қолданылады.

814.Жүктеме (ЖАҚҚ кезінде) қосылатын (РАЖ кезінде бөлiп тасталатын қосымша жүк түсiрумен қолдану қажеттiлiгі әр уақытта, жиiлiктi төмендетудi шектеудiң құрылғылары үшiн тексерiлетiн параметрлерге, тағы басқаларға жиiлiкке нұсқаушы материалдармен тағы басқалар ТПҚ сәйкес энергия жүйелерін пайдалану кезінде анықталады.

10.Жиiлiктің жоғарылауын автоматты шектеу

815.Жылу электр станцияларының жиiлiгін ретсiз жоғарылатуды болдырмау мақсатында автоматика 52-53 Гц жоғары жиiлiкті жоғарылатуға жұмыс iстейтiн құрылымдарды қолдануға тиiстi жүктеме тастау шарттарындағы едәуiр үлкенiрек қуат электр станцияларымен параллель жұмыс iстейтiн мақсатта қолданылуы тиiс. Бұл құрылымдар, ең алдымен, СЭС генераторларының бiр бөлiгiн ажыратуға жұмыс iстеуi тиіс. СЭС жүктемемен, мүмкіндігінше олардың қуатымен ЖЭС бөлiмше жұмыс iстейтiн құрылымдардың қолданылуы мүмкiн.

Бұдан басқа, СЭС тек қана көздеуі тиiс болатын энергия жүйелерінің түйiндерiндегi, ұзақ жоғарылату жиiлiгі шектен шықпайтын олардың реттеу диапазоны энергия блоктар жүктемесiнiң жанында мәнмен шектейтiн құрылымдар ЖЭС болатын түйiндердегi қозғағыш жүктеменiң қалыпты жұмысымен ғана қамтамасыз ету үшiн генераторлардың бiр бөлiгi 60 Гц мәнмен жиiлiктің авариялылығы жоғарылауын ажырату есебiнен шектейтiн құрылымдарды көздеуі тиiс.

11.Кернеудің төмендеуін автоматты шектеу

816.Кернеудің төмендеуін автоматты шектеу құрылғылары энергия жүйесінің кейiнгі авариядағыдай жұмыс iстеуі жағдайларында жүктеме орнықтылығының бұзылуын және тасқынның туындауын болдырмау мақсатында көзделуі тиіс.

Көрcетiлген құрылғылар кернеуден басқа параметрлер, туындыны қоса алғанда кернеу, мәннен басқа, және синхрондық машиналар, реакторлардың компенсатор құрылғыларының жылдамдатуы, ажыратуды, қоздыруды еселеулерге әсер етедi және ерекшелiк ретiнде негiздеме торлық iс-шаралар және бар болу жеткiлiксiздiктiң жанында - тұтынушыларды ажыратуға тексередi.

12.Кернеудің жоғарылауын автоматты шектеу

817.Желі фазаларының біржақты ажыратылуынан туындайтын және соның нәтижесінде жоғарғы кернеудің электр тарату желілерінің, электр станциялары мен қосалқы станцияларының жоғары вольтты жабдығына әсер ету ұзақтылығын шектеу мақсатында автоматика құрылғыларының қолданылуы тиіс, олар кернеудің номиналды кернеуінен 110-130 %-ға жоғарылау барысында іске қосылады, қажет болған жағдайда – электр тарату желілері бойынша реактивті қуаттың мәні мен бағытын бақылауы тиіс.

Бұл құрылғылар уақыты бойынша белгілі бір шекке дейін әсер етуі тиіс. Бұл уақыт рұқсат етілген аса кернеуліктің ұзақтығынан және атмосфералық, коммутациялық аса кернеуліктер мен тербелістер ұзақтығынан құралғандығы ескерілуі тиіс, соның ішінде бірінші кезекте – шунтталушы реакторлардың қосылуына кететін уақыт та ескерілуі тиіс (егер электр станциялары мен қосалқы станцияларда кернеудің жоғарылауы болған жағдайда). Егер электр станцияларында немесе қосалқы станцияларында ажыратқыштары бар шунтталушы реакторлар болмаған жағдайда немесе реакторлар қосылуы кернеудің қажетті төмендеуіне әкелмесе, құрылғылар кернеудің жоғарылауына әкелген желіні ажыратуы тиіс.

13.Жабдықтың асқын жүктемесін автоматты болдырмау

818.Жабдықтың асқын жүктемесін автоматты болдырмау құрылғылары желідегі, трансформаторлардағы және бойлық компенсатор құрылғыларындағы мұндай ток әсерінің ұзақтығын шектеу үшін, яғни рұқсат етілген әсер ету ұзақтығынан аса ұзақ әсерін тигізбеу үшін қолданылады. Олардың әсер ету ұзақтығы кемінде 10-20 мин төмен болуы тиіс.

Көрсетілген құрылғылар электр станциялары жүктемесін арылтуға, тұтынушыларды ажыратуға және жүйенің бөлінуіне, ал соңғы сатыда – аса жоғары жүктемелі қондырғылардың ажыратылуына әсер етуі тиіс. Бұл ретте орнықтылықтың бұзылуына және тағы басқа жағымсыз нәтижелерге жол бермеу шаралары қабылдануы тиіс.

14.Телемеханика

819.Телемеханика құралдары (телебасқару, теле дабыл беру, телеөлшеу және телереттеу) жалпы жұмыс режимімен байланысқан аймақ бойынша шашыраңқы орналасқан электр қондырғыларын диспетчерлік басқару және үзбей бақылау үшін қолданылуы тиіс.

Сонымен қатар телемеханика құралдары ЖҚАР жүйелердің, апатқа қарсы автоматика және тағы басқа да реттеу және басқару жүйелік құрылғылардың белгі беруін тележеткізу үшін де қолданады.

820.Электр қондырғыларының телемеханизациялау көлемдері салалық немесе ведомстволық шарттарында анықталып, автоматтау көлемдерімен орнатылуы тиіс. Бұл жағдайда телемеханизациялау құралдары, бірінші кезекте, негізгі коммутациялық қондырғылардың жай-күйі туралы, апаттық жағдайлар немесе апаттық күйлер пайда болған жағдайлардағы өзгерістер туралы мәліметтер жинақтау үшін, сонымен қатар кезекпен қосу өндірісі бойынша (жоспарлық, жөндеу, жедел) бұйрықтардың орындалу барысын немесе пайдаланушы персоналдың режимін жүргізу үшін қолданылады.

Персоналдың тұрақты кезекшілігін қажет етпейтін электр қондырғылары үшін телемеханизациялау көлемі қосалқы станциялардағы жабдықтардың жай-күйін бақылауды қамтамасыз етуі тиіс. Кернеуі 35 кВ және одан төмен қосалқы станцияларында қарапайым теле белгі берудің (теледабыл) қолданылуына жол беріледі, рұқсат етіледі (екі және одан да көп апаттық, алдын-ала теле белгі беру).

821.Кәсіпорынды автоматты басқару жүйесі құрамында телебасқару күрделі тораптарда жұмыс істейтін электр қондырғылардың сенімді және экономикалық жағынан тиімді жұмыс режимдерін орнатуға арналған есептерін шешу көлемі ескерілуі тиіс.

Телебасқару персоналдың кезекшілігін қажет етпейтін объектілерде қолданылуы тиіс. Оны персонал кезекшілігі тұрақты объектілерде пайдалану кезінде басымдық шарттары айқындалуы тиіс.

Телебасқарылатын электр қондырғылары үшін телебасқару операциялары, қорғау және автоматика құрылғылары әсері сияқты, жергілікті орында қосымша жедел ауыстыруларды талап етпеуі тиіс.

Телебасқаруды кәсіпорынды автоматты басқару жүйесінің құрамында қолданғанда мыналар ескерілуі қажет: жергілікті автоматтандыруға қарағанда телебасқару қосалқы станциялардың жедел әрі икемді басқарылуын қамтамасыз етеді.

822.Теледабыл:

1)электрмен қамтамасыздандыру барысында маңызды мәні бар диспетчерлік пунктілердің қарамағында немесе жедел басқарылуында болатын электр қондырғылардың негізгі коммутациялық жабдықтардың күйі мен жағдайларын көрсету үшін;

2)диспетчерлік ақпараттық жүйелерге ақпарат енгізу үшін;

3)апаттық немесе алдын-ала белгі беру синалдарын жеткізу үшін көзделуі тиіс.

Бірнеше диспетчерлік пункттердің жедел басқаруындағы электр қондырғыларының теледабылы жоғары орналасқан диспетчерлік пунктілеріне ретрансляциялау арқылы беріледі немесе төмен орналасқан диспетчерлік пунктілерінде жинақталған ақпаратты іріктеу үшін берілуі тиіс.

Жоғарғы деңгейлерге ақпаратты ретрансляциялау үздіксіз және диспетчерлік ақпараттық жүйелерде қолданылатын талапқа сәйкес болуы тиіс.

Электр қондырғылар жабдықтарының жай-күйі мен жағдайы туралы ақпарат беру немесе теледабыл үшін датчик ретінде бір қосалқы контакт (түйіспе) немесе реле-қайталағыш контактісі қолданылуы тиіс.

823. Телеөлшеу барлық электрмен қамтамасыз ету жүйесінің тиімді жұмыс режимін бақылауға

және орнатуға қажетті негізгі электрлік және технологиялық параметрлерін жеткізуді және сонымен қатар, мүмкін болатын апаттық үдерістердің болдырмауын немесе жоюын қамтамасыз етуі тиіс.

Маңызды параметрлердің, сонымен қатар мынадай қайта трансляциялауға (ретрансляциялауға), қосуға немесе тіркеуге қажетті параметрлердің телеөлшеулері үздіксіз болуы тиіс.

Жоғары деңгейге ақпаратты қайта беру үздіксіз болуы тиіс және диспетчерлік ақпаратты жүйелерде қолданылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс.

Тұрақты бақылауды талап етпейтін параметрлердің телеөлшеулері (кернеуі 10 кВ және одан төмен желілері мен шиналарында) мерзімді түрде немесе шақырумен орындалуы тиіс.

Бақыланатын пункттерде телеөлшеулерді орындау барысында жергілікті параметрлердің есептелу қажеттілігі ескерілуі тиіс.

824.Телереттеу мақсатында телемеханика құралдарының қолдану барысында телемеханика құрылғыларына және байланыс арнасына (байланыс трактісі) қойылатын талаптар, электр қондырғыларының телемеханизацияландыру көлемдері біріктірілген энергожүйенің дәлдік, сенімділік және ақпараттық кешігу бөліктерінде жиіліктің және қуат ағынының жобасымен анықталуы тиіс. Жиілік пен қуат ағынының автоматты реттеу жүйесіне қажетті параметрлердің телеөлшеуі үздіксіз орындалуы тиіс.

Қуат ағынын өлшеу үшін қолданылатын, сонымен қатар теле реттеу белгі беруін негізгі немесе топтастырылған реттелуші электр станцияларына жеткізуін орындайтын теле беру трактісі қайталанған (тәуелсіз) телемеханика арнасымен жабдықталуы тиіс.

Телемеханика құрылғыларында құрылғылар немесе байланыс каналында түрлі зақымданулар болғанда автоматты реттеу жүйесіне әсер ететін қорғаныстар қарастырылуы тиіс.

825.Әрбір жеке жағдайда телемеханизацияландыру мәселелерін электрмен, газбен, сумен, жылумен және ауамен жабдықтау және көшені жарықтандыру, өндірістік үдерістерді басқару және бақылау жүйелерінде бірлесіп шешу тиімділігі (әсіресе телемеханика мен диспетчерлік тармақтардың желілерін орындағанда) қарастырылуы тиіс.

826.Машиналық залдан, жоғарылату қосалқы станцияларынан және басқа да электр станцияларының жабдықтарынан орталық басқару пунктісіне дейінгі қашықта орналасқан ірі қосалқы станциялары мен көпгенераторлы электрлік станциялар үшін, техникалық тиімділігін ескере тұра, объектішілік телемеханизацияландыру құралдарын қолдануды қарастырған жөн. Объектішілік телемеханизацияландыру құралдарының көлемі электр станцияларды технологиялық басқару талаптарына және белгілі бір жобалаудың техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне сәйкес таңдалуы қажет.

827.Бір диспетчерлік пунктте әртүрлі телемеханика жүйелерін бірлесіп қолданғанда диспетчерлердің операциялары бірдей болуы тиіс.

828.Телемеханика жүйелерін қолданғанда ажырату мүмкіндігі әрдайым қол астында болуы тиіс: 1) бір мезгілде тізбектің айтарлықтай ажырауына әкелетін құрылғылар көмегімен барлық

телемеханизация және телебасқару тізбектері үшін; 2) зерттеу блоктары арқылы және басқа да құрылғылар көмегімен құралатын тізбектің

айтарлықтай ажыратуына әкелетін әрбір обьектінің телебасқару және теле белгі беру тізбектерін арнайы қысқыштар.

829.Телемеханика құрылғыларының сыртқы байланыстары осы Қағидалардың 15-тарауының талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.

830.Электр өлшеуіш түрлендіргіш-аспаптары стационарлық электрөлшеуіш аспап болғандықтан, 6-тараудың талаптарына сәйкес орнатылуы тиіс.

831.Телемеханика арнасы ретінде басқа да мақсатқа бөлінген арналар қолданылуы мүмкін: өзіндік сымдық арналары (кәбілдік және әуелік, толтырылған және толтырылмаған (тығыздалған және тығыздалмаған), әуелік желіге және тарату желілеріне арналған жоғары жиілікті арналары, радио және радиорелелік байланыс арналары.

Телемеханика арнасын ұйымдастыру әдісін таңдау, бар арналарды пайдалану немесе бөлек арналарды ұйымдастыру; алдын-ала белгілеп, тапсырыс беру қажеттілігі техникалық экономикалық тиімділігімен, қажетті сенімділігімен анықталуы тиіс.

832.Телемеханика аппаратурасын және байланыс каналын тиімді қолдану барысында ақпаратты беру сенімділігін және нақтылығын қамтамасыз ету үшін:

1) бір кернеулі бірнеше қатар орналасқан әуе желілерінің қуатын телеөлшеу барысында қуаттар қосындыларының бір телеөлшеуіші ретінде қабылдау қажет;

2)бақыланатын пунктінде шақырумен телеөлшеулерді орындау үшін біркелкі өлшеулерге арналған жалпы құрылғыларды қолдануға, ал диспетчерлік пунктте – түрлі бақыланатын пункттерден келген өлшеуге арналған жалпы құрылғыларды пайдалануға; бұл жағдайда өлшеулерді бір мезгілде қабылдау немесе жіберу мүмкіндігі қарастырылмаған.

3)телеөлшеулер көлемін азайту үшін, оларды бақыланатын параметрлердің шектік мәнінің теле белгі беруімен немесе белгіленген нормадан ауытқыған параметрлер туралы белгі беру және тіркеу құрылғыларымен ауыстыру мүмкіндігін қарастыруға;

4)үздіксіз теле өлшеулер мен теле белгі беруді бір мезгілде беруге телемеханиканың кешенді құрылғыларын пайдалануға;

5)телемеханиканың бір ақпаратты беруші құрылғысынан бірнеше диспетчерлік пунктке жеткізу жұмысына және диспетчерлік пунктісінің бір телемеханика құрылғысынан бірнеше бақыланатын пункттеріне жеткізуіне, атап айтқанда, қалалық және ауылдық тарату тораптарынан ақпарат жинақтау үшін;

6)электрленген темір жол бөліктерінің диспетчерлік пункттерінен берілген телеөлшеу және теле белгі беру ақпараттарын электр торап мекемелерінің диспетчерлік пунктіне ақпаратты қайтадан трансляциялауға рұқсат етіледі.

833. Бақыланатын және диспетчерлік тармақтарының телемеханика құрылғыларының қоректенуі (негізгісі мен қосалқысы) телемеханика және байланыс арнасының қоректендірілуімен бірлесе орындалуы тиіс.

Бақыланатын тармақтарының телемеханика құрылғыларының жедел айнымалы токпен қосымша қоректенуі тек қорек көзінің қосымша көзі болған жағдайда ғана орын алады (шиналар жүйесінің басқа да секциялары, қосымша кірістері, байланыс каналы құрылғыларының аккумуляторлық батареялары, кірісте кернеу трансформаторлары, байланыс конденсаторларының және басқа да қажетті құрылғылардың бар болған жағдайларында орын алады). Егер басқа да бір мақсаттарды қоректендірудің қосымша көздері қарастырылмаған болса, онда телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі қарастырылмайды. Жедел токты аккумуляторлық батареялары бар бақыланатын пункттердің телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі түрлендіргіш арқылы орындалады. Біріктірілген энергия жүйесінде және электр тораптарының мекемелерінде орналасқан телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі байланыс арнасы мен телемеханика құрылғыларының қоректенуі тәуелсіз көзінен (тұрақты токты айнымалы токқа түрлендіретін аккумуляторлық батареяларынан, іштен жану қозғалтқыш-генераторларынан) бірлескен түрде орындалуы тиіс.

Негізгі көздердің электрмен қамтамасыз ету жүйесі істен шыққан жағдайда, қосымша қоректенуге көшу жұмысы автоматты түрде орындалуы тиіс. Өндіріс кәсіпорындарының диспетчерлік пункттерінің қосымша көздерінен қоректенуін іске асыру үшін, ең алдымен электрмен жабдықтаудың сенімділігіне талап қойылады.

834. Телемеханика аппаратуралары мен панельдерінің барлығы таңбалануға тиіс және де олар пайдалануға ыңғайлы жерде орналасуы тиіс.

835. Энергожүйені басқару қолданыстағы құрылымына сәйкес түрлі деңгейдегі диспетчерлік пункттер мен қосалқы станцияларының арасында деректер алмасу және диспетчерлік басқаруды ұйымдастыру үшін, қажетті техникалық сипаттамасы бар диспетчерлік байланыс арналары мен арнайы мәліметтермен ауысу арналарын басқаруды ұйымдастыру үшін қажет.

Кем дегенде екі байланыс арнасы мен деректермен алмасу каналдарын мынадай жағдайларда ұйымдастыру қажет:

1)ҚР Бірыңғай электр энергетикалық жүйесінің Диспетчерлік басқару орталығына байланыстыру

арналары;

2)ҚР Электр қуаты және энергиясы Нарық операторының Диспетчерлік орталығын байланыстыратын арналар;

3)энергия жүйелері арасындағы арналар (ұлттық және өңірлік маңызы бар);

4)220 кВ және одан жоғары қосалқы станциялар арналары;

5)жүйелік мақсаттағы 110 кВ қосалқы станциялар арналары;

6)10 МВт-тан астам электр энергиясын өндірушімен байланысатын арналар;

7)қуаты 5 МВт-тан астам электр энергиясын тұтынушымен байланыстырушы арналар;

8)электр тарату желілері жүйелік мәні бар электр энергиясын тұтынатын энергоорталықтар

арналары;