65Беларуская мастацкая литаратура пачатку XX ст. Як фактар фарм1равання нацыянальнай свядомасц1

Вял1кае уздзеянне на фарм1раванне нацыянальнай свядомасц1 бела-русау у першыя дзесящгоддз1 XX ст. мела мастацкая л1таратура. Яе носьб1ты, беларуская разначынная 1нтэл1генцыя, звяртал1ся ужо не да паноу з надзеяй павярнуць 1х да народа, а непасрэдна да мужыка-беларуса.

Найбольш вядомым1 творцам1 эпох1 беларускага адраджэння был1 Я. Купала, Я. Колас, М. Багданов1ч, А. Пашкев1ч (Цётка), Карусь Каганец, Андрэй Зязюля, Тэматыка творчасц1 беларуск1х адраджэнцау працягвала традыцы1, як1я заклау Ф. Багушэв1ч. Яны разв1вал1 узнятыя паэтам тэмы, працягвал1 дзейнасць па фарм1раванню беларускай нацы1. Першапачатковым штурш-ком для творчасц1 большасц1 названых аутарау стала 1х ц1каунасць да бела-рускага фальклору.

Захапленне народнай творчасцю натуральна прыводз1ла да меркаван-ня пра лёс свайго народа, падводз1ла да 1мкнення забяспечыць яго, ня горшае за 1ншых нацый, 1снаванне.

Янка Купала адзначау, што яшчэ да пачатку сваёй творчасц1 "адчу-вау сацыяльную ды нацыянальную крыуду да беларускага працоунага лю­ду

Перашкоды для нацыянальнага 1 сацыяльнага разв1цця беларускага народа, для адраджэння беларускай культуры, як1я 1снавал1 у Рас1йскай 1мперы1, прывял1 беларуск1х л1таратарау у шэраг1 пал1тычных нацыяналь-ных арган1зацый, перш за усё у Беларускую сацыял1стычную грамаду

Адпаведна асноуным1 тэмам1 беларускай л1таратуры таго часу был1 абуджэнне нацыянальнай свядомасц1, прызыу да пал1тычнай 1 сацыяльнай барацьбы за свае правы. Ворагам1 беларускага народа выступаюць аднак не польск1 1 руск1 народы, а класы прыгнятальн1к1 - паны-паляк1 1 руская адм1н1страцыя. Менав1та апошн1я галоуныя вораг1 мужыка-беларуса.

Паэты спрабуюць дакрычацца да народа, каб ён паглядзеу збоку на свае пакутл1вае жыццё 1 адчуу усю яго жахл1васць, несправядл1васць.

Беларуск1я письменники-адраджэнцы суперажываюць народнаму жыц-цю, з паз1цый простага беларуса вызначаюць паняцц1 прауды 1 крыуды, справядл1васщ 1 несправядл1васщ, дабра 1 зла.

Прадстаун1к1 беларускай мастацкай л1таратуры пачатку ХХ ст. працягвал1 працэс фармавання беларускай нацыи: адраджал1 яе псторыю, нармавал1 беларускую л1таратурную мову, абуджал1 нацыянальную годнасць народа. Яны фактычна узначал1л1 барацьбу беларускага народа за нацыянальныя 1 сацыяльныя правы, закладвал1 "векапомныя падвал1ны дзеля адраджэння свайго народа, дзеля адбудавання незалежнасц1, сваёй беларускай дзяржаунасщ" [

66Пытанн1 нацыянальна-дзяржаунага будаун1цтва у творчай спад-чыне идэолагау беларускага нацыянальнага руху: I. Луцкев1ча, а. Луцкев1-ча, я. Лёс1ка, в. Ластоускага, а. Смол1ча, а. Цв1кев1ча

На думку 1дэолагау адраджэння, справанезалежнасци Беларуси ляжала перш за усё праз адукацыю 1 выхаванне народа. Бо тольк1 адукаваны народ зможа зразумець неабходнасць зма-гання за незалежную, вольную дзяржаву, за адраджэнне нацыянальнай культуры, за аб'яднанне 1 разв1ццё нации.

Беларуск1я 1дэолаг1 был1 упэунены у тым, што галоуным1 сродкам1 выхавання народа служаць нацыянальная мова 1 г1старычная традыцыя. Без мовы 1 нацыянальнай г1сторы1 н1 адз1н народ не зможа устаяць, ён не-пазбежна будзе ас1м1ляваны 1ншым1 народам1, зн1кне, растворыцца пам1ж 1м1.

К1раун1кам1 беларускага нацыянал-дэмакратычнага руху был1 рас-працаваны шматл1к1я праблемы г1сторы1 беларускага народа. 1м1, па сутнасц1, был1 закладзены асновы нацыянальнай г1старычнай навук1. На думку беларуск1х мысл1целяу, нацыянальная г1сторыя пав1нна была выра-шыць дзве узаемна абумоуленыя задачы: аднав1ць г1старычную памяць на­рода 1 стаць падмуркам стварэння нацыянальнай дзяржавы.

Пытанне пабудовы незалежнай дзяржавы разглядалася беларуск1м1 мысл1целям1 з пункту гледжання не тольк1 г1старычных каранёу нацы1, але 1 яе сацыяльнай асновы. "Мы - нацыя сялянская, мужыцкая, аднародная у сваёй масе па сацыяльнаму станов1шчу, нацыя без сваёй нацыянальнай буржуаз11 1 са сваёй чыста мужыцкай нацыянальнай 1нтэл1генцыяй", -падкрэсл1вау вучоны-ф1лолаг 1 л1таратурны крытык Максим Гарэцк1. 3 ул1-кам гэтай асабл1васц1 беларускай нацы1 1 неабходна, на яго думку, распра-цоуваць праграму нацыянальнага адраджэння. Яна пав1нна ул1чваць 1нта-рэсы беларускага мужыка-земляроба. А таму, што гэтыя 1нтарэсы не здоль-ныя задавол1ць н1 панск1 сойм Польшчы, н1 маскоуск1я бальшав1к1 з незразумелай для беларуса 1дэяй "дыктатуры пралетарыяту", адз1ным вы-разн1кам спадзяванняу беларускай нацы1 можа быць Беларуск1 Устаноучы Сойм, у як1м н1кол1 не возьмуць верх беларусы-паны, таму што гэта нацыя без паноу.

"Дыктатуру пралетарыяту", якая панавала у беларуск1м кра1 пасля перамоги бальшавикоу, Гарэцк1 называу ф1кцыяй замест 1дэ1, маной, створа-най вайной,

Так1м чынам, рэвалюцыйныя падзе1 1917 - 1921 гг. больш дакладна вызначыл1 падыходы беларуск1х 1дэолагау да пытання аб форме нацыя-нальнай дзяржаунасц1. Усё часцей у параунанн1 з папярэдн1м перыядам гучыць думка аб тым, што рэал1заваць сацыяльна-эканам1чныя, пал1ты-чныя 1 культурныя патрэбы народа магчыма тольк1 у сапрауды незалежнай Беларус1.

1дэолаги беларускага адраджэння пачатку XX ст. не толыа тэарэ-тычна абгрунтавал1 неабходнасць усталявання нацыянальнай дзяржавы, але 1 практычна 1мкнул1ся да рэал1зацы1 гэтай 1дэ1. 1хн1м1 намаганням1 была здзейснена спроба утварэння нацыянальнай дзяржавы у сакав1ку 1918 г., кал1 Рада БНР прыняла Акт Незалежнасц1 Беларус1. Але як сапраудныя нацыянальныя прарок1, беларуск1я мысл1цел1-адраджэнцы разумел1, што шлях да незалежнасц1 доуг1 1 цярн1сты, што барацьба тольк1 пачынаецца, што яна патрабуе шматл1к1х ахвяр.