62Пал1тычныя 1 прававыя погляды дзеячоу групы "Гоман".

«Гоман». Культурна-асветнщкая праца беларусюх адраджэнцау з са-мага пачатку была цесна звязана з барацьбой за пал1тычныя 1 сацыяльныя змены у краине.

Ул1чваючы, што пераважную частку усяго беларускага насельн1цтва складала сялянства, разв1ццё нацыянальнага руху пайшло пад адзнакай неанародн1цк1х 1дэй "сялянскага сацыял1зму".

Тэма сацыяльнага 1 беларускага нацыянальнага вызвалення упершы-ню прагучала у беларуск1х народн1кау, дзеячау групы "Гоман", якая узн1-кла у 1884 г. сярод студэнцкай моладз1 у Пецярбурзе. Група падзяляла пра-грамныя 1 арган1зацыйныя погляды народн1цкай парты1 "Народная воля" 1 1мкнулася стаць яе абласной арган1зацыяй у Беларус1. Праграмныя уста-ноук1 групы "Гоман" был1 сфармуляваны у артыкулах, змешчаных у двух нумарах часоп1са з той жа назвай.

У сва1м часоп1се "гоманауцы" выказвал1 прых1льнасць да 1дэй "ру-скага абшчыннага сацыял1зму". Пры гэтым яны ясна бачыл1, што на боль­шай частцы Беларус1 сельскай абшчыны ужо не 1снавала, што разбурэнне абшчыны 1дзе з Захаду на Усход.

Акрамя сацыял1стычных 1дэй "гоманауцы" шмат уваг1 удзялял1 на-цыянальнаму пытанню. Яны абгрунтоувал1 сам факт 1снавання беларускай нацы1 як самастойнай супольнасц1 людзей, яе права на сацыяльнае 1 куль-турнае разняволенне. Адносна Беларус1 аутары адзначал1, што яна мае усе арыг1нальныя якасц1, як1я самым натуральным чынам вылуча-юць яе у асабл1вую галину славянскага племена.

На 1х думку, Радз1ма тольк1 тады можа забяспечыць сваю самастой-насць, кал1 яна "сама, сва1м1 уласным1 с1лам1 даб'ецца свабоды, сама уладкуецца"

Для выхавання народа у духу нацыянальнай свядомасц1 1 падрыхтоу-к1 яго да барацьбы за незалежнасць нацыянальная 1нтэл1генцыя пав1нна, на 1х думку, па-першае, пачаць выданне спецыяльнага беларускага друкавана-га часоп1са, 1, па-другое, стварыць самастойную беларускую рэвалюцый-ную арган1зацыю, якая будзе мець цесныя аднос1ны са сва1м1 рэг1яналь-ным1 аддзяленням1.

Група "Гоман" адной з першых сярод народн1цк1х груповак узняла пытанне пра федэрал1зм, прычым не у анарх1чнай народн1цкай трактоуцы, а як форму саюза пам1ж асобным1 часткам1 дзяржавы або нацыям1, што уваходзяць у яе склад.

Вырашэнне як сацыяльнага, так 1 нацыянальнага пытанняу белару-ск1я народн1к1 звязвал1 са звяржэннем царызму. Рас1я 1м бачылася у буду-чым канфедэрацыяй асобных дэмакратычных рэспубл1к, уладкаваных на прынцыпах свабоднага пагаднення пам1ж 1м1

63Пал1тычная 1 прававая 1дэалог1я парты1 "Беларуская сацыял1-стычная грамада".

Беларуская сацыял1стычная грамада. У канцы XIX ст. ствараюцца гуртк1 "Беларускай народнай асветы", арган1заваныя студэнтам1-белару-сам1. Яны 1снавал1 у Маскве, Пецярбурзе, В1льн1, Гродне, М1нску. У 1х праграмах прадугледжвалася "распаусюджанне беларускай нацыянальнай школы для народа". Аднак супрацьдзеянне царск1х уладау справе нацыя-нальнага адраджэння Беларус1 вельм1 хутка прывяло да стварэння на 1х базе рэвалюцыйных арган1зацый. Так, з1мой 1901 - 1902 гг. у Пецярбурзе ствараецца арган1зацыя пад назвай Беларуская рэвалюцыйная партыя (БРП). З БРП у другой палове 1903 г. выдзяляецца Беларуская рэвалюцый-ная грамада, якая прыкладна з 1904 г. атрымл1вае назву Беларуская сацыял1стычная грамада (БСГ).Арган1затарам1 1 к1раун1кам1 парты1 был1 браты Луцкев1чы, В. Ла-стоуски, К. Кастравицки (К. Каганец), 1 1нш.На першым з'езде, як1 адбыуся у 1903 г., БРГ прыняла праграму, у якой характарызавала сябе як сацыял1стычную арган1зацыю "беларускага працав1тага народа" Сваёй канчатковай мэтай яна абвясщла зн1шчэнне кап1тал1стычнага ладу 1 пераход у грамадскую уласнасць зямл1, яе нетрау, сродкау вытворчасц1 1 камун1кацый. Тэрм1новай задачай став1лася звяржэнне самадзяржауя у Рас11 ва узаемадзеянн1 "з пралетарыятам ус1х народау Рас1йскага гасударства"

Праграма БРГ фактычна спалучала у сабе 1дэ1 як сацыял-дэмакра-тычных, так 1 народн1цк1х партый. У адрозненне ад першых, БРГ не право-дз1ла прынцыповай розн1цы пам1ж пралетарыятам, сялянствам 1 1ншым1 групам1 працоуных. Iдэя класавай барацьбы - базавая у марксизме - пры-знавалася грамадоуцам1 у агульным сэнсе 1 адмаулялася фактычна унутры беларускай нацы1. Партыя 1мкнулася знайсц1 апору 1 у рабочым класе, 1 у сялянстве, 1 у 1нтэл1генцы1 [6, с. 173].Праграма БРГ не вызначала форму будучага дзяржаунага ладу кра1-ны. У нацыянальным пытанн1 партыя выступала за тое, каб "усе народы мел1 як найбольшую свабоду", а самай жаданай формай забеспячэння на-цыянальнай свабоды у часе кап1тал1зму яна прызнавала дэмакратычную рэспубл1ку. Пал1тычную аснову яе пав1нны был1 скласц1: дэмакратычныя выбары, народнае заканадауства, "спауненне найвысшай уласц1 праз Кан-стытуцыйны сход", стварэнне народнага апалчэння замест пастаяннай ар-м11, роунасць перад законам 1 судом, выбарнасць суда 1 1ншыя дэмакра-тычныя правы 1 свабоды.У блок сацыяльных патрабаванняу уваходз1л1: усталяванне 8-гадз1н-нага працоунага дня, памер м1н1мальнай працоунай платы, роуная плата за роуную працу мужчынам 1 жанчынам, дзяржаунае страхаванне, бясплатная медыцынская дапамога 1 1нш.У аснову аграрнай праграмы парты1 была пакладзена эсэрауская 1дэя урауняльнага землекарыстання пасля скасавання прыватна зямельнай ула-снасц1. БРГ заяуляла пра неабходнасць прапаганды "1дэй усестаронняга сябравання 1 таварыствау" У студзен1 1906 г. на II з'ездзе БСГ была прынятая новая праграма, якая узмацн1ла сацыял-дэмакратычныя 1дэ1 у парты1. У праграме БСГ раб1лася заява аб тым, што партыя аб'ядноувае "працав1тую беднату Беларус1 без адрознення нацыянальнасцей з канчат-ковай мэтаю замены кап1тал1стычнага ладу сацыял1стычным". БСГ адмау-лялася ад эсэраускай 1дэ1 сацыял1зацы1 зямл1, якая была уключана у пер­шую праграму парты1. Замест яе высоувалася праграма мун1цыпал1зацы1, то бок стварэнне абласнога зямельнага фонду з казённых, удзельных, царкоуных землеуладанняу. Аграрная праграма парты1 фактычна супала з праграмай меншав1коу.Пасля паражэння рэвалюцы1 1905 г. у вын1ку рэпрэс1й левае крыло БСГ было аслаблена (А. Бурб1с быу зняволены у турму, А. Пашкев1ч выехала за мяжу).

Пасля гэтага л1дэры БСГ стварыл1 новую легальную газету на бела-рускай мове "Нашу н1ву", у якой з 1906 па 1915 гг. выкладал1 свае сацы-яльна-эканам1чныя 1 культурна-асветн1цк1я погляды.

Падчас Першай сусветнай вайны 1 акупацы1 Беларус1 БСГ фактычна прыпын1ла сваю дзейнасць.