з'явіліся новыя главы і два раздзелы. Напрыклад, у 1966 г. у КПК быў ук-лючаны раздзел «Вядзенне спраў аб хуліганстве».

Для КПК БССР 1960 г. характэрна замацаванне адзінай сістэмы важнейшых прынцыпаў савецкага крымінальнага працэсу (прэзумпцыя невінаватасці, захаванне законнасці і ўстанаўленне ісціны па кожнай крымінальнай справе). Упершыню заканадаўча быў замацаваны прынцып ажыццяўлення правасуддзя па крымінальных справах толькі судамі. Ніхто не мог быць прызнаны вінаватым ва ўчыненні злачынства і пакараны інакш, як па прыгавору суда.

КПК замацаваў і такія важныя прынцыпы, як ажыццяўленне правасуддзя на аснове роўнасці грамадзян перад законам і судом; абавязковы ўдзел у судовым разборы народных засядацеляў і калегіяльны разгляд спраў; незалежнасць суддзяў і падпарадкаванне іх толькі закону; вядзенне судаводства на нацыянальнай мове ці на мове большасці мясцовага насельніцтва; галоснасць судовага разбору; забеспячэнне абвінавачанаму права на абарону і інш.

У 1966 г. у КПК былі ўведзены новыя артыкулы, якія рэгламентавалі парадак прыцягнення спецыялістаў да ўдзелу ў справе, умовы і парадак прымянення гуказапісу, кіназдымкі і іншых тэхнічных сродкаў пры правядзенні следчых дзеянняў; у 1970 г. КПК быў дапоўнены артыкуламі аб парадку ўтрымання пад вартай як меры стрымання, аб аба-вязковым удзеле абаронцы на папярэднім следстве з моманту аб'яўлення абвінавачанаму аб заканчэнні папярэдняга следства і па справах асоб, якія не валодалі мовай судаводства, а таксама абвінавачаных у злачынствах, за якія магла быць назначана смяротная кара.

У наступныя гады ўносіліся новыя папраўкі ў КПК. 3 моманту прыняцця КПК па 1992 г. колькасць артыкулаў у ім павялічылася з 399 да 411.

У разглядаемы перыяд быў прыняты шэраг важных нарматыўных прававых актаў, якія ў сувязі з чарговым этапам развіцця дзяржавы таксама змяніліся. Так, у 1969 г. ЦК КПСС і Савет Міністраў СССР зацвердзілі новы Прыкладны ўстаў калгасаў, у 1969 г. Вярхоўным Саветам БССР быў прыняты Кодэкс аб шлюбе і сям'і, у 1971 г. — Папраўча-працоўны кодэкс, у 1972 г. — Кодэкс законаў аб працы, у 1984 г. — Кодэкс аб адміністрацыйных правапарушэннях і інш. Усе гэтыя заканадаўчыя акты прымаліся ў адпаведнасці з агульнасаюзнымі Асновамі заканадаўства.

Такім чынам, заканадаўства ў пасляваенны перыяд развівалася ў напрамку ўмацавання пазіцый дзяржавы ва ўсіх ферах праваадносін. Разам з тым неабходна падкрэсліць, то што заканатворчасць у дзяржаве па-ранейшаму грунтавалася на дырэктыўных указаннях Камуністычнай партыі, распрацаваных на з'ездах і пленумах. У сувязі з гэтым многія палажэнні і прававыя нормы ўводзіліся ў заканадаўчыя акты з прапагандысцкай мэтай і не мелі рэальных гарантый.

Заканадаўчыя акты, прынятыя Вярхоўным Саветам БССР самастойна, паўтаралі палажэнні саюзных законаў ці адпавядалі ім. У рэдкіх выпадках у іх можна выявіць нешта сваё, асаблівае. Але калі гэта «сваё», «асаблівае» і ўносілася, то толькі па нязначных пытаннях, якія не закраналі інтарэсаў СССР.