Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Плотин. - Первая эннеада. - 2004

.pdf
Скачиваний:
89
Добавлен:
23.02.2015
Размер:
12.91 Mб
Скачать

200 Плотин. Эннеады. Трактат I. 4

τοιούτου, ώσπερ και το ζην. Ε/ δε μνη πε&οιντο, άξιώσομεν αυτούς ύπο&εμΑνους τον ζώντα και τον σπουδβΐον ούτω ζητεΐν ει ευδαίμων, μνηδε το ζην αύτοΰ ελαττώσαντας το ευ ζην ζητεΐν ει πάρεστι μ/ηδε άνελοντας τον αν$ρωπον περί ευδαιμονίας ανθρώπου ζητεΐν μηδέ τον σπουδαΐον συγχωρησαντας εις το είσω επεστράφ$αι εν ταΐς έξωθεν ενεργείαις αύτον ζητεΐν μ/ηδε όλως το βουλητόν αύτοΰ εν τοις εξω. Ούτω γαρ αν ούδε ύπόστασις ευδαιμονίας εί*η, εί τα εξω βουλητα λ&γοι και τον σπουδαΐον βούλεσ&αι ταΰττα. Έ$ελοι γαρ αν και παντός ανθρώπους ευ πράττειν και μηδέν των κακών περί μνηδενα είναι* αλλά μνη γινομλνων όμως ευδαίμων. Εί δε τις παράλογον αν αύτον πονησειν ψήσει, ει ταύτα εΒ'ελησει μνη γαρ οίον τε τα κακά μιη είναι δήλον οτι συγχωρέσει <ημΐν επιστρεφουσιν αύτοΰ την βούλησιν εις το είσω.

12. Το δε Ύ]δύ τω βίφ τω τοιούτω όταν απαιτώσιν, ού τας των ακολάστων ούδε τας τοΰ σώματος γδονας αξιώσουσι παρεΐναι αύται γαρ αδύνατοι παρεΐναι καί το εύδαιμ/>νεΐν αφανιοΰσιν ούδε μ/ην τάς περιχαρίας δια τι γαρ; αλλά τας συνούσας παρουσίφ αγαθών ούκ εν κινησεσιν ούσας, ούδε γινομλνας τοίνυν *ηδη γαρ τα άγα$α πάρεστι, καί αυτός αύτω πάρεστι9 και εσνηκε το ηδύ καί το 'ίλεων τοΰτορ 'ίλεως δε 6 σπουδαίος αεί καί κατάστασις ήσυχος καί άγαπτητη <η διά&εσις ην ούδεν των λεγομένων κακών παρακινεί, είπερ σπουδαίος. Εί δε τις χλλο είδος ηδονής περί τον σπουδαΐον βίον ζητεί, ού τον σπουδαΐον βίον ζητεί.

ΠΕΡΊ ΕΥΔΑΙΜΟΝΊΑΣ

201

13.Ούδ' ai ενεργειαι δε δια τάς τύχας εμποδίζοιντο αν, άλλα άλλα/ αν κατ αλλάς γίγνοιντο τύχας, πάσαι δε όμως καλαι και καλλίους Ίσως οσω περιστατικαί. Αϊ δε κατά τας θεωρίας ενεργειαι ai μΑν каОУ έκαστα τάχα αν, οίον ας ζητησας αν και σκεφάμενος προφερον το δε μλγιστον μΑ^ημα ττρόχειρον άε/ και μετ αύτοΰ και τοΰτο μάλλον, καν εν τφ Φαλάριδος ταύρφ λεγομενφ η, ο μάτην λέγεται ηδύ δις η και -πολλάκις λεγόμενον. Εκεί μεν γάρ το φ^εγξάμενον τοΰτο αυτό εστί το εν τφ αλγεϊν υπάρχον, ενταΰ^α δε το μεν αλγοΰν άλλο, το δε άλλο, ο συνόν αύτφ, εως αν εξ ανάγκης συνη, ουκ άπολελείφεται της τοΰ άγαμου όλου 3εας.

14.Το δε μη συναμφότερον είναι τον άν^ρωπον και μάλιστα τον σπουδαΐον μαρτυρεί και ό χωρισμός ο άπό τοΰ σώματος και η των λεγομένων άγαμων τοΰ σώματος καταφρόνησις. Ύό δε καθόσον άξιοΰν το ζωον την εύδαιμονίαν είναι γελοΐον ευζωίας της ευδαιμονίας ούσης, η περί φυχ?ην συνίσταται, ενεργείας ταύτης ούσης και φυχης ου πάσης ου γάρ δη της φυτικής, Ίν αν και εφηφατο σώματος* ου γάρ δη το εύδαιμονείν τοΰτο ην σώματος μΑγε^ος και ευεξία ουδ' αυ εν τω αισΒ'άνεσΒ'αι ευ, επει кол κινδυνεύσουσιν ал τούτων πλεονεξίαι βαρύνασαι προς αυτούς φερειν τον αν$ρωπον. Αντισηκώσεως δε οίον επί Πάτερα προς τά άριστα γενομένης μινύ$ειν και χείρω τά σωματικά ποιειν, Ίνα δεικνύοιτο ούτος ό άνθρωπος άλλος ων η τά εξω. Ό δε των τηδε άνθρωπος έστω και καλός

202 Плотин. Эннеады. Трактат I. 4

και μέγας και -πλούσιος και πάντων ανθρώπων άρχων ως αν ων τούδε του τόπου, και ου φ^ονητεον αύτφ των τοιούτων ηπατημενφ. Περί δε σοφον ταίτα Ίσως μεν αν ούΰε την άρχην γένοιτο, γενομένων Ък ελαττώσει αυτός, ειπερ αύτου κν$εται. Κα/ ελαττώσει μεν και μαρά­ νει άμελείφ τας του σώματος πλεονεξίας, αρχάς Ьк άποΒησεται. Σώματος Ьк ύγιειαν φυλάττων ουκ άπειρος νόσων εΤναι παντάπασι βουλησεται· ούΰε μην ovbè άπειρον είναι αλγηδόνων άλλα και μ/η γινομένων νέος ων μα&ειν

βουλησεται, <η&η Ьк εν γηρφ ων ούτε ταύτας ούτε Tjbovaç ενοχ^είν ούδε τι των τ$ε ούτε προσηνές ούτε εναντίον, Υνα μη προς το σώμα βλεπη. Γινόμενος Ь' εν αλγηδόσι την προς ταύτας αύτφ πεπορισμενην ^ναμιν αντιτάξει ούτε προσΒηκην εν ταΐς ybovaîç και ύγιείαις και άπονίαις προς το εύδαιμονεΐν λαμβάνων ούτε άφαίρεσιν η ελάττωσιν ταύτης εν τοις εναντίοις τούτων. Του γαρ εναντίου μη προστ&εντος τφ αύτφ πώς αν το εναντίον άφαιροί;

15. 'Αλλ' ει δύο εΐεν σοφοί, τφ Ьк ετερφ παρείη οσα κατά φύσιν λέγεται, τφ Ьк τα εναι/πα, Ίσον φησομεν το εύδαιμονείν αύτοίς παρείναι; Φησομεν, ειπερ επίσης σοφοί. Ε/ Ьк κάλος το σώμα ο έτερος και πάντα τά άλλα οσα μ/η προς σοφίαν μπ$ε όλως προς άρετην και του αρίστου $εαν και το άριστον είναι, τι τούτο αν εϊη\ Έπε/ ούδε αυτός ό ταύτα έχων σεμνυνειται ώς μάλλον ευδαίμων του μ/η έχοντοςovbè γάρ αν προς αύλητικόν τέλος η τούτων πλεονεξία συμβάλλοιτο. 'Αλλά γάρ $εωρουμεν τον εύЬaί-

ΠΕΡΙ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ!

203

μονά μετά της ημετέρας ασθενείας φρικτά και δεινά νομίζοντες, α μη αν ο ευδαίμων νομίσειεν <η οΰπω ούτε σοφός ούτε ευδαίμων εΥγ μνη τάς περί τούτων φαντασίας άπάσας άλλαξάμενος και οίον άλλος παντάπασι γενόμενος πιστεύσας εαυτω, οτι μ/ηδεν ποτέ κακόν ϊξεν ούτω γαρ και άδεης εσται περί πάντα. Ή δειλαίνων περί τίνα ου τελεος προς άρετην, άλλα ήμισυς τις εσται. Έπε/ και το άπροαίρετον αύτφ και το γινόμενον προ κρίσεως δέος καν ποτέ προς άλλοις εχοντι γεντγται, προσελ^ών ο σοφός άπώσεται και τον εν αύτφ κινφεντα οίον προς λύπας παιδα καταπαύσει η απειλή η λόγωαπειλή δε άπα$εΐ, οίον ει εμβλεφαντος σεμνον μόνον παις εκπλοΗγείτ). Ου μ/ην διά ταί/τα άφιλος ούδε άγνωμων ο τοιούτοςτοιούτος γάρ και περί αυτόν και εν τοις εαυτού. Άποδιδους ουν οσα αύτφ και τοις φίλοις φίλος αν εϊη μάλιστα μετά του νουν εχειν.

16. Ε/ δε τις μη) έι/ταί;$α εν τφ νφ τούτφ άρας ^ησει τον σπουδαϊον, κατάγοι δε προς τύχαςκαι ταύτας φοβησεται περί αυτόν γενέσθαι, ούτε σπουδαϊον τηρήσει, οίον άξιοΰμεν είναι, αλλ' επιεική άν^ρωπον, και μικτόν εξ άγα&ου και κακοΰ διδους μικτόν βίον εκ τίνος άγα&ου και κακοΰ αποδώσει τφ τοιούτφ9 και ου ρ&διον γενέσθαι. "Ος εί και γένοιτο, ούκ αν όνομαζεσ$αι ευδαίμων ενη άξιος ουκ έχων το μέγα ούτε εν άζιφ σοφίας ούτε εν κα&αρότΎττι άγαμου. Ούκ εστίν ουν εν τφ κοινφ εύδαιμόνως ζην. Όρ$ώς γαρ και Υίλάτων εκείθεν άνωθεν το αγαθόν άξιοι λαμβάνειν και προς εκείνο βλεπειν τον μέλλοντα σοφόν και εύδαίμονα

204 Плотин. Эннеады. Трактат I. 4

εσεσ&αι και εκεινω όμοιουσ^αι και κατ εκείνο ζην. Ύοΰτο ουν δε? έχειν μόνον προς το τέλος, τα δ' άλλα ως αν και τόπους μεταβαλλοι ουκ εκ των τόπων προσ&ηκγν προς το εύδαιμονείν έχων, αλλ' ως στοχαζόμενος και των άλλων περικεχυμενων αυτόν, οίον ει ώδι κατακείσεται *η ωδί, διδούς μεν τούτω οσα προς την χρείαν και δύναται, αυτός δε ων άλλος ου κωλυόμενος και τούτον άφεΐναι, και άφήσων δε εν καιρώ φύσεως, κύριος δε και αυτός ων του βουλεύσασ$αι περί τούτου. "Ωστε αύτψ τα έργα τα μεν προς εύδαιμωνίαν σνντείνοντα εσται, τα* δ' ού του τέλους χάριν και όλως ουκ αύτοΰ άλλα του προσεζευγμενου, ου φροντιεΊ και άνέζεται, εως δυνατόν, οιονεί μουσικός λύρας, έως οίον τε χρησ&αι· ει δε μ/η, αλλγν άλλάξετα/, ή αφήσει TOÇ λύρας χρήσεις και του εις λύραν ενεργείν άφεξεται άλλο έργον άνευ λύρας έχων και κειμενην πλησίον περιόφεται φδων άνευ οργάνων. Kai ού μάτην αύτφ εξ αρχής το όργανον εδό$<η- εχρήσατο γάρ αύτω *ηδη

πολλάκις.

ΕΓΞΕΓΞ Б Е ЕПЗ La cJ ЕнаЕзЕЗ LacJ LacJ LacJLacJ

ГД ci ГД ЕЛ r«3C1 ГД g| гд Εη рд en гд сг| гд ci гд Е7| |Д Gl рз ЕЛ

ΞΈ1 LacJ la cJ LacJ lacJ lacJlacJ lacJ LacJ La ci lacJ

[Д ci [Д ci |"Д ci гд E^| гд GTI гд c] fj g| рдс] fj с] гд С] |Д ET]

I.5. ΠΕΡΙ TOY Ы ΤΟ ΕΥΔΑΙΜΟΝΕΙΝ ΕΓΠΔΟΣΙΝ XЮNΩI ΛΑΜΒΑΝΕΙ

ВОЗРАСТАЕТ ЛИ СЧАСТЬЕ ВО ВРЕМЕНИ? (36)

Краткое введение

Небольшой трактат (№36 в Порфириевой хроно­ логии), предмет которого — один из наиболее обсуж­ даемых в философских школах со времен Аристотеля (см.: Никомахова этика, I, 10); в данном случае и пе­ рипатетики, и стоики, и эпикурейцы сошлись во мне­ нии, что для счастливого человека течение времени не имеет значения, не внося существенных измене­ ний в его счастье. Вклад Плотина в обсуждаемый воп­ рос сводится к аргументу (гл. 7) о том, что счастливый человек живет в вечности, а не во времени, и таким образом течение времени не может воздействовать на него.

206 Плотин. Эннеады. Трактат I. 5 Синопсис

Счастье пребывает в настоящем, а не в воспоми­ нании или ожидании (гл. 1-2). Краткое опроверже­ ние возможных возражений (гл. 2-5). Случай с че­ ловеком несчастным (гл. 6). Счастье, время и вечность (гл. 7). Воспоминания о прошедшем не могут ничего добавить к счастью (гл. 8-9). Счастье не от прекрас­ ных поступков, но, в первую очередь, от благого внут­ реннего расположения (гл. 10).

1. Возрастает ли счастье со временем, хотя, схва­ тывая счастье, мы всегда отсылаемся к настоящему [времени и состоянию]? [Нет,] ибо ни память о счас­ тье, ни речь1 не имеют никакого значения для счастья, но только пребывание в определенном состоянии. А со­ стояние — в настоящем, и оно есть энергия жизни.2

2. Если же [допустить], что поскольку мы всегда стремимся к жизни и энергии, то и добиваемся всё большего счастья, тогда, во-первых, завтрашнее счас­ тье будет всегда превосходить [сегодняшнее], а пос­ ледующее будет всегда большим предыдущего, и сча­ стье уже не будет измеряться добродетелью.3 Даже боги, в этом случае, будут счастливы более, нежели прежде, но они счастливы еще не совершенным обра­ зом и никогда не будут счастливы совершенно. Потом, когда стремление достигает своей цели, оно достигает чего-то настоящего, чего-то присутствующего всегда;

Возрастает ли счастье во времени?

207

оно ищет обладать счастьем до тех пор, пока счастье существует.[Таким образом,] поскольку стремление к жизни ищет бытия, оно будет стремлением к насто­ ящему, если бытие — в настоящем.4 Даже если стрем­ ление желает того, что будет, оно стремится к тому, чем обладает, к тому, что есть, а не к тому, что было или собирается быть; оно ищет того, что уже суще­ ствует; оно не ищет вечно бытииственного, но оно желает уже настоящего, уже существующего.5

3.Но что же значат слова: «Он был счастлив дол­ гое время, и долгое время одно и то же было у него перед глазами»? Если за долгое время он достиг более точного знания [счастья], значит, время, пожалуй, дало-таки ему что-то. Если же он знал одно и то же

счастье в течение всего времени, то тот, кто увидел его однажды, увидел столько же.6

4.Но[,скажут,] другой дольше им наслаждался! Однако исчислять удовольствие, наличное в счастье —

едва ли правильно. Если же кто-то говорит, что удо­ вольствие есть «беспрепятственная деятельность»,7 то говорит как раз то, что мы и ищем. И долго длящееся удовольствие существует всегда только в настоящем, прошедшее же удовольствие [можно считать] погиб­ шим.

5.Что же? Если один был счастлив от начала и до конца, другой был счастлив лишь в конце [своей жиз-

208 Плотин. Эннеады. Трактат I. 5

ни], третий вначале был счастлив, а затем его состоя­ ние изменилось, — все ли они имели равное счастье? Но в этом сравнении сравниваются не счастливцы друг

сдругом, но несчастные люди, когда они несчастны,

счеловеком, который счастлив. Так что, в самом деле, если последний имеет больше счастья, то настолько, насколько больше счастья имеет счастливый в срав­

нении с людьми несчастными. Но это-то и значит, что преимущество счастливого — в настоящем.8

6.А что же злосчастный? Быть может, он несчаст­ лив не дольше, чем длится его несчастье? Но разве не отягчаются несчастья последствиями по прошествии времени; разве не становятся хуже, например, дли­

тельные боли или многолетние страдания и [вообще] такого типа вещи?9 Но если с течением времени зло возрастает, то почему [не возрастают вещи] ему про­ тивоположные, [почему] таким же образом [с течени­ ем времени не увеличивается] счастье? Можно, ко­ нечно, сказать, что время вызывает их возрастания, например, в случае хронического заболевания: оно становится постоянным состоянием, и с течением вре­ мени состояние тела становится все хуже. Ибо если зло остается все тем же и пагуба не увеличивается, то и здесь [, как и в случае со счастьем,] будет всегда сохраняться настоящее, будет длиться момент, напол­ ненный болью, даже если не причислять прошедшего к настоящему некогда возникшей болезни. В случае злосчастного состояния, зло также будет возрастать

Возрастает ли счастье во времени?

209

[, как и в случае болезни]; благодаря присутствию зла состояние человека будет все более ухудшаться. Дей­ ствительно, с течением времени зло должно увеличи­ ваться, не оставаясь [ни мгновения] тем же самым, производя все большее зло. То, что с течением време­ ни [не] остается одним и тем же, все сразу не суще­ ствует, так что вообще не следует говорить «с тече­ нием времени» о том, что никогда не существует, причисляя его тем самым к тому, что подлинно су­ ществует. Счастье же имеет предел и границу, оно всегда — одно и то же. Если же и здесь существует некоторое прибавление, происходящее с течением времени, так что становится более счастлив тот, кто наиболее преуспел в добродетели, то восхваляют его, не подсчитывая многие годы его счастья, но прослав­ ляют его за превосходство бытия наличного, когда этот человек превосходен.

7. Но если мы должны созерцать одно только на­ стоящее, отнюдь не прибавляя к нему прошлое, то по­ чему мы не делаем того же по отношению ко време­ ни? Почему мы складываем прошлое и настоящее и говорим, что времени стало больше? Почему мы не можем сказать, что счастье количественно равно ис­ текшему времени? — Потому что тогда мы должны были бы разделять счастье соответственно разделе­ ниям времени; если же мы измеряем счастье лишь настоящим, то оно нераздельно. Исчислять время от­ нюдь не нелепо, даже когда оно уже не существует,