23Раскол кальвшгсцкага руху, з'яуленне арыянства у вкл. Два на-прамк1 арыянства.

Антытрынитарыи. У сярэдз1не 60-х гадоу XVI ст. (каля 1563 - 1565) у кальв1н1сцк1м руху адбыуся раскол. З шэрагау кальв1н1стау вылучыуся больш радыкальны напрамак пратэстантызму, прых1льн1к1 якога атрымал1 адразу некальк1 назвау: арыянау, антытрын1тарыяу, польск1х 1 л1тоуск1х братоу, соцын1ян, ун1тарыяу.

Рух 1 вучэнне антытрынитарыяу бярэ пачатак у II - III стст., кал1 тольк1 усталёувал1ся асноуныя дагматы хрысц1янства. Рэл1г1йную аснову вучэння выклау прэсв1тэр Арый з Александры!, як1 л1чыу Хрыста не Бога-чалавекам, адз1насутным з Богам-айцом, а проста чалавекам (Езусам з Назарэту). Езус, на думку арыян, тольк1 вызначыу шлях да выратавання

У эпоху Рэфармацы1, у перыяд барацьбы пратэстантызму супраць катал1цкай царквы прыхильники Рэфармацы1 зноу пачал1 адраджаць вучэнне Арыя у Заходняй Еуропе, за што 1х назвал1 арыянам1. Пакольк1 арыяне адмаулял1 дагмат аб Святой Тройцы, аб адз1насутнасц1 трох 1пастасяу Бога, 1х называл1 таксама антытрын1тарыям1.

Адз1н з заходнееурапейск1х прапаведн1кау антытрын1тарызму - Фауст Соцын (1536 - 1609 гг.) - у 1551 г. перасял1уся у Польшчу 1 паклау пачатак аднаму з найбольш пашыраных нак1рункау антытрын1тарызму, яго пры-х1льн1кау у Польшчы 1 ВКЛ пачал1 называць таксама соцын1янам1.

Пасля забароны антытрынитарызму у Рэчы Паспал1тай у сяр. XVII ст., яго прыхильники знайшли прыстан1шча у Н1дэрландах, АнглИ, ЗША, дзе атрымал1 назву ун1тарыяу (прызнаюць прынцып адз1насутнасц1 Бога).Два напрамк1 антытрын1тарнага руху. Апрача тэалаг1чных, пры-х1льн1к1 адроджанага у ВКЛ арыянскага вучэння актыуна абмяркоувал1 дзве групы грамадска-пал1тычных праблем. Першая была звязаная з аднос1нам1 да уласнасц1: ц1 можа арыянская шляхта валодаць маёнткам1 (вял1кай маёмасцю наогул), мець прыгонных сялян, карыстацца вын1кам1 1х працы, устанаул1ваць для сва1х прыгонных паншчыну 1 г. д.

Другая група была звязана з аднос1нам1 да дзяржавы: пытанн1 характару инстытутау дзяржаунай улады, адносинау да 1х веруючых, асаб1стых правоу 1 грамадск1х абавязкау, аддзяленне свецкай улады ад царкоунай,

У залежнасц1 ад адказау на гэтыя пытанн1 у арыянстве вылучал1ся два напрамк1.

24.Палгтычныя 1 прававыя погляды С. Буднага 1 В. Цяпшскага-Амельянов1ча.

Пал1тычныя 1 прававыя погляды правага крыла аптытрын1тарыяу ад-люстроувал1 погляды сярэдняй шляхты 1 заможных гараджан. Сцвярджала-ся, па-першае, што арыянская шляхта можа валодаць маёнткам1, мець прыгонных сялян, карыстацца вын1кам1 1х працы, тольк1 аднос1ны пам1ж шлях-тай 1 прыгонным1 не пав1нны выходз1ць за рамк1 хрысц1янскай марал1. Што тычыцца аднос1нау да дзяржавы, то яны сцвярджал1, што арыян1н пав1нен плац1ць падатк1, можа займаць дзяржауныя пасады, выконваць во1нск1 абавязак 1 нават прымаць удзел у вайне, кал1 яна нос1ць справядл1вы (аба-рончы) характар.С. Будны. (каля 1530 - 1593 гг.). Ён закончыу Кракауски ун1верс1тэт са ступенню бакалаура ф1ласоф11Пасля вяртання на радз1му далучыуся да кальв1н1стау, пераклау на беларускую мову 1 выдау у свет пратэстанцк1 "Катэх1з1с". Пал1тыка-прававыя погляды С. Буднага выкладзены у яго творах "Катэх1з1с" (1562 г.) 1 "Аб свецкай уладзе" (1583 г.). У адрозненш ад прадстаун1коу левай, радыкальнай плын1 арыянства, С. Будны не быу пра-ц1ун1кам прыватнай уласнасц1. Ён ухваляу 1снуючую саслоуную сацыяльную с1стэму, права шляхты валодаць маёнткам1, мець прыгонных сялян 1 чэлядзь нявольную. Рашуча асуджае спробы паустання супраць прыгону, адмоуна став1цца да Сялянскай вайны у тагачаснай Герма­н11, апраудвае карныя дзеянн1 феадалау у аднос1нах да

Ён л1чыу, што дзяржауная улада мае боскае паходжанне 1 ёй неабходна падпарадкоувацца. "Улада - рэч добрая, неабходная 1 карысная, - шсау ён. - Трэба задавальняцца тым прадстауш-ком улады, якога бог дау гэтай крайне" [5, с. 53]. Таму сапраудны хрысц1я-н1н, на думку С. Буднага, не пав1нен ух1ляцца ад пал1тычнай дзейнасц1, а наадварот, прымаць у ёй актыуны удзел: займаць любыя дзяржауныя паса-ды, звяртацца у суд, весц1 судовыя працэсы, 1 нават выконваць абавязк1 суддз1, пакольк1 усё гэта не супярэчыць евангельскаму вучэнню.

Пал1тычным 1дэалам С. Буднага была манарх1я, абмежаваная саслоуным прадстаун1цтвам 1 законам1. Разважаючы аб асобе 1дэальнага манарха, С. Будны у сва1м творы "Аб свецкай уладзе" парауноувае хрысц1янскага адукаванага гаспадара з манархам язычн1цк1м, жорстк1м тыранам 1 дэспа-там. Кал1 галоунай мэтай першага з'яуляецца агульнае дабро, то язычн1цк1 гасудар зыходз1ць з прынцыпу "да будзе мая воля", абап1раецца на страх 1 нас1лле. Хрысц1янск1 манарх пав1нен абараняць удовау 1 с1ротау, п1льна кантраляваць выкананне правасуддзя, быць справядл1вым, добрым, мудрым, усебакова адукаваным,

С. Будны шмат уваг1 удзял1у праблеме вайны 1 м1ру. У адрозненне ад прых1льн1кау левага крыла антытр1н1тарызму, як1я выступал1 супраць удзелу сапраудных хрысц1ян у войнах, ён у сва1х творах падтрымау традыцыю падзелу войнау на справядл1выя 1 несправядл1выя. Справядл1вым1 С. Буд-ны прызнавау войны, як1я вядуцца дзеля абароны Айчыны. Сапраудны хрысц1ян1н пав1нен прымаць удзел у такой вайне.

В. Цяпшск1-Амельянов1ч. Паплечникам С. Буднага, прых1льн1кам поглядау правых антытрыштарыяу быу В. Дяшнсю з Полаччыны. С1стэ-матычнай адукацыи, як аб гэтым можна меркаваць па словах самога В. Ця-шнскага, ён не атрымау. Каля 1580 г. В. Цятнсю у радавым маёнтку Цяп1не стварыу "убогую друкарню" 1 на уласныя сродк1 "з зычливости к моей отчизне" выдау у ёй "Евангелле" на беларускай мове са сваёй прадмовай.

У прадмове В. Цяп1нск1 рэзка раскрытыкавау духавенства, якое не клапац1лася пра разв1ццё навук1 1 асветы народа. Ён выказауся за адкрыццё школ на беларускай мове, даступных простаму народу,

Акрамя агульных з С. Будным поглядау, В. Цяп1нск1 выказвау 1дэю адз1нства 1 дружбы славянск1х народау, 1х значнай рол1 у г1сторы1 чалавецтва. Выказваючыся супраць зняважл1вых аднос1н феадалау да роднай мовы, культуры, ён падкрэсл1вау, што гатовы "разам з Радз1май заг1нуць", або кал1 шляхта апамятаецца, "разам з ёй уваскрэснуць